Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

Open deur

Bas Heijne

Ze duiken altijd op in Amerikaanse praatshows. Wanneer Oprah Winfrey of een van die andere volksmenners hun gasten tot hun probleem hebben gereduceerd en het publiek op de tribune een kwartiertje botte vooroordelen met elkaar heeft uitgewisseld, verschijnt altijd plotseling de deskundige. Geen probleem zo bizar, geen thema zo vergezocht, of er is wel een psychiater of therapeut die er een boek over heeft geschreven. Jaloezie tussen tweelingzusjes, oudere mannen met jongere vrouwen, jongere mannen met oudere vrouwen, jongere mannen met oudere vrouwen én oudere mannen én jongere vrouwen, kinderhaat bij ouderen, smetvrees bij Latino's, overdreven poezeliefde bij lesbiennes; er bestaat een paperback over.

Wat opvalt is dat al die deskundigen niets te vertellen hebben. Hun analyses en adviezen spreken zonder uitzondering voor zich. You know, it depends how much you care for the other person. Met een stalen gezicht stapelen ze de ene platitude op de andere, de ene open deur na de andere wordt ingeramd, trefzeker brengen ze de situatie terug tot een handvol therapeutische clichés. Nooit wordt er in zulke programma's eens iets gezegd dat je nu eens níét al lang wist. You know, I think you should call your mother-in-law and talk about it.

Het eigenaardige is dat het publiek het zo zichtbaar tevreden aanhoort. Eerst ben je geneigd te denken dat ze eenvoudig te stom zijn om te zien hoe nietszeggend de adviezen van de deskundigen zijn; de meeste mannen en vrouwen op de tribune bij zulke programma's zien eruit alsof ze hun eigen naam niet kunnen spellen. Maar gaandeweg wordt duidelijk dat het allemaal zo bedoeld is. Iedereen, de gasten met de problemen, de toeschouwers, de kijkers, zijn doelbewust gekomen om te horen wat ze al wisten.

Het is een algemeen verschijnsel. Wie dertig bladzijden voor het einde van de detective de ontknoping voorspelt, wie de quizvraag kan beantwoorden nog voor de eigenlijke kandidaat zijn mond heeft geopend, wie het advies krijgt dat hijzelf ook al bedacht had, voelt zich op een prettige manier bevestigd. Je bent slimmer dan je zelf dacht, je kunt toch wel aardig meekomen in de wereld. Daarom ben je ook niet teleurgesteld in de detective, daarom mis je de spanning in die quiz niet, daarom beschouw je je raadgever niet als een stuk onbenul. Daarom zijn commentatoren bij voetbalwedstrijden ook zo nuttig: juist omdat ze alleen onder woorden brengen wat de kijker thuis zelf ook wel ziet, voelt die zich niet buitengesloten en ook nog eens behoorlijk deskundig.

De deur kan niet wijd genoeg open staan. Het moderne leven dat de meeste mensen leiden staat nu niet bepaald stijf van de zekerheden, en dus willen veel mensen voortdurend horen wat ze zelf al op de wc hadden bedacht. Gouden tijden voor gelegenheidsfilosofen en pseudotherapeuten. Het nieuwe onderzoek van Iteke Weeda wordt deze maand in Opzij - een blad dat, net als de traditionele damesbladen voorheen, eropuit is zijn lezeressen in alles te bevestigen - aangekondigd onder de slagzin dat meer vrijwillige intimiteit op het werk, het aantal ongewenste intimiteiten zal doen verminderen. Verzinnen kun je het niet. Het aanhoudende succes van iemand als Weeda, die iedere drie maanden in bijzijn van alle media de uitvinding van het wiel nog eens dunnetjes overdoet, is niet moeilijk te verklaren. Haar publiek, dat niets nieuws hoort, dat geen moment op andere gedachten wordt gebracht, kan zich, bij ieder vanzelfsprekend rapport opnieuw, even intelligent wanen als een hoogleraar.

Horen wat je al wist, lezen wat je al dacht, zien wat je al verwachtte. In Zeeland is, stond te lezen in NRC Handelsblad, zojuist het luxe bungalowpark Port Zélande geopend. De eigenaresse, reisorganisatie Gran Dorado, is ervan overtuigd een voor Noordwest-Europa nieuwe generatie vakantieoorden te zijn begonnen. ‘Mensen gaan vaker maar korter op vakantie en willen dus geen tijd verliezen in de file of op het vliegveld. Port Zélande is een buitenlandse vakantiebestemming in Nederland,’ filosofeert een vertegenwoordiger. De krant meldt dat de mediterrane sfeer opgewekt moet worden door de stijl en de kleuren van de gebouwen, de Franse benamingen, en de verschillende soorten restaurantjes en winkeltjes.

De ideale vakantie: je wil naar Frankrijk, maar je wil geen Franse problemen. En dus ga je naar Frankrijk zoals je het zelf al je hele leven in je hoofd hebt; als een verzameling aangename clichés. Je slentert langs de overdekte terrasjes (‘Bonjour!’ groet je links en rechts) en strijkt tenslotte neer bij een gezellige brasserie, waar de garçon je elegant een smakelijk portie brie van de mat serveert en een glaasje witte wijn. ‘Un blanc, un!’ Je geeft hem een flinke fooi. ‘Merci bien!’ Je voelt een diepe rust over je komen en je haalt je vakantieboek uit je tas: de nieuwe, opzienbarende studie van Iteke Weeda over intimiteit op het werk. En je zou bijna vergeten dat je in Zeeland zit.