|
| |
| |
| |
Der vrouwen heimelijcheit.
Mijn lieve joncfrouwe heeft mi gebeden,
Bi gherechter hovescheden,
Iet te dichtene dat orborlec zij;
Doer haren wille anemix mi,
Dies ic luttel hebbe gheploghen,
Hare minne heeft mi alsoe doer vloghen
Mijn herte ende minen zin,
Dat ic en peyse meer no min
Dan altoes te doene dat haer behaghe;
10[regelnummer]
Want ic haer minne met herten draghe,
So ghestadelike sonder berouwen,
Dat ic genieten hope miere trouwen,
| |
| |
Want die lieve vrouwe mijn,
Die niet beter en mach zijn,
So dunct mi werdich alre eeren.
Doer haren wille willic mi keeren
Op mine matiere die ic vant
In eenen boec, die was valiant,
Ende die waerheit oec seit
20[regelnummer]
Van der vrouwen heimelijcheit,
Maer ic bidde miere liever joncfrouwen,
Welc tijt zij dit boec zal scouwen,
Oft daer inne iet sal lesen,
Dat sijs mi niet t' onhouder moet wesen
Dat ic bescrive hare heimelijcheit,
Inden sal, so ic best mach.
God die gheve hare goeden dach!
Sie es die beste die ic noeit sach,
30[regelnummer]
Ende daer ic noeit tieghen te sprekene plach,
Ofte die noeit in mijn herte lach.
Ane dit boec in desen beghinne,
Als ic mi alder best versinne,
Willic u laeten weten ende verstaen
Hoe wi lijf hebben ontfaen,
Alle die creaturen die leven.
Alsoe als't in 't lattijn es bescreven
Sal ic 't in Dietsche voert vertrecken nu,
Verstaet te rechte, dies biddic u.
40[regelnummer]
Die phisike boeke doen ons verstaen
Dat alle menschen haer lijf ontfaen
| |
| |
Uut den sade van den vader,
Ende van der moeder alte gader.
Dat saet van den vader heet sperma,
Ende der moeder menstruum, als ic versta;
Wanneer een man es met eenen wive
So gaet sperma van sinen live,
Ende van den haren menstruum.
Die medicine segghen sum,
50[regelnummer]
Ende hebben 't in hare boeke bescreven
Dat sij te male haer zaet gheven,
Man ende wijf, alsij ghenoeten,
So dat te gader comt ghescoten
In die poerte, ende beghint dan daer
Hem te mingne, dat es waer,
D'een metten anderen, dat es sonder waen;
Aldus moet een wijf ontfaen
Dese sade in hare matrice dan,
Dat seit Aristotules, die wise man,
60[regelnummer]
Dat die matrice es een let
Naturlec an de vrouwe gheset,
Dat een deelkin inwert staet,
Ende des mans saet in ontfaet,
Dat hi uut gheeft in 't ghenoeten,
Dan wert die matrice besloten,
Welc tijt zij dat hevet binnen,
Alse ons Ypocras doet bekinnen,
So dat na dien daer in dan
Een naelden ort niet comen en can,
70[regelnummer]
Want bi dien, alse ons Ypocras bediet,
En slote de matrice so vaste niet,
| |
| |
So souden den wiven 't saet ontscieten,
Ende beneden al ute vlieten
Ter poerten, dat wi heeten let
Ter scamelheden an de vrouwe gheset;
Ende alse een wijf hevet ontfaen
So sesseren hare alsoe saen
Die menstrua, dat zijn de bloemen,
Die t' elker maent voert comen
80[regelnummer]
Ten minsten eens, als ic las,
Nochtan seggic dat daer was
Bescreven dat zulke vrouwe levet,
Die menstruum .ij. werf der maent hevet.
Hier na mochte mi yemene vraghen
Wanen dat bloet comt daer wi af saghen.
Aristotules doet ons verstaen
Dat menstruum comt sonder waen
Van spisen die onverduwet blijft;
Hoert wat hi noch meer bescrijft
90[regelnummer]
Dat die heetste wijfs couder zijn
Dan die couste man, seit dlattijn,
Ende want dwijf niet verduwen can
Hare spise ghelijc den man,
So blijft haer overtullich bloet
Dat t'elker maent baren moet.
Welc tijt dwijf es .xij. jaer out
Of .xiij. so comt met ghewout;
In selke en siet men 't niet baren
Voer dat sy comen te .xix. jaren,
100[regelnummer]
Ende duert hem alsoe langhe
Tes zij te viftich jaren ganghe,
| |
| |
Ofte te .xl. jaren, na dat zie zijn
Heet of cout, dus seit dlatijn.
Sulke wiven hebben 't metter nuwer manen,
Ende zulke hebben't oec in 't wanen,
Sulke eer, zulke later, als wijt lesen,
Want niet op eenen tijt en mach wesen;
Eer hem afgheet, des hem anghe;
110[regelnummer]
Sulke hebbens meer, sulke min,
Na dat haer nature hevet in.
Coude wijfs hebbens meer dan heete,
Maer ic segge dat ic wel wete
Dat heete wijfs noede afgheet,
Het doet hem dicke menich leet;
Sulke wive hebben den lost so groet
Ten mannen wert, in deser noet,
Hoe dat comt, als ic versta,
Sal ic u noch vertrecken hier na,
120[regelnummer]
Als 't ghescreven es in den latine;
Daertoe behoert grote pine
Eer men dlatijn ghedietschen can
In rimen, ende dat redene hevet an.
Maer eer ic iet daer af beghinne,
Willic der liever, die ic minne,
Oetmoedelike bidden ghenade.
Ay, en docht u niet te spade,
Ic wille gerne al mine mesdade
Beteren, na uus zelfs rade.
130[regelnummer]
Recht ware dat ic seide voert
| |
| |
Dat ic ghelaten hebbe de wordt
Van der redenen, daer wi af saghen,
Mochte yemene commen ende vraghen,
Of menstruum sijn als bloet ghedaen,
Ofte als andre humoren, die doer gaen
Tsmenschen lijf te meneger uren,
Hoert wat men leest in natueren:
Dat seit een meester vroet
Dat al menstruum es bloet
140[regelnummer]
Roet ende dinne, ende in allen uren
Sonder hem der welker humoren
Binnen ghescoert ende onthacht zijn;
In desen wiven seget Solijn
Sijn mentrua dicke van vrouwen vale
Ofte bleec of zwart, verstaet wale.
Voert so mochte men twivelen meer
Of menstruum, daer ic af sprac eer,
Ten fundamente uter uuttiden
Ofte ter poerten, alse wi voert liden.
150[regelnummer]
Verstaet, ic wils u anworden te hant,
Menstruum, als mi es becant,
Moet altoes ter poerten wart,
Want uter poerten comt sine vaert,
Ende dan ter matricien voertane,
Ende dan ter poerten t' sinen uutgane,
Gheliker wijs dat d'orine uut gaet.
Nu mochte iemene vraghen, dies niet verstaet,
Waer omme dat dit die wive ghedoeghen,
Ens die mans niet hebben moghen,
160[regelnummer]
Want menstruum, als wi bewisen,
| |
| |
Es overtollicheit van spisen,
Die al te male onverduet es,
Ende alsoe sperma, des zijt ghewes,
Es oec onvertuwich bloet.
Hoe 't comt, makic u vroet:
Ware dat sake dat dat wijf
So heet binnen hadde dlijf
Alse een man, sone soudse niet
Van menstruum doeghen eenich verdriet,
170[regelnummer]
Maer sperma, alsoe doet die man.
Voert mochte iemen vraghen dan,
Alse menstrua comen ghescoten
Den wiven ter poerten in 't ghenoeten,
Want wi hier voren daden verstaen
Dat sij cesseren alsoe saen,
Alse dwijf kint heeft ontfaen,
So eist wonder twie menstrua vergaen,
Alsij ghenoet of spelt die vrouwe,
Die waerheit willic dat elc scouwe:
180[regelnummer]
Menstria cesseren in dwijf
Alsij kint draghet, omme dat zijn lijf
Met dien bloede ghevoet zal zijn.
Voert meer, so seit ons dlatijn,
Dat wijf dicke heeft den lost so groet,
Alsij met eenen man ghenoet,
Dat aderen ende matricen in de poert
Met 's mans lede werden ghescoert,
Ende daer omme comen voert ghescoten
Die menstrua in dat ghenoeten,
190[regelnummer]
Ende altoes, als men spise ontfaet,
| |
| |
So comt emmer iet, dat verstaet,
Den menstrua te hulpen ende den sade,
Dat uut gaet bi der natueren rade;
Ende welc tijt een wijf draecht kint,
Ende menstruum niet en hevet twint,
Maer dat zij harer alle bliven binnen,
So begheert zij met allen sinnen
Der natueren spel te driven,
Want zij hebben in dat wriven
200[regelnummer]
Groete ghenoechte, Solijn seghet dit,
Om dat die poerte zeere es verhit,
Van matieren, die binnen blijft,
Van menstruum, als men ons scrijft.
Gheen dier ghenoet na dontfaen
Sonder dwijf, alse wi verstaen,
Ende die merie, dat's waerheit fijn.
Ghenade, edel joncfrouwe fijn,
In mach niet in vrede sijn,
Als ic niet anscouwe uwe claer anschijn;
210[regelnummer]
Ay, dat ic so selden bi u mach sijn!
Gherne soudic voert ontbinden
Mine redene, constic se vinden
Mine matiere, daer ic se liet.
Tortula seghet en verberghes niet,
Alse den wiven menstruum afgeet,
So comt een ander dat hem doet menich leet,
Ende dat es gheverwet al wit.
Maer niet alle na der scriftueren,
| |
| |
220[regelnummer]
Sij zijn cout van natueren,
Vrouwen, die dit witte ghedoeghen,
Dat 's die waerheit ongeloghen,
Dat hem dit witte noede afgeet.
Men leset dat hem doet menich leet,
Bedauwet nat tusschen de been,
Ende duert minen lieven vrouwen langhe.
Willic mi met crachte breken,
230[regelnummer]
Ende wille van hare een luttel spreken,
Die ic voer al die werelt minne,
Sie es de beste, die ic kinne,
Sie es altoes in minen sinne,
Beide ten ende ende ten beghinne.
Alse mi die stade werden mach
Willic u voert segghen, als ic besach
In eenen boec, heet Pictogoras,
Daer vele in ghescreven was
Van desen ende van ander dinghen:
240[regelnummer]
Dit willic saen ten inde bringhen,
Alsoe als 't daer ghescreven steet,
Hoe elc mensche zijn lijf ontfeet,
Want wi ghenoech hebben gheseit
Van der vrouwen heimelicheit.
Ghelijc dat gheen boem vrucht en mach
Hebben sonder bloeme, als ic besach,
Sone moghen de vrouwen t' waren
Gheene vrucht oppenbaren,
| |
| |
Sine moeten eerst hare bloemen risen;
250[regelnummer]
Hier mede willics een einde wisen,
Ende segghen voert al die waerheit,
Hoe elc mensche zijn lijf ontfeit.
Met orlove miere liever vrouwen,
Ende hem allen, die dit boec scouwen,
Ende te voerst der liever vrouwen mijn,
Die clarer es dan dat sonneschijn,
Hare oeghen bernen als een robijn,
Ay, wat wit mi die joncfrouwe fijn!
Raetdijt, lief, so seggic voert,
Des ghi noch niet en hebt ghehoert,
260[regelnummer]
Dats hoe elc kint sijn lijf ghewinne.
Hoert harerwart, want ic 't beghinne.
Alse 't kint ierst wert ontfaen,
So eist .vij. alse melc ghedaen,
Alse bloet dander .vij. daghe,
Met orlove dat ics ghewaghe;
Dan commen die derde .vij. daghe echt,
Wat die maken, dat es recht
Sij maken dit bloet t' eenen clote ront,
270[regelnummer]
Eenen stucke vleesch ghelike;
Die vierde .vij. daghe sekerlike
Gheven ghesceppenesse den kinde,
Nadien dat ic 't ghescreven vinde;
In die vijfte .vij. daghe dan
Wassen hem aderen ende been daer an,
Ende vleeesh ende kenleke huut,
| |
| |
Dan zijn die .xl. daghe uut;
Maer alle wive ghemeenlike
Spreken, des ic hem volghe sekerlike,
280[regelnummer]
Dat es dat in .xl. daghen,
Na dien dat men 't begint draghen,
Nochtan seggic dat men vind
Onder wilen al onghewaent
Dat kinder voer die vijfter maent
Ghestoert werden, te menegher stont,
Daer die moeder es onghesont,
Ende onghehoet in sulke saken,
Diere hier cleene ghewach wille maken;
290[regelnummer]
Maer ic wille u segghen voert
In corter redenen vraye wort,
Diere ghi niet en hebt vernomen,
Wanen die kinde voedinghe mach comen,
Dat daer leghet in den lichame,
Sonder sprake ende sonder name.
Plinius doet ons verstaen
Dat uter leveren comt ghegaen
Eene adere, ende gaet daer ter stat,
Daer 't kint leghet, ic segghe u dat,
300[regelnummer]
Ende gaet den kinde ten navel inne,
Nadien dat ic die waerheit lie [kinne];
Die adere bringhet uter leveren bloet,
Daer dat kint bi leven moet,
Ende daer 't bi moet ghevoet werden
Tes het hier comt op der erden;
Latijnsche boeke segghen alle ende niet suum
| |
| |
Dat dat bloet heet menstruum.
Nu willic segghen een luttel voert
Waendic wesen wel ghehoert,
310[regelnummer]
Dats, wanen dit melc comt,
Dat den kinde zijns levens vroemt,
Dat den wiven uten borsten gaet
Twee clene aderen, dat verstaet,
Gaen uter leveren, sonder waen,
Ende nemen in de borst haer gaen,
Doer die aderen gaet uter leveren bloet,
Dat daer te melke werden moet,
Als't daer eene wile heeft ghesijn.
Echt ghedinct mi der liever mijn,
320[regelnummer]
Die ic selden mach scouwen,
Dat sij gheniete miere trouwen,
So ne deerf mi mijn dienst niet rouwen.
Het 's goet dat ic voert ontbinde
Die redene voert hoe den kinde
Die ziele word van Gode ghesint,
Na .xl. daghe of na .xlv. in 't kint,
Ende nochtan onder wilen eer.
Verstaet wat ic u segge meer,
Die kinder die leven te .xxx. daghen
330[regelnummer]
En sal men maer .vij. maent draghen,
Ende die te .xl. daghen lijf ontfaen
Moeten in die .vij. maent voert gaen,
Ende die te .xlv. daghen rueren
En selen over .ix. maent niet dueren,
Sij en selen ter werelt comen.
| |
| |
Verstaet des ghi niet en hebt vernomen
Ende wet wel al onghewaent
Dat kinder, die ter .vij maent
Gheboren werden, moghen wel leven;
340[regelnummer]
Maer wet wel dat men vint bescreven
Wat kinde in die .vrij. maent wert gheboren,
Dat es an dat lijf verloren,
Want hem in die .vij. maent eer
Verpijnt hadde al te zeer
Hoe 't ter werelt comen mochte,
Des waest vermoeyt harde onsochte,
Ende daeromme behouet ruste wale
In die .viij. maent al te male,
Ende wordet in die .viij. maent gheboren,
350[regelnummer]
So es zijn lijf verloren,
Ende het mach leven onlanghen tijt,
Die dese natuere heeft ghegeven,
Dat alsoe wel moghen leven
Van .vij. maenden ende van achten.
Alsijt ghebiet salse minen commer sachten
Die mi altoes hout in vare,
Sonder hare en mogic hare noch dare,
Ay, wat witen ons alle die logenaren,
360[regelnummer]
Ende die onghetrouwe merkaren.
Trouwen, mi ware goet gheseit
Hoe 't kindt van den planeten ontfeit
Sine natuere ende sine seden,
Als't volcommen es van sinen leden:
| |
| |
Saturnus dat's eene sterre,
Die hoeghe staet ende verre
Boven die sonne, dat 's waer,
Alse verre alse van hier tote daer,
So ghevet den kinde besceedenheit
370[regelnummer]
Van redenen, als 't bescreven steit.
Jubiter, die volghet daer na,
Sine spere gevet, alsic versta,
Ende overmoedeghen, als ic 't vinde.
Mars, dat es die derde planete,
Die maect dat kint erre ende wreet.
Dan comt Venus ende ghevet den kinde
Begerte, als ic 't ghescreven vinde,
Van luxurien ende van spele,
380[regelnummer]
Des 't kind moet hebben vele,
Alsoe wijt ghemerken connen.
So comt die Sonne daer na gheronnen,
Ende ghevet den kinde lichtichede
Van onthoutdene ende van ghedachtichede.
Mercurius, na dat ic kinne,
Sint den kinde bliscap inne,
Ende groten lost van eerdschen saken.
Die Mane can wel die kinder maken
Snel ende besich in haren wesen.
390[regelnummer]
Nu willic maken een inde van desen,
Ende segghen van anderen teekenen voert,
Daer ghi niet af en hebt ghehoert;
Die teekene zijn in 't fyrmament
Ghevest, der sonnen al omtrent,
| |
| |
Dat scriven ons die alstronomine,
Dat .xij. zijn deser teekine,
Ende die sonne pleghet t' allen tiden
Vorwaert in dese teekene te liden,
Ende moet t' elker maent beghinnen
400[regelnummer]
Emmer in een ander leeken te rinnen.
Van desen teekene hebben wi natuere
Ontfanghen oec, seit die scriftuere,
Ende sij zijn in den hemel ghesat.
Dor haren wille, dies mi bat,
Soudic dit boec gerne volinden,
Constic eeneghe ruste vinden,
Die scoene sal mi noch onbinden.
Astronomine doen ons verstaen
Dat .xij. teekene, die daer gaen,
410[regelnummer]
Die sonne alle jare pleghet,
T' elker maent eens, als men ons seghet,
Ende beginnen in Marcius.
Die astronomine segghen dus
Dat d'eerste teeken heet Aries,
Dat hevet dat hovet, zijt seker des,
Van den mensche in sine ghewelt;
Alse de sonne in dit teeken velt
So es de natuere heet ende nat.
Taurus hevet daerna sine scat
420[regelnummer]
Dien den hals ende den necke formeert.
Cancer es daerna gheviseert,
Dien wi de scouderen willen gheven.
| |
| |
Dien mach men gheven, als ic versta,
Die borst ende die dyafragma.
Virgo es dat middelste, dat wet wale,
In den hemel van sepetenteronale,
Die maect die maghe, ende die ader stede,
Rebben ende oec die siden mede,
430[regelnummer]
Ende dat's die middelt van den lichame.
Libera es des teekens name,
Dat daer na volghen, na mijn viseren,
Dien gheven wi dmaken van den nieren.
Scorpio, die maect die scamelhede,
Van mannen cullen ende vede,
Van wiven matrice ende poert,
Elken alsoe hem toebehoert.
Sagittarius comt daer na,
Die maect, alsoe als ic verstae,
440[regelnummer]
Nasen ende dat fundament,
Daer die natuere haer grove uut sent.
Capricornus hevet die knien
In siere ghewelt, alse wi besien.
Hamen ende scenen so maect hi
In den mensche, gheloeves mi.
Pisces heet dat leste van allen,
Ende de voete zijn hem ghevallen.
Hier mede es der teekine inde.
450[regelnummer]
Nu hoert wat noch meer vinde
Van den planeten, daer ic af
Des ic onlanghe redene gaf,
Hoe elke planete an dat kint
| |
| |
Emmer eene maent te werkene vint;
Deerste maent mach men gheven
Saturnus, als men vint bescreven,
Die dat saet te gader hout,
Maer siere nature die es cout
Ende droeghe, ende niet en laet sceiden
Dat zaet van een, na der waerheiden.
460[regelnummer]
Dander maent gheven wi Jubiterre,
Formeringhe van leden gevet die sterre,
Ende conforteert met ziere hitten,
Ende doetene wassen, verstaet wel ditte,
Die daer in 't vat besloten leghet.
Daer na Mars te comen pleghet,
Ende sceedet die scenen van den siden,
Ende die arme in haer tiden,
Ende den hals ende oec dat hoeft
Formeert Mars, des gheloeft.
470[regelnummer]
Sol comt dan met siere cracht,
Ende ghevet forme der dracht,
Ende maect dat herte, ende ghevet dleven;
Nochtan vinden wi bescreven
Dat tsmenschen herte voer alle de lede
Ieerst wert ghemaect in siere stede,
Ende dat van siere cracht dan
Daer alle die lede wassen an,
Des moegdi wesen wel ghewes
480[regelnummer]
Die philosophie bescreven heeft,
Dat dat herte eerst leeft
In den mensche, ende alderleest steerft,
| |
| |
Alse des menschen lijf bederft.
Hier na comt Venus ghewout,
Die oeren, nase ende mont behout
In den mensche, ende ander lede
Van des menschen scamelhede,
Ende daer toe voete ende teen,
Ende die vingers sceedt van een.
490[regelnummer]
Ende daer na comt Mercurius,
Daer wi af vinden ghescreven aldus,
Dat hi des smenschen stemme maect
Soete ende claer, of ongheraect,
Wincbrauwen, haer ende oeghen,
Ende nagle, als wij betoeghen.
Dalder leste, dat 's die Mane,
Die 't kind volmaect, na minen wane,
Ende bedect al uut ende uut
Daer na comt Venus ende Mercurius weder,
Ende ghevet den kinde voeticheit,
Daert zijn voetsel bi ontfeit.
In dachtende maent comt Saturnus
Weder ten kinde, wi lesen dus,
Ende vercout dat kint so zeere,
Ende verdroeghet, als ic leere,
Ende bedwinghet, sonder verdraghen,
Dat zulke astronomine saghen,
510[regelnummer]
Worde dan een kint gheboren,
Dat zijn lijf es verloren,
Of dat onlanghe leven mach.
| |
| |
Verstaet wat ic ghescreven sach
Dat anxstelijc, sijt seker des,
Eens smenschen let ghequets es,
Alse de mane in teeken des ledes zij,
Ende dits de redene waer bi
Dat die mane es wac ende nat.
Voert meer verstaet wel dat,
520[regelnummer]
Ware iemene dies proeven wille
Die vleesch ter manen hilde,
Daer souden worme wassen inne,
Eest als ic de letter kinne.
Avicennen hoerdic callen,
Wanneer eenen kinde es ghevallen
Bi naturen eeneghe siecheit,
Die meeret ende wast ghereit,
In dat wassen van der manen,
Want wij wel weten, sonder wanen,
530[regelnummer]
Dat dan wassen alle humoren.
Voert moegdi van der manen hoeren
Viere state, alse ons scrivet Albertus.
Van den eersten state seit hi aldus,
Dat die mane es heet ende vocht
Tes zij half es volvrocht,
Ende daerna es zij heet ende droeghe
Tes zij vol es, als ic betoeghe,
Ende daerna essij droeghe ende cout
Tes zij verliest haer halve ghewout.
540[regelnummer]
Cout ende nat es haer leste stat
Tes zij weder ande sonne ontfaet,
Ende in dese stat es grote anxste daer an,
| |
| |
Oft men quets eeneghen man
Met yser, want nat es die mane,
Ende diser cout, na minen wane;
Ende ghi zult weten over waer
Dicke ghesciet ende quetsinghe groet,
Alse hi met eenen wive ghenoet,
550[regelnummer]
Als 's mans let t' onrecht in gaet;
So doet dat wive dicke groet quaet
Met eenen yseren dat daer staet bi,
Ende quets zeere, gheloeves mi,
So dat hijs hevet zaere quale.
Dit weten quade wive wale,
En ontsagic niet minen scepare,
Ic soude hier zulc dinc maken mare,
Dier ic nu gerne zwighen moet;
Maer ic make u eens dincs vroet
560[regelnummer]
Van der manen leste staet,
Wie so wille hi verstaet:
Scene de mane, des gheloeft,
Op eens slapende mans hoeft,
Den hoeftzweer moeste hi hebben dan,
Ende die ruma, wart wijf, wart man,
Eijst alse men 't ghescreven vint.
Hilde men oec een jonc kint
Langhe in die raie van der manen,
Die iechte soude hem comen ane
(Die God der liever vrouwen mijn
Altoes, doer sine ghenaden, verren moet!
| |
| |
Ic diene hare op rechte oetmoet,
Sij saels mi danken es zij vroet,
Ic hope mine minne sal hebben spoet.)
Galienus die seit ons voert
Hoe dat comt ende hoe dat sij,
Hoe dat een mensche es cort, ende d'ander daerbi
580[regelnummer]
Es dicke, ende d'ander smal ende lanc.
Dat willic u segghen eer iet lanc,
Ende hoe dat comt, na dat ic sach,
Dat een wijf meer dan een kint draghen mach,
Want ghi hier voren hebt ghehoert
Van der matricen sulke word,
Dat die matrice es een let
Naturlec in die vrouwe gheset,
Dat boven es al adrachtich,
Ende onder eeist al vleesachtich,
590[regelnummer]
Ende oec binnen eist al inghe,
Ende oec ru, als ic voert bringhe,
Ende boven gaet zij bi die maghe.
.Vij. hole, alsic ghewaghe,
Sijn in die matrice binnen,
.Iij. in die rechte zijde, alse wijt kinnen,
Ende in die slinke .iij., ende in die middelt eene.
Dat men in die rechte zijde knapelen draecht;
Van der slinker hi oec secht
600[regelnummer]
Dat men wijf draecht daer inne,
In midden spadonie, alsic 't kinne.
| |
| |
Draecht een wijf in die rechte side
Eene dochter te eeneghen tide,
Die sal hebben manlike voere,
Dat sal wesen hare natuere.
Wert oec een man in die slinke side ghedraghen,
So sal hi binnen alle zinen daghen
Wijfachtich zijn in zijn wesen.
Hoert wat wi noch meer lesen
610[regelnummer]
Dat een wijf mach harde wale
Vij kinder draghen t' eenen male.
Die spadone hebben scamelhede
Van wiven ende van mannen mede.
Alse dat wijf dat zaet heeft inne,
Ende het hem scheet alsic 't kinne,
So moet zij draghen so meneghe dragt
Alse hem dat zaet met ziere cracht
Ghesceeden heeft, seit dlatijn.
Van eenen heeten colerijn
620[regelnummer]
Ende eenen droeghen, sonder wanc,
Comt een smensche smal ende lanc,
Want hem die hitte zeere wassen doet.
Van den flumaticus, des zijt vroet,
Cout ende nat, so wert gheboren
Een mensche cort ende dicke, alse wijt horen;
Want dat natte, seit scrifture,
Maecten dicke in sine figure,
Ende die coutheit en laetene niet
Lanc werden, eist als men siet.
630[regelnummer]
Van eenen heeten ende natten sangwijn
Comt een middelbaer mensche, seit dlatijn;
| |
| |
Want hitte ende nat es in hem
Wel ghetempert, alsic vernem.
Van eenen droeghen melancolijn
Comt een clene menschelkijn,
Onghedeghen ende droeve van sinnen,
Alsic hier sal doen bekinnen;
Want ic sal scriven in corter uren
Ghemeenlijc alder complexien nature,
640[regelnummer]
Hoe men an elken mensche mach kinnen
Wat complexien hi hevet binnen,
Oft wat natueren, als men hem ansiet.
Maer eer ic iet daer af segghe iet,
Willic claghen over dat ongheval
Dat mi dus sadelt over al,
Ende mi niet en begheven en wille;
Die scoene, die ic minne al stille,
Ghelovet algader, wat men haer seghet,
Dien rouwe, dies mijn herte seghet,
650[regelnummer]
Soudic qualic ontbinden moghen;
Nochtan es mi vore mijn oeghen
Miere liever joncfrouwen pine
Dusentichwerf meer dan die mine;
Want zij es in 't herte mijn
So ghestadech dat niet een mach zijn,
Dat ic haers vergheten conde:
Si es altoes in minen monde,
In mijn herte, ende in minen moede.
O wi! dat ic in commer weet die goede,
660[regelnummer]
Des mach mijn herte weenen bloet,
Alsic oec wane dat zij doet,
| |
| |
Want het 's mi zwarer dan loet.
Ay! nu merket of ic doeghe noet
Want mijn sin ende alle mijn lede
Sijn dortrect met zwaren verdriete.
Ic sterve gerne oft zijt mi hiete
Die goede dier eighen ic bein,
Maer neen sij, dat 's mi cranc ghewein;
670[regelnummer]
Ic leve in tweevuldech wee,
Ende mijn doeghen wast in lanc so mee:
Dat 's mi harde zwaere pine;
Dus staet mi wel onvroe te sine
Die wile dat ic leven zal.
O wi! ghevloect zij dat ongheval,
Dat mi dus ghesadelt heeft,
Ende mine vriendinne niene begheeft,
Want ongheval ende dat verdriet
Hebben al beide op mi ghespiet,
Ghemaect een jammerlike brugghe,
Daer zij overtrecken met haren ghesinden.
Sij keeren mi met allen winden,
Waer zij willen, des lidic noet.
Nu betert God, die mi gheboet,
Die 't alleene beteren mach;
Maer mochtic leven noch den dach,
Dat mi dat ongheval begave,
Ende ics ghesonts lijfs quame ave,
690[regelnummer]
Dan ierst soudic wesen vroe.
Ay! nu en eist niet alsoe,
| |
| |
Mi es eene stat ghelijc der ander;
Mochtic in 't vier metten salemander
Crupen, so waric ontfaren.
Dongheval, dat mi niet en wilt sparen,
Ghedoeghet mi cume dat ic mi keere
Van hem, omme eenich ander leere.
Daeromme moetic, sonder blijf,
Met droefheden leeden al mijn lijf,
700[regelnummer]
Ende wonen in midden dat verdriet.
Dongheval, dat mi noeit en liet,
En wilt mi emmer niet begheven.
Die goede wilt hem vergheven,
Die mi hevet brocht weder daer in:
Ware ic vare in hebs niet te min;
Maer eest alsic ghescreven vinde,
So zelen verraders doen quaden inde.
Om dat complexie ter ander stat
Hier na sal volghen vele bat
710[regelnummer]
Iet te segghene van hare naturen,
So willic nu te deser uren
Alhier segghen, met corten worden,
Van des kindes gheborden:
Welc tijt naturlec voert mach comen,
Des en hebdij noch niet vernomen.
Die philosophen doen ons verstaen
Dat in die .ix. maent voert mach gaen
Dat kinder natuerlijc werden gheboren,
Oft in die .vij. maent, alse wijt horen,
720[regelnummer]
Oft in die .viij. maent, seit scrifture,
| |
| |
Oft in die .x. te menegher ure,
Ende sulc vint men onghewaent
Gheboren in die .xi. maent,
Ende emmer der boven niet,
Alse men 't ghescreven siet;
Hier jeghen, eist dat ic kenne,
Dat hi vernam alhier te voren
Een kint in de .xiiij. maent gheboren,
730[regelnummer]
Ende hem begonste te wassene tande;
Dat was wonder menegherande,
Ende dat kind bleef wel te live.
Verstaet noch wat ic u scrive:
Alle diere in dese werelt wijt
Hebben haren gherechten tijt,
Hare drach te vulbringhene voert
Te hare naturliker ghebort,
Sonder die mensche alleene;
Dit en es te wonderen niet cleene.
740[regelnummer]
Sulc wijf brinct kinder voert
In d'ander maent, als men hoert;
Maer dats ghelic eenen stucke vleeschs,
Ende niet eenen mensche, als ic verheesch,
Eist ghelijc na dat ic dat weet
Eener matieren, alst ghescreven steet,
Ende dit gesciet wiven omme vele saken,
Die ic u cont wille maken,
Want hare nature es ghescort
Van groten arbeide, so dat ghestort
750[regelnummer]
Die matrice wert van den arbeide;
| |
| |
Daer af comt meneghe seericheide,
Ende daer omme weten 't wel quade wijf,
Alsij ghevoelen in haer lijf
Eeneghe dracht, gaen zij wandelen
Van der eener stat toter ander,
Ende dansen ende springhen vele,
Ende zijn van onghetierden spele,
Ende worstelen met mannen alsoe wel,
Ende pleghen der naturen spel
760[regelnummer]
Met mannen, ende ghenoeten dicke:
't Ghenoeten es wel haer ghemicke,
Want zij ghenoechte daer in ontfaen
Tieghen die passie, sonder waen,
Die zij hebben van der daet,
Daer dat kint mede te gaet;
Van deser saken, die ghi hebt ghehoert,
So wordet die dracht te male ghestoert.
Want daer men oec name violate,
Ende men daer soete bier in gote,
770[regelnummer]
Ende liet staen .vij. daghe besinken,
Ende gave dat eenen wive drinken,
Droeghe so kint het soude te gaen,
Alse ons die letteren doen verstaen.
Hier af vint men vele saken,
Maer ic wils een ende maken,
Want daer mochte sonde ligghen ane.
Wat holpe dat ic dade te verstane,
Het mochte noch zulc hier namaels horen,
Daer quaet af soude comen te voren,
780[regelnummer]
Diere met in sonden mochte comen,
| |
| |
Ende meer scaden mochte dan vromen;
Doch hebbics wat ontbonden,
Dat niemen en derf orconden,
Dat ics niet en versta no ne weet.
Die goede es nu worden wreet,
Dien ic hier desen dienst sende,
Ic weet wel dat ic noeit en kende
Haers ghelijc van orde t' ende,
Sij hout mi altoes in allende.
790[regelnummer]
Doer haren wille seggic voert
Hoe dat zulken wiven behoert
Groeter wee dan zulker, als wi lesen,
Alsij van kinde sal ghenesen;
Sulc wiven werden ghescort
Van der poerten fundamente vort,
Dat die twee gate werden een,
Des lijdt menich wijf zwaren ween;
Maer so moet men hebben onghement,
Daer men 't mede bestrijct al omtrent.
800[regelnummer]
Alse die arbeit gherech es
Ontpluuct haer de poerte, zijt seker des,
So dat te merkene dan goet es.
Maer ermerder hefmoeder goet
Daeromme blivet menighe dracht verloren,
Want zij en mach werden gheboren
Noch gedoept, alse wi lesen,
So moeten zij verloren zijn met desen,
Ende dit claghet Plunius, die vroede,
| |
| |
810[regelnummer]
Jammerlike met droeven moede.
Wouds mi die scoene weten danc,
Ic soude haer leeren sonder wanc
Hoe men der dracht helpen mach,
Alsoe alsic 't ghescreven sach;
Maer, Godweet, ic hebbe hier mede
Jeghen hare so quaden sede,
Al doe ic goet het wert al quaet;
Want zij te rechte niet en verstaet
Wat pinen ic dor haer overlide,
820[regelnummer]
Vroech ende spade, in allen tide;
Nochtan houtso mi so ontblide
Dat ics te seggene mi vermide.
En docht u, vrouwe, niet mesdaen
Ic soude u leeren, sonder waen,
Herde wel heefmoeder wesen,
Alsoe alse wijt ghescreven lesen
Van Cleopatria, die wilde,
Dat men over so wijs hilde
Dat men se van der medecinen t' samen
830[regelnummer]
Coninghinne hiete bi namen,
Dus heeft zij hare dochter bescreven:
‘Ghi vrouwe, als 't gaet an u leven,
En zijt niet te scamel noch te bloede,
Noch en belghet u cleine no groet.’
Het's vreese, alse dwijf es te smal
Oft met zeneere gheladen al,
Oft dat die poerte te nauwe es,
Oft verdrauwet, nu merket des,
| |
| |
Oft 't kint 't hoeft heeft te groet,
840[regelnummer]
Oft als 't ter poerten comt al doot,
Oft bulrugghende of ongheformeert;
Ghi hefmoeder, hoert wien soet deert,
Hoert wat ghi hier mede sult doen,
Dits u een nuttelijc sermoen:
Comtet metten hoefde uutwaert tiden,
Ende hevet ander lede ghestrect ter siden,
Stect u hant ter poerten inne,
Ende formeert zine lede met sinne,
So dat recht ter poerten come.
850[regelnummer]
Met beiden voeten comen zij some,
Dan saelt die heefmoeder houden,
Ende en laten 't niet ghewouden
Die hande te sceedene te dien tiden,
Want zij mochten scoren der siden;
Maer zij sal 's kins arme an sine side strecken,
Ende aldus sal men 't voerttrecken.
Eist dat kind hevet 't hoeft te groet,
Men sal der moeder te zulker noet
Maken een bede, dat sachte sal wesen;
860[regelnummer]
Oec moet zij haer troesten in desen,
Ende sal houden, des gheloeft,
Eener andere vrouwen 't hoeft,
Ende die heefmoeder zij sal
't Kint metten hande voert halen al.
Eist dat 't kint voert stect de hant,
Die heefmoeder sal te hant
Die hant wederkeeren abel,
Want het mochte verliesen wel;
| |
| |
Maer zij sal haren vinger ter vaert
870[regelnummer]
An 't kinds scouderen, ende dringhet inwaert,
Ende legghense hem an sine siden,
Ende bringhet voert in corten tiden
Metten hoefde, dat es goet.
Steket voert den eenen voet,
En pinet uut te bringhene nemmermeere;
Maer uwen vingher, alsic leere,
Dien zeldi an zine eersbille setten,
Daer mede zuldijt keeren ende letten
Tote dat ghi hebt den anderen voet.
Of ghi moghet t'eeneghen tiden
Dat die hande striken lancs der siden,
Dus mach men 't best uut ghebringhen.
Hevet die voete beide versceiden binnen,
So stect in die poerte u hant,
Ende voeghet te samen al te hant,
Ende bringhet voert, also es gheleert.
Hevet 't hoeft oec verkeert,
Die heeftmoeder saelt te rechte keeren,
890[regelnummer]
Ende bi den scouderen, alse wi leeren,
Sal zijt ghemackelijc uut halen,
Dat die matrice al te male
Niet ne volghe no ghequets en sij.
Siet men eerst de knien, hort na mi,
Drivet in weder, ende ordineret
Die voete, alse u es gheleret,
Ende bringhet alsoe met sinne voert.
Tonet d'eersbille eerst, so hoert:
| |
| |
Keeret sachte ter siden waert,
900[regelnummer]
Ende ordineert met grooter vaert
So dat 't hoet vore ter poerten come.
Esser meer dan een, als vrouwen some
Ghedraghen hebben, ende zij t' samen
Dan vore die poerte quamen,
Die heefmoeder sal te dien tiden
Deene kind dringhen ter eenre siden,
Ende deene na dander bringhen voert;
Ende wachtent wel na mine wort
Dat sij dat doen met zulken sinne,
910[regelnummer]
Dat die matrix daer dat kint es inne
Altoes niet ghequets en zij,
Ende die poerte, hoert na mi,
Sal men beghieten ende dwaen,
Met warmer olien, wildijt verstaen,
Van den sape van fenigrieken,
Van maluen ende van lijnsade,
Te gader ghesoden bi rade,
Ende daer met die poerten salven ende dwaen
920[regelnummer]
Lichtelike ende harde saen.
Alsij van kinde zijn ghenesen,
Ja, alse Aristotules seghet,
Het's waer die eens knechts gheleghet,
Maer van den magdekine niet so saen,
Ende wet wel, al sonder waen,
Dat sulc wijf hevet den lost so groot
Dat sij vercranct al totter doot,
| |
| |
Ende zulke heeft minder, gheloeft mi des,
930[regelnummer]
Die van sterker complexie es.
Ic hebbe wiven hoeren spreken:
Alse die kint eerst 't hoeft uutsteken,
So gaet daer wel omme die saken.
Oec sagic ander meester die spraken:
Alse dwijf ghenesen es van der smerte
Sal hare een ander wijf op 't herte
Die hant legghen, dat die matrice niet
Opwaert ter herten en schiet;
Maer scote zij ter herten in der noet,
940[regelnummer]
Dwijf mochter af wel bliven doot,
Ende zij zal in den scoet, alsic scrive,
Ligghen eenen anderen wive,
Ende die heeftmoeder sal wel wachten
Die kinds met al hare machten,
Ende sitten die wive tusschen de been.
God gheve hem den langhen ween,
Die dit onder dorpers bringhen sal,
Dat ic altoes dus nauwe hal;
Oec biddic mierer liever joncfrouwen,
950[regelnummer]
Dat sijt niemanne en laete scouwen,
Ic hebt ghedicht met goeder trouwen
Toet hier, ende voert sal met goeder trouwen.
Vondic mine redene ic seide voert;
Alse 't kint es comen t' siere ghebort,
So leghet in een vel bewonden.
Die heimelike boeke ons orconden
Dat dat vel heet die secundinne,
| |
| |
Daer 't in leghet in die moeder sinne.
Dat vel behoedet 't kint, alsic besach,
960[regelnummer]
Dat hem niet toecomen en mach
Dat hem deere, ende en dade oec dat
't Kint soude dickewile op de stat
Doot bliven, als menstrua vloien,
Die dat kint so seere moeyen.
So hoedet vel jeghen dat bloet,
Dat meneghen kinde quaet doet;
Alse dat drupet op die secundine,
So hevet dat kint dicke grote pine.
Doch bliven daer sproeten, als wi verstaen,
970[regelnummer]
Die men niet lichte en mach afdwaen,
En ware met boenen-bloemen bestreken.
Dat van den wive alle d'aren
In die matrice vergaderen,
Ende in den vede den man.
Nu zuldi alle merken hier an
Dat die secundine van der moeder sade
Alleene wast, bi der naturen rade,
Die dat kint bedect al omme,
980[regelnummer]
In die matrice t'eener somme,
Ende eene adere es in dat wijf,
Die welke adere des kinds lijf
Sine voedinghe ontfaet in al der tijt,
Ende dits die adere, die men afsnijt,
Alse dat kint es comen voert
Ter werelt, te ziere gheboert.
Dese adere knoept men den kinde
| |
| |
Ane sinen navel, aisic't ontbinde,
Daer 't mede an de moeder hanghet,
990[regelnummer]
Alst ter poerten uut ganghet,
Daer omme knoept men 't alsic versta
Dat den kinde niet uut en ga
So ware ic van den zeere verloest,
Daer zij mi hevet gheworpen inne,
Die hoefsche joncfrouwe, die ic kinne;
Maer neen, weet God, sij achtech niet
Dat ic doer haer dus zwaer verdriet,
Ende dit zwaer torment ghedoeghe,
1000[regelnummer]
Ende helpt mi dat ic mi ghepoeghe
In haren dienst, nacht ende dach;
Sij merct wel dat sij over mi mach,
Si ne troest mi alsij te voren plach,
So magic roepen wel: ‘O wi! o wach!’
Aristotules doet ons verstaen
Dat dickewile, sonder waen,
Dats wonder, na der scrifturen,
Alse an vele kinder es becant;
1010[regelnummer]
Die een en hebbe maer een hant,
Oft eenen voet, oft hoefde twee.
Dit heet, alsic sprac ee,
| |
| |
Ende dit gheschiet te menegher uren,
Ende dat een let meerer dan een ander es.
Die boeke doen ons ghewes
Dat dat ghesciet alse 's mans saet
Te lettel es, dat uut gaet,
Alse hi ghenoet met wiven,
1020[regelnummer]
So moet an dat kint bliven
Emmer ghebrec van eeneghen lede;
Alle philosophen lien mede.
Maer als dies saets es te vele
Dat uut gaet, bi der naturen spele,
So ghevalt dicker t' waren
Dat .vi. vinger oppenbaren
An 's kinds hande, of .vj. teen an sinen voet,
Twee hoefde, dit comter af
1030[regelnummer]
Dat die man te vele saets gaf.
Sulke wijf hebben die matrice so quaet,
Dat sij niet des mans saet
Al en behouden binnen hare,
Maer een deel behouden zijs voerware;
Waer dat ghesciet moet dat kind
Emmer hebben ghebrec, als men vint,
Ende dit comt dicke, alse men ons leert,
Dat man ende wijf ongheordineert
Te gader ligghen, alsij ghenoeten;
1040[regelnummer]
So ne mach 't saet niet vloten,
Daer 't met rechte soude wesen.
Dicke ghevallet, alse wi lesen,
Dat een man hevet den lost so groet,
| |
| |
Alse hi met eenen wive ghenoet,
Dat hi zijn zaet niet al uut en mach gheven.
Men vint van hem tween ghescreven
Die sidelinghe te gader laghen,
Doen zij haers ghenoetens plaghen,
Ende zij wonnen in dien tiden
1050[regelnummer]
Een kint, crom in der eenre siden,
Ende verminct in eenen voet.
Oec maken ons meesters vroet
Dat men, te meneghen stonden,
Spadone-kinder hevet vonden,
Die scamelheit van manne ende van wive
Beide hadden in haren live;
Dat saet moeste wel ghetempert wesen
Tot beide lede, alse wi lesen.
Albertus doet van .ij. kinderen weten ende horen,
1060[regelnummer]
Die beide t' samen worden gheboren;
Deene hadde macht in de rechte sijde,
Waer men 't droech t' eeneghen tijden,
Alle slote, die besloten waren,
Moesten ontsluten ende opvaren;
Ende dander hadde in siere slinker macht,
Waer men 't droech, waest nacht oft dach,
Die slote, die ontsloten stonden,
Sloten weder, in warer orconden;
Maer dat dede cracht van planeten,
1070[regelnummer]
Alsoe wi die waerheit weten,
Die ane dese kinder wrachten
Dit wonder, met hare crachten.
Men vint oec meneghen dieren steen
| |
| |
Van vele crachten alleneen,
Dat sij van planeten hebben ontfaen;
Men vint oec in meneghen steden staen
Van menschen, van beesten, van serpente figuren,
Alse wi lesen in der scrifturen,
Ende dat doet cracht van planeten al.
1080[regelnummer]
Woude zij mi beteren mijn mesval,
Die 't wel vermach, so waric vroe,
Ay, en staet mi niet alsoe;
Sij laet mi al in 't doeghen bliven,
In cans ghelaten, in moet scriven,
Si dunct mi bloeme van allen wiven,
In weet niet wat doeghene ic mach driven.
Rasius doet ons voert ghewach
Hoe een wijf gheweten mach
Weder so ontfaen heeft of en doet.
1090[regelnummer]
Hoerter na, ic maecs u vroet,
Alsoe alse men ghescreven leest:
Alse een wijf heeft gheweest
Met eenen man, ghevoelt zij daerna
Coude, ende vriest haer daerna, alsic versta,
Ende doen haer die humoren wee,
Dat en coemt no min no mee
Dan zij een kint ontfanghen heeft;
Eyst dat zij gheen zaet uut gheeft
Oft een luttel, zij heeft ontfaen.
1100[regelnummer]
Een ander teeken mogdi verstaen:
Eyst dat den man dunct dat sijn vede
Ghesoghen wordt ende ghetrect mede,
| |
| |
Ende vaste gheprant in die poert,
Ende menstrua niet en comen voert,
Ende haer wee doen die been,
Ende die matrice ghereede ruert
Van quaden loste, die langhe duert,
So hevet zij ontfanghen kint.
1110[regelnummer]
Eyst dat sij oec meer mint
't Ghenoeten dan zij dede eer,
Dats een teeken min no meer
Dat sij kint ontfanghen heeft.
Es oec dat sake dat haer begheeft
Hare verwe in daenschijn, ende si ontfaet
Een ander verwe, si goet of quaet,
't Es teeken dat sij heeft ontfaen.
Een ander teeken mogdi verstaen:
Eyst dat sij begheert vremde spise,
1120[regelnummer]
Alse/dese van deser wijse,
Alse nu appele, nu colen, nu peren;
Dat moghen wij kennen ende leeren
Dat sij dan zeker hevet ontfaen,
Oft haer sal cortelike bestaen
Groete siecheit of groete quale.
Aldus bederven sonder raet,
Al doe ic goet, het dunct haer quaet,
Die goede si doet overdaet
1130[regelnummer]
Dat sij haren dienstman niet ontfaet.
Teekene willic voert ontbinden
| |
| |
Hoe men mach kinnen ende vinden
Weder een wijf, sone of dochter dreecht.
Avicenna, een wijf-mester, seghet:
Een wijf die draecht .j. knapelkijn,
Dat haer danschijn roet moet sijn,
Ende licht ende beroerich sal soe wesen,
Ende in de rechte side, alse wi lesen,
Sal haer die buuc werden ront.
1140[regelnummer]
Een teeken maect ons cont
Eyst dat dwijf heeft dicke melc
In hare borst, ende dat wel verduwet es,
Des mogdi wesen wel ghewes,
Ghiete die melc op een zwaert,
Dat wel vervaecht es ende verclaert,
Oft op eenen merbelsteen,
Blijft dat melc wel bi een,
So dat hem niet en scheide
1150[regelnummer]
Op dat zwaert no en breide,
Of op den steen, so draecht dat wijf
Die wives melc op hare orine gote,
Waert dat melc te gronde scote,
Eenen sone draecht zij dan;
Waert dat eenich wijf ofte man
Op des wives manne leide soute,
Ende dat sout niet en smoute,
So draecht dat wijf eenen sone.
Onghetroest van haer te scheiden,
| |
| |
Al doet zijt, si ne mach mi niet verleiden,
Ic sal hare ghenaden verbeiden.
Soete lief, nu merket voert
Ic sal u bedieden, nu hoert,
Hoe ghi weten moghet ende kinnen
Of een wijf hevet eene dochter binnen:
Draecht sij .i. dochter, dat wet vorwaer,
So es si altoes traghe ende zwaer,
1170[regelnummer]
Ende zij es bleec in haer anschijn,
Opwaert in die slinke zijde ront,
Hare melc sal zijn, als mi es cont,
Onverduuet ende daertoe dinne,
Ende bleec alse water, alsic 't kinne.
Die haer melc gote op een zwaert,
Dat blanc ware ende wel verclaert,
Of op eenen steen, het soude scheeden,
Alse verre alst mochte, ende breeden.
1180[regelnummer]
Diet dmelc op orine woude ghieten,
Dat melc soude al boven vlieten.
Hevet dat wijf in die rechte zide
Eenich wee t' eeneghen tide,
Die mach wel eenen sone draghen;
Plaghe si haer slinke side te claghen
Eene dochter draecht sij, sonder waen.
Noch willic u doen verstaen
Een teeken, dat harde seker es,
Het seit Ypocras, des zijt ghewes,
1190[regelnummer]
Hoe men mach kinnen ende verstaen
| |
| |
Of een wijf kint hevet ontfaen.
Wiltuut weten ghi zelt haer gheven
Drinken, als men vint ghescreven,
Van reghenwater, sonder spel,
Ende van hoeneghe, ende van water lepel drie,
Ende eenen van hoeneghe, alsic besie;
Ende dat hoenich, ende minghen met desen,
1200[regelnummer]
Ende gheven 't den wive drinken dan;
Dat seit Ypocras, die wise man.
Ghevoelt dat wijf in haren navel daerna,
Knaghinghe ende dringhe, alsic versta,
Het es van ontfane een teeken.
Diascordias hoerdic spreken
Eene redene, die ic mede lie:
Name een wijf arastologie,
Ende leide se eenen nacht in haer poert,
Ende liete den nacht liden voert,
1210[regelnummer]
Ghevoelt zij des morghens soet smake
In haren mont, het 's ware zake
Dat si eenen sone hadde ontfaen.
Voert zuldi hier af verstaen:
Dunct haer die smake better wesen,
Sij draecht eene dochter, alse wi lesen;
Maer dat 's te doene vreeselike,
Want aristologie sekerlike
Doen menstrua voert loepen,
Dat mochte dat wijf wel becoepen
1220[regelnummer]
Met haren live; ende die oec wat
| |
| |
Loeds name, ende leide dat
In die poerte, t'eenegher stont,
Ghevoelt zij t'eenegher stont
Dat 's teeken, sonder waen,
Dat sij een kint heeft ontfaen;
En ghevoelt zij gheene smake daer naer
So ne heeft zij ontfaen daer;
Oec es in allen tiden wee.
1230[regelnummer]
Hier ende elre, ende over zee,
So en es gherakeder gheene
Dan die ghene, die ic meene,
Die ic hebbe in minen sinne,
Mi dunct si ne acht mi meer no minne,
Of nu sint zij mi bliscip inne,
Troest zij mi, dat 's mijn ghewinne.
En sal u gheen wonder dunken wesen
Dat wi van groter meesterien lesen;
Wi lesen dat die rechte siden
1240[regelnummer]
Van den mensche, t'allen tiden,
Meer hitten hebben dan die slinke.
Dese dinghen zijn wonderlike,
Want dat herte es fonteyne
Van der hitten, suver ende reyne,
Ende leit ter luchter ziden-waert ghekeert
Narer vele, als men ons leert,
Dan ter rechter ziden, entwaren.
Hoe dat comt, willic u oppenbaren:
't Herte hevet .ij. cleene ontploken oeren
| |
| |
1250[regelnummer]
Ter rechter siden, alse wijt hoeren,
Daer zij naturlike hitte in sint,
Ende meer hitten, als men bekint,
Hoerter toe, alse men eenen man sal winnen
Dan ter dochter, alse wijt kinnen;
Daeromme alse men wille ghenoeten
Sal men dwijf ter nederstoeten
Metter rechter ziden neder ter erden,
So sal dat kint een sone werden;
1260[regelnummer]
Die slinke side van der mouden,
So sal dijn zaet ter rechter ziden varen:
Ghi moghet merken wel te waren,
Dat dwater loept te dale waert.
Voert seggic u al onghespaert,
Comet van achter die versche wint,
So werdet daer ghewonnen een kint.
Die wint es beter kinder winnen
Dan eenich ander, alse wijt kinnen.
Wet oec wat ic ghescreven sach
1270[regelnummer]
Dat sperma niet verrisen mach,
Want zij ligghen so vaste in een
Eelc tusschen anders been,
Man ende wijf, alsij ghenoeten;
Daer sperma comt uut den man ghescoten,
So eist in 't wijf alsoe saen
Dat zij gheene lucht en mach ontfaen.
Ons leeret een meester fijn
Dat witte wijfs beter zijn
Dan die zwerte mede te wesen,
| |
| |
1280[regelnummer]
Nochtan zijn die zwarte, als wi lesen,
Vele heeter dan die witte,
Maer zij zijn tragher, verstaet wel ditte.
Die witte hebben der natheit vele,
Daeromme sijn si beter te haren spele,
Ende luxurioser dan die zwarte zijn.
Oec vint men bescreven in dlatijn
Dat wijfs, die selden ghenoeten
Vele meer lost hebben moeten,
Dan die ghenoeten met mannen dicke.
Eene redene, die ic seide van Ypocrase:
Dat zij nemmermeer kint en ontfeit.
In die ystorie van den dieren
Hoerdic Aristotules visieren
Selden kinder ontfaen entwaren.
1300[regelnummer]
So en hadde si niet menstrua;
Hevet een wijf sperma inne,
Dies es lutel ende harde dinne.
Die sperma in water gote,
Ende sperma op dat water vlote,
Die man daer dat sperma afquam
Maer sinct dat sperma te gronde,
So ne mach die man te gheenre stonde.
Ende manne die hebben cullen cout
| |
| |
1310[regelnummer]
Verliesen altoes des winnens ghewout,
Ende si ne moghen negheene vrucht winnen,
Want haer zaet en hevet niet binnen
Te winnene eeneghe naturlicheit,
Des verliesen si haren arbeit.
Al te heete wive en moghen niet
Winnen, alse men ghescreven siet,
Want sperma verdroeghet hem binnen,
So en moghen zi gheene vrucht winnen.
Sulke wive zijn al te cout,
1320[regelnummer]
Ende verliesen haer winnens ghewout,
Want hare nature cout es,
So en moghen zij niet, zijt seker des,
Binnen behouden des mans zaet,
Dat hare metter orinen uut gaet.
Sulke wive zijn nat, zulke droeghe,
Ende zulke al te vet, alsic toeghe,
Want die vetheit voer den mont
Van der vetheit der matricen ter selver stont,
Ende heeft die matrice bestopt alsoe
1330[regelnummer]
Datter gheen zaet en mach comen toe;
Ende alse die wive 's mans sade ontfaen,
So moet hem metter orinen emmer ontgaen.
Siet men des wives orine te hant
Na 't ghenoeten, alse mi es becant,
So sal sij dicke ende wit wesen,
Want sperma es ghemingt met desen.
Al en ontgaet den wiven niet
Algader metter orinen, als men 't siet,
Nochtan verdroeghet haer binnen wel,
| |
| |
1340[regelnummer]
Want hem so heet es dat vel;
Ende manne, die hebben sperma dinne,
Dat en mach den wiven niet bliven inne;
Maer omme sinne dinneit, alsic vant,
Loepet den wiven uut te hant,
So dat die wijf niet en ontfaen.
Hevet oec een man te vele nats, sonder waen,
In sine blase, so en mach hi niet
Winnen, alse men 't ghescreven siet.
Dese redene es herde scone,
1350[regelnummer]
Die ic miere liever toene,
In wille niet van haer te loene
Dan hare minne, alsic wel tone.
Wie dit hoeren wille, zwighe stille;
Wie dat eenen wive helpen wille
Dat si van eenen man ontfaen,
Die doe dat ic scrive hierna,
Ende en hout niet voer visevase:
Neme die matrice van eenen hase,
Ende dat ghedermpte mede,
1360[regelnummer]
Ende pulveriseert met behendichede,
Ende geeft drinken den wive met wine;
Dits eene goede medecine,
Want dwijf sal hier af ontfaen.
Die dat selve woude bestaen,
Ende makent van eenen cul van .i. hase,
Ende ghaeft den wive, alsi ghenadse
Van menstrua, ende daese saen
Ghenoeten, zij sal ontfaen.
| |
| |
Die na minen rade wille werken,
1370[regelnummer]
Die neme den cul van .i. cleenen verken,
Dat een soch alleene voert brachte,
Ende nemmeer t'enre drachte,
Ende pulver dit, ende gheeft dan
Die dat winnen verloren heeft,
Alser noch herde vele leeft;
Dat winnen sal in hem comen,
Alsic in boeke hebbe vernomen.
Alse een wijf aldus ontfaen heeft,
Haer te noemene eeneghe sake,
Alse philosophus bekinnet wel,
Die dracht mochte verloren bliven.
Van eenen wive willic scriven,
Alsic ghescreven vant staen,
Die een kind hadde ontfaen;
Sie was jonc, alsic besach;
Si seide: ‘Hoe mochticker hebben!’
Doen seiden sij dat mer niet ghecrighen mochte.
Doen viel zij neder harde onsochte
Eenen nacht ende eenen dach
Dat si nie en nam spise no dranc.
Doen waren bi hare, sonder wanc,
| |
| |
Ander joncfrouwen ende ander maegde,
1400[regelnummer]
Die dit qualike behaegde,
Si ne hadden gheene kinder ghedraghen,
Doen zij dit wijf so siec saghen,
Si ne wisten niet waer af dat ware.
Doen seiden zij al oppenbare
Dat men gheene jonghe appele en vonde.
Doen sprac zij al stille in haren monde
Oft men haer jonghe appele brochte;
Ende die maegde hadden voer dien
1410[regelnummer]
Des ghelike an liede ghesien,
Die bevallen waren metten rede,
Daer zij bedroghen waren mede.
Dat joncwijf ghenas daer naer
Van eenen doeden kinde, dat was waer,
Ende was uter maten cranc,
So dat haers lijfs was vor ghewanc;
Drie daghe hadde zi arbeit,
Ende dat in groeter siecheit,
Ende haer moeder wijst oec wale.
Ende eenen nach so bloedse si
Te hare nase, gheloeves mi,
Dat bloet was, alsic vernam,
Van menstrua, ende quam voert
Omme dat die dracht was ghestoert.
Ypocras die seit waerlike
Dat dat es harde onmoghelike
| |
| |
Dat eeneghe dracht blivet ghesont,
1430[regelnummer]
Alse menstrua vloien t'eenegher stont;
Des hoede hem elc, hoe soe 't come,
Dat hi voer vrouwen niet en noeme
Dat men ghecrighen niet en mach.
Noch hoert een teeken, dat ic sach,
Hoe men sal wetten onghevraecht
Weder een wijf sone of dochter draecht;
Men sal nemen scoene fonteine
Van eenen water scoene ende reine,
Ende ghieter in, alsic bevroede,
1440[regelnummer]
Drie dropel melcs of van bloede
Van den wive, daer men's af wille
Proeven ende weten lude of stille,
Ende dat moet zijn van der rechter siden;
Sinket dmelc of dbloet, te dien tiden,
So draecht zij eenen sone entwaren;
Maer vlietet boven openbaren,
So draecht zij eene dochter, sonder lieghen;
Dit teeken en mach niemen bedrieghen.
Es die rechte mamme meerer dan die slinke,
1450[regelnummer]
Alsic mi alre best bedinke,
So mach zij draghen eenen sone.
Alre doghet es si ghewone,
Die mi es dus onghenadich,
Ende ic ben aldus ghestadich
Waer bi mach zij mijns vertien,
Ic wille altoes in haer lien,
Ende minnense dorpernien.
| |
| |
Te rechte soude ic voert ontbinden
1460[regelnummer]
Van anderen sake, die wi vinden,
Wel metter rechter waerheit,
Alsoe alst in dlatijn ghescreven steit.
Ghi zult weten oec over waer
Dat den vrouwen pine zwaer
Dicke ghesciet in hare poert,
Alsi ierst werden ghescoert;
Want zij worden te wide ontdaen,
Alsi erst ghenoetens bestaen,
Ende die poert wert al te wijt,
1470[regelnummer]
Met des mans lede t'enegher tijt,
Alst te groet es ende al te dicke,
Ende al te lanc ende onghemicke.
Sulc wijf heeft die poerte so groet
Sonder pine van sinen lede,
Ende zij van den haren mede.
In 't eerste hebben die wijfs grote pine,
Eer zij ghenoetens pleghen ghewoene te sine,
So dat dickewile comt dat bloet
1480[regelnummer]
Ghescoten ter poerten in 't ghemoet,
Ende waer omme dat comt, salic leeren wel:
In die poert daer staet een vel
Bi der blasen, alsic hoerde spreken;
Dat vel wort ontwee ghesteken,
Dan comt daer uut dat bloet al roet,
Ende soes een wijf meer pleghet,
So hem dat vel bat over zide seghet,
Het herdet ende het wort ghestoten wel,
| |
| |
Alse men pleghet der minnen spel.
1490[regelnummer]
Alle die lost van den wiven
Leghet in den navel, alsic bescrive,
Ende in die niere leghet bi den man.
Nu merket ende verstaet dan
Datter maegden orine es claer,
Sulc tijt bleec ende wit, dat's waer.
Es eens wives orine gout roet,
Ende claer, so hevet dat wijf noet
Van minnen; sij behoeft hier jeghen
Der minnen spel te pleghen.
1500[regelnummer]
Ghescorde wijfs hebben leeleke orine;
Onghescoerde van den vellekine,
Daer ghi voren af hoeret spreken,
Dat met 's mans lede ontwee wert ghesteken,
Die wive hebben menstrua,
Hare orine es, alsic versta,
Bloedech, alsij pleghet te doeghen;
Waterachtich zijn haer oeghen,
Haer anschijn ontfaet ander verwe dan;
1510[regelnummer]
Dat hi hem van dien wiven hoede.
Connen hem wel van mannen sceyden,
Ende des harde wel verbeiden
Tes hem menstrua es af ghegaen,
Eer zij slapens iet bestaen
Met haren man, dat's groote wijsheit,
Ende en dade zijs niet, Godweit,
Daer soude dicke af comen doeghen.
| |
| |
Hoe salsijs ghelaten moghen,
1520[regelnummer]
Sij en sal vertroesten dat herte mijn,
Alsic peinse omme die vrouwe fijn,
Die ic te haer-waert draghe al stillekine;
Mijn dienst sal werden in scine.
Vriendelec lief, ic segghe u voert
Van menstrua noch ander wort,
Hoe die wijf, alsic versta,
Alsij ghedoeghen menstrua,
So besmetten zij, sonder lieghen,
Die kinder in der wieghen,
1530[regelnummer]
Eist zijs dicke anscouwen.
Oec vint men somwile vrouwen,
Dien menstruum te male ghebrect,
Als meester Albertus sprect;
Bescouwen zij jonghe kinder neerstelike,
Sij besmetten se sekerlike
Die kinder, die daer sijn,
Dat es die wijsheit fijn;
Ende als menstrua vloeit in 't wijf,
So trecket over al dat lijf,
1540[regelnummer]
Al van boven tote beneden,
Dat seit Albertus, bi waerheden.
Alse die wive menstruum ghedoeghen,
Mach men 't ierst sien in haer oeghen,
Ende te hant daer af besmetten,
Ende van den oghen, sonder letten.
Voert besmet die lucht daerna,
Ende daerna 't kint, alse ic versta;
| |
| |
Alse dat wijf anesiet gedichte,
So wert dat kint besmet in daensichte;
1550[regelnummer]
Hare rugghe doet hem, des gheloeft,
In die purgacie wee ende haer hoeft.
Wet dat ons philosophus vertrect,
Dat dat wijf den spieghel bevlect
Sien ziere in, alsie ghedoeghen
Menstrua, alse ons die meesters toghen.
Eyst dat den spieghel es nuwe ende claer,
So staen die sproeten oppenbaer
In den spieghel, t'alre stont,
Want zine dorvlieghen tote in den gront;
1560[regelnummer]
In den spieghel bliven sproeten staen,
So dat men se qualec af mach dwaen.
Maer es die spieghel donker ende out,
Al wert hi besmet menechfout,
Men maecht wel afdwaen ter cuere,
Omme die wulheit, die daer was voere.
Ende hevet dat wijf ghebreclijcheit
Van menstrua, als men ons seit,
So es haer haer lijf vervult al dore
Binnen met quaden humore.
1570[regelnummer]
Want zij verout zijn so zeere
Dat sij menstrua en hebben nemmeere;
So ghebrect hem naturlike hitte,
Ende zijn vervult, merct wel ditte,
Van menstrua, ende van quaden humoren.
Ende ander wijf al te voren,
Die bi grover spisen leven,
Alsoe alse men vint bescreven,
| |
| |
So bevlecken zij kinder lichtelike.
1580[regelnummer]
Menstruum es herde quaet venijn,
Als ons orcont dat latijn;
Die 't met broede gave eenen hont,
Hi soude verwoeden, in corter stont,
Oft die 't op die wortele leide
Van eenen boeme, dat's waerheide,
Al ware hi groene, hi soude verdroeghen,
Dat's die waerheit ongheloghen.
Die haer name uut eens wives poert,
Ende maket nat in menstrua voert,
1590[regelnummer]
Ende leit onder mes daer naer,
Ende liet daer lieghen .i. jaer,
Ende ghinghe meere toe dan, men soude vinden daer
Een groet serpent, dat's waer.
Men leest oec wie dat doen woude,
Dat hi wel betoveren soude
Dat hi den wive souden volghen na;
Maer dies en willic niet bescriven.
Die ic minne, boven allen wiven,
1600[regelnummer]
Si ne acht niet dat ic dese pine,
Dore haer doeghe al stillekine;
Nochtan weet zij wel ende kint
Dat se mijn herte seere mint,
Ende dat ic lide zwaer tormint,
Want si ne achtes niet en twint.
Des ben ic seker ende vroet dat leeft
| |
| |
Noch meneghe vrouwe, die heeft
Herde grote pine ende groet verdriet,
Alsij menstruum en hevet niet;
1610[regelnummer]
Ende zulker vloeyen zij so zeere
Dat siere gerne quyte weere.
Die menstrua ghebrect te male
Sal hem houden, na mine tale,
Ende nemen een cruut, heet aristologie,
Ende zieden met wine die,
Ende gheven haer drinken dien dranc.
Daer na sal men eer iet lanc
Dat zeggic u al overluut,
1620[regelnummer]
Also heet alsijt mach doeghen.
Die menstruum selen hem zaen vertoeghen,
Ende uter poerten comen gheleken.
Van Galienen hoerdic spreken
Dat hi eene coninghinne ghenas,
Omme dat haer ghebrac menstrua,
Dat haer ghebrac, so ne was der doot na.
Doen onboet men meester Galiene
Dat hi haer laten soude die saphiene,
1630[regelnummer]
Dat's een ader, alse men seghet,
Die onder 't hole van den voete leghet;
Daer dede hi laten bloet,
Des eens daghes an den rechten voet,
Des ander daghes an den slinken,
Ende haer begonste te sinken
Die menstrua, ende zij ghenas,
| |
| |
Doen dat bloet ghelaten was,
Binnen .vj. daghen, des zijt vroet.
Die eenen wive woude doen goet,
1640[regelnummer]
Die menstrua hadde verloren,
Hi sal se laten an den rechten voet;
Op den andren dach, alse ic ben vroet,
Sal men se an den slinken laten;
Dat moet haer helpen ende baten.
Ende oec, alsic voer segghen mach:
Die rute sode, op den selven dach,
In wijn, ende ghaeft drinken hare,
Si soude sciere ghenesen nare.
1650[regelnummer]
Oft die bivoet in water sode,
Ende gaeft haer drinken in der noede,
Ende daese daer over sitten gaen,
Ende liet den doem opwaert slaen,
Die menstrua souden comen voert,
Ende vloeyen al over boert
Al te seere, als wi bedieden.
Met goeden wine ende met heeten,
Ende dat cruut sal zij eten,
1660[regelnummer]
Ende sal drinken den dranc;
Menstruum sal, eer iet lanc,
Hoert wat wi noch leeren,
Oec staet in Petri Ermeindes boec:
Die pullegium biec in eenen koec
Van eieren, ende daet eten hare,
| |
| |
Si soude ghenesen sciere daer nare,
Ende soude van der vloet zijn verloest.
God danc, zij heeft mi ghetroest,
1670[regelnummer]
Die ic ghemint hebbe, met trouwen:
Dese worde mach zij ghescouwen,
Want ic se minne boven allen vrouwen.
Ic hebbe ghenoech gheseghet van menstrua,
Nu willic segghen voert hier na
Dat dwijf van der matricen dicke ghedoeghet
Groete siecheit, alse men ons toeghet.
Die matrice, na minen verstane,
Pleghen van hare stat te gane,
Dan so werden die wive so cranc
1680[regelnummer]
Dat haers lijfs es voerghewanc,
Ende dat hem haer herte dunket breken.
Van eenen wive, die niet mee
En mochte spreken van groter wee,
Omme dat haer matrice was gheghaen
Van hare stat, alse wijt verstaen.
Si ne waende gheere baten hopen;
Daer waren vele meesters gheloepen,
Die niet en wisten wat haer was.
1690[regelnummer]
Doen quam Galienus, alsic las,
Ende ghenas se van hare pinen,
Met ziere groter medecinen.
Dit ghesciede haer omme dat haer ghebrac
Menstruum, daer ic ave sprac;
Nochtan dat sijs te vele hadde binnen.
Meester Galienus doet ons bekinnen
| |
| |
Es so goet jeghen die pine,
Jonghe vrouwen, alse dicke ghenoeten,
1700[regelnummer]
Want daer meden op ghestoeten
Die senuen, die menstruum besluten,
Ende metten ghenoeten loepen ute.
Vele ghenoetens es al te goet
Jonghe wiven, zijt des vroet,
Want die matrice wert daer mede
Verdreven van des mans lede,
Ende leide hare nat ten mannen waert.
Alse dat wijf ghenoet onghespaert.
So loept hem uut hare natheit.
1710[regelnummer]
Ghi zult weten over waerheit
Dat ghenoeten jonghen wiven
Al te goet es, alse wi bescriven;
Want wi hebben dicke vernomen,
Alse jonghe wijf te mannen comen,
Dat si scoene werden ende herde vet,
Ende vroe ende dat wel weet
Op dat sij comen an dien,
Daer haer herte omme hevet ghesien,
Ende daer omme eist grote sonde
1720[regelnummer]
In naturen, alsic orconde,
Alse wijf van mannen in dien tien,
Ende zij en comen niet an dien,
Daer zij gerne an comen souden,
Ende zij haren wille niet en moghen behouden,
Dat cort hem dicke haer leven.
Dat vinden wi over waer bescreven,
| |
| |
Datter jonghe wive dicke af sterven,
Dat si ghenoetens moeten derven.
Mi vraechde een mijn gheselle goet,
Oft ic oeit quam, daer ic las:
Het gheviel hem daer hi was
Met sinen lieve ende ghenoeten soude met hare,
Doen wert hi an sinen buuc gheware
Dat hi toten navel was bebloet.
Doen vraechdi of ic's iet ware vroet,
Bi wat saken dat wesen mochte.
Doen seidic, alsic mi bedochte,
Dat dat ware des wives saet,
1740[regelnummer]
Dat haer in 't ghenoeten ter poerten uut gaet;
Het quam overvloeyende natheit,
Dat seggic over waerheit.
En hadde zij niet genoet dat wijf,
Het hadde haer ghecost haer lijf,
Ende omme die grote minne van hem beeden
En willede hi van haer niet sceeden,
Alse ic en wille van miere liever vrouwen,
Die mi ghetroest heeft met trouwen:
Sij seide sij en mochte niet anscouwen
1750[regelnummer]
Dat ic bevaen ben met rouwen.
Mi dunct ic soude saen gaen ten inde waert,
Haddic haer noch een deel verclaert,
Van sperma, 's mans sade.
Het ware tijt dat ic 't ontdade
Wat dat sperma wesen mach.
| |
| |
Na dat ic 't ghescreven sach,
Sperma es een deel bloet,
Dat altoes uut waden moet,
Welc tijt dat in de cullen es comen.
1760[regelnummer]
Alsoe alse ic die waerheit hebbe vernomen
Dat sperma van des mans live,
Dat daer ontfaen wert van den wive,
Ende wet wel dat men ons toeghet
Dat sperma al te zeere droeghet
Den man, dies te vele uut geeft;
Wet oec dat hijs vele t'onlanghe leeft;
Want die man verliest daer mede
Sine nature ende sine heethede,
Daer die man sijn leven af heeft;
1770[regelnummer]
Welc tijt dat hem dit begheeft,
So verdroeghet hi, sonder blijf,
Ende die doot comt in zijn lijf,
Ende hi moet t'onlanghe leven.
Wet oec wel dat men vint bescreven
Dat dat wijf wel ontfaet kint,
Nochtan dat sij en hevet twint
Daer omme, seit Rasis, oughespaert,
Dat men spelen zal met wiven,
1780[regelnummer]
Ende lost van ghenoetene driven,
Eer men iet ghenoet met hare,
Dat seggic u al over ware.
explkckt sfcrftxm mxlkfrks.
|
|
Auteursrechtvrij