Walewein, de neef van koning Arthur

Twee oorspronkelijke Nederlandse Arthurromans met Walewein in de hoofdrol. De neef van koning Arthur op de bres voor recht en orde

[p. 153]

Verantwoording

Elke taal is voortdurend aan veranderingen onderhevig. Woorden die in de jaren zestig ‘in’ waren, worden heden ten dage niet meer gebruikt. Bovendien doen teksten uit die jaren nu gedateerd aan. Als een taal in een relatief korte periode van zo'n dertig jaar zo kan veranderen, hoeft het geen verbazing te wekken dat de taal die zes à zeven eeuwen geleden in de Lage Landen werd gesproken (het Middelnederlands), min of meer een vreemde taal is geworden. Vele woorden en zinswendingen zijn volledig in onbruik geraakt. Aan de andere kant worden sommige woorden nog steeds gebruikt, hoewel ze in de loop der eeuwen een geheel andere betekenis kunnen hebben gekregen. Een in Middelnederlandse verhalen geïnteresseerde leek is daarom meestal niet zonder meer in staat de Middelnederlandse teksten te lezen. Aantekeningen, woordverklaringen of commentaren kunnen in zo'n geval uitkomst bieden.

Door de oorspronkelijke tekst in hedendaags Nederlands om te zetten wordt de taalbarrière volledig geslecht. Bij een vertaling hoeft de lezer immers zijn hoofd niet meer te breken over allerlei rare woordjes, maar kan hij zich concentreren op het verhaal. Die lezer dient wel te bedenken dat een vertaling de oorspronkelijke tekst niet kan vervangen. Een vertaling is immers te allen tijde een interpretatie, of het nu om een letterlijke vertaling, dan wel een vrije bewerking gaat.

Bij het vertalen van de Roman van Walewein en Keie en de Roman van Moriaan (zie ‘Geraadpleegde en aanbevolen literatuur’ voor de gebruikte tekstedities) heb ik in één opzicht drastisch ingegrepen: de versvorm is vervangen door proza. Nu zal wel niemand menen dat de Middelnederlanders in paarsgewijs rijmende verzen converseerden. In principe is rijm niet meer dan een geheugensteuntje bij het mondeling voordragen én het

[p. 154]

beluisteren van epische teksten. Vanaf de twaalfde eeuw werd het rijm meer en meer een conventie: verhalen (en zeker Arthurromans) werden nu eenmaal berijmd. Omdat tegenwoordig vrijwel alle verhalende teksten (romans, novellen, verhalen, detectives, moppen, sprookjes) in proza worden opgeschreven, heb ik de oorspronkelijke vorm vervangen door een hedendaagse.

De vertalingen volgen de oorspronkelijke teksten op de voet. Ter wille van de leesbaarheid heb ik me hier en daar enige vrijheden veroorloofd. Ik volsta hier met het geven van vier voorbeelden.

In het Middelnederlands worden zinnen vaak met behulp van woorden als toen, daarna, hierop, nu aan elkaar gekoppeld; in mijn vertaling heb ik er om stilistische redenen de voorkeur aan gegeven dergelijke woordjes nu eens weg te laten, dan weer het zinsverband met behulp van andere woorden duidelijk te maken.

Een tweede ingreep betreft de aanduiding van de spreker: in het Middelnederlands wordt steeds aangegeven wie aan het woord is, waarschijnlijk ten behoeve van een luisterend publiek. Omdat in vele gevallen uit de context duidelijk is wie het woord voert, heb ik een groot aantal van deze sprekersaanduidingen weggelaten.

Ten derde wordt in het Middelnederlands de handelende persoon vaak aangeduid met hij of zij; de lezer moet dan maar uitzoeken wie er bedoeld wordt; daarom heb ik op vele plaatsen de eigennaam van het handelende personage ter verduidelijking toegevoegd.

Ten slotte heb ik beschrijvingen hier en daar samenvattend weergegeven; omslachtige (mede door het rijm bepaalde) formuleringen als ‘bereikte een rivier die zeer diep en breed was en woest stroomde’ geef ik als volgt weer: ‘bereikte een brede, diepe, woest stromende rivier’.

[p. 155]

Rest mij nog een woord van dank te richten tot Greet Kettenis en Annemarie 't Hart-Meesen die ieder twee hoofdstukken van de Roman van Walewein en Keie hebben vertaald en die bovendien het complete typoscript grondig hebben doorgenomen en van commentaar voorzien. Jef Janssens, Karel Maartense, Frits van Oostrom en Norbert Voorwinden wil ik van ganser harte dank zeggen voor hun op- en aanmerkingen op (een van) de vertalingen.