Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 2]

Ter zake

Jan Fred van Wijnen

Terwijl Kees van Twist van de Avro-televisie nog piekert over zijn boekenprogramma dat na de zomer moet beginnen en waarvoor de proefopnamen binnen vijf weken starten, heeft produktiemaatschappij Hauer Media Consultancy (HMC) al een proefopname gemaakt van Goedele's Boekenclub. Dat is ook een televisieprogramma over boeken. Het wordt gepresenteerd door de Vlaamse Goedele Liekens, opgenomen in België en gesponsord door de boekenclub ECI. HMC hoopt het in België te verkopen aan de commerciële zender VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij), en in Nederland aan de Tros (die nog niet was benaderd). Goedele's Boekenclub is een praatprogramma. Tijdens de uitzending worden korte filmpjes vertoond, waaronder - maar dat is alleen voor het publiek in de zaal, dat tegenwoordig ook niet meer voor niets komt - een korte boekverfilming; een ‘boekenclip’. Tijdens de uitzending worden fragmenten aan het publiek getoond, en aan het eind van het programma mag het publiek raden om welk boek het gaat.

Op eigen houtje vertaalde H. de Jonge Baas uit het Noordbrabantse plaatsje Best The Hidden History of the Korean War (1951), van de beroemdste anti-establishment-journalist aller tijden, de Amerikaan I.F. Stone. Waarom? In 1970 las hij een bundel met artikelen van Stone, Verhulling en werkelijkheid, uit de ‘Kritiese Biblioteek’ van uitgeverij Van Gennep. In de inleiding werd The Hidden History genoemd als het absolute ‘meesterwerk’ van Stone, maar dat boek was nooit vertaald. Ook niet door Van Gennep. Toen ontstond bij De Jonge Baas het idee om het zelf maar te doen. Zeventien jaar lang hoopte hij dat een ander het nog zou doen, maar toen gaf hij de hoop op. Hij begon eraan toen de afdeling chemie van de Technische Universiteit Eindhoven, waar hij zich bezighoudt met röntgendiffractie, personal computers kreeg. Dat was in 1987. Hij kocht er zelf ook een en vertaalde in een jaar tijd The Hidden History. In april 1988 was het af en moest er een uitgever worden gevonden. De Jonge Baas vroeg advies aan de hoofdredacteur van het vakblad Boekblad (dat toen nog een hoofdredacteur had), Joost Nijsen, en die bracht hem in contact met directeur Jan Geurt Gaarlandt van uitgeverij Balans. Gaarlandt had belangstelling, het was verleidelijk, ‘het werd hem erg moeilijk gemaakt’, maar hij zag er om ‘economische’ redenen toch maar van af. Toen naar De Arbeiderspers. Nee, zei een van de redacteuren: van I.F. Stone, en dan ook nog eens over de oorlog in Korea, verkoop je nooit meer dan vijftienhonderd boeken, dus daar beginnen we niet aan. Vervolgens Nijgh & Van Ditmar geprobeerd (net als De Arbeiderspers een onderdeel van Singel 262). Dat was in juli vorig jaar. Het antwoord kwam wat vertraagd, om verschillende redenen, maar in januari 1990 kon de nieuwe directeur Joost Nijsen meedelen: geen belangstelling. Het paste niet in het fonds, dat weliswaar non-fictie bevat, maar waarvan de inhoud ‘het louter verslaggevende ontstijgt’ door ‘persoonlijkheid en/of stilistisch/compositorisch vermogen van de auteur’. Daarop uitgeverij Anthos geschreven. Anthos had eind 1988 nog Het proces Socrates van I.F. Stone uitgegeven, en was niet bepaald sceptisch. Directeur Robbert Ammerlaan (van Bosch & Keuning, waartoe Anthos behoort) schreef terug dat hij het ‘meesterlijke’ boek al jaren in zijn kast had staan, maar dat de uitgeverij er door de hoge vertaalkosten nooit toe was gekomen om het te vertalen. Als De Jonge Baas even zijn vertaling wilde sturen, dan konden ze het alsnog overwegen. In april kwam het antwoord: een verantwoorde exploitatie was niet mogelijk. Nader informeren wees uit dat Anthos tenminste vijfentwintighonderd boeken dacht te moeten verkopen, voor een verkoopprijs tussen f 45, - en f 55, -, om het rendabel te maken. En dat zagen ze niet gebeuren. De Jonge Baas heeft de vertaling, waar geen kwalitatieve bezwaren tegen waren, nu maar op sterk water gezet. Als er ooit nog eens een grote Korea-belangstelling komt - dat zal dan wel iets dramatisch als een hereniging of een oorlog tussen Noord en Zuid moeten zijn, want Olympische Spelen zullen er wel nooit meer worden gehouden - heeft hij tenminste een kant-en-klare vertaling liggen. Waarom, ten slotte, Van Gennep niet geprobeerd? ‘Niet echt aan gedacht,’ aldus De Jonge Baas, maar hij zou het alsnog doen. Rob van Gennep verklaart dat hij het nooit zou aandurven: ‘Van de Engelstalige paperback werden er in Nederland toch al aardig wat verkocht. Bovendien is het nogal specialistisch. Er zou nu absoluut geen markt meer voor zijn.’ De lering van deze geschiedenis, aldus Arbeiderspers-directeur Theo Sontrop: ‘Wie zomaar een boek gaat vertalen is goed gek.’

Op 23 maart 1990 werd Centerboek BV, eigenaar van uitgeverij Centerboek in Hilversum, geliquideerd. Een week later werd een Hilversumse notaris benaderd voor de oprichting van Uitgeverij Centerboek BV, de nieuwe eigenaar van uitgeverij Centerboek. Zo werden de aanloopverliezen van de in september 1986 begonnen uitgeverij fiscaal weggewerkt. Uiteindelijk bleek de oprichting van een nieuwe Centerboek BV niet helemaal ‘opportuun’ te zijn, en nu is de uitgeverij in handen van BR Consultants BV in Hilversum. De achtergrond is tamelijk gecompliceerd, en begint bij het Franse boeken- en platenbedrijf Carrère. Dat bedrijf had een Nederlandse afdeling, die eigendom was van de Nederlandse platen- en videomaatschappij CNR (Cornelis Nicolaas Rood). Directeur van Carrère Nederland was Willem Jan van de Wetering, die voor CNR boeken ging uitgeven. De eerste twee boeken verschenen in september 1986 als CNR-boek. Na twee maanden werd dat Centerboek (de naam moest enige verwantschap met CNR hebben); Van de Wetering werd directeur. Daarna werd er een bv opgericht voor Centerboek (volgens de Hilversumse Kamer van Koophandel in oktober 1988, maar Van de Wetering is er zeker van dat het in 1986 was). Die bv was eigendom van CNR en Van de Wetering samen. De aandeelhouders van CNR, Philips en de voormalige disc-jockey Willem van Kooten (‘Joost den Draaijer’), verkochten begin 1988 hun aandelen CNR aan het Zweedse platen- en videobedrijf Face Holdings. Van Kooten hield zijn aandelen Centerboek, zodat Face Holdings de helft kreeg en Van de Wetering en Van Kooten de andere helft. Hoewel de uitgeverij in 1989 voor het eerst aardige zaken deed, zoals met VIP's van Ivo Niehe, wilden Face Holdings en Willem van Kooten er vanaf (volgens Van de Wetering maakte Centerboek winst, volgens Van Kooten nog lang niet). De aanloopverliezen waren toen al opgelopen, bevestigt Van Kooten, tot een bedrag ‘tussen een half en een heel miljoen’. Na maandenlange onderhandelingen is de volgende oplossing bedacht. Van de Wetering en Van Kooten verkochten hun aandelen aan Face Holdings, en Van de Wetering kocht in ruil daarvoor de voorraden, de rechten en de crediteuren van de uitgeverij, voor een bedrag ‘tussen de één en drie ton’. Face Holdings liquideerde vervolgens de bv, zodat de verliezen van de belasting konden worden afgeschreven (de reden was ‘puur fiscaal’, aldus Face-directeur Cees Baas), en Van de Wetering zette de uitgeverij voort. Sinds december 1986 had hij een lege bv achter de hand, de BR Consultants BV, en die werd ingezet om een nieuwe Uitgeverij Centerboek BV op te richten. De lege bv heette ooit BV Bouwbedrijf Schaap, en was in 1983 overgenomen en van een nieuwe naam voorzien door accountant T. van den Brink, van het bureau Van den Brink en Rietveld (vandaar BR). Dat waren de accountants van Centerboek. Van den Brink verkocht de bv weer aan Van de Wetering. Mededirecteur van de lege bv is Robert Richter, eigenaar van uitgeverij Ars Scribendi in Harmelen. Hij wordt de nieuwe financieel directeur van Centerboek. Het plan voor de nieuwe Centerboek BV is ingetrokken, aldus Van de Wetering, omdat het ‘niet noodzakelijk bleek’ een nieuwe juridische constructie op te zetten.

Hugo Claus' roman Het verdriet van België is tegelijk in Engeland en Amerika verschenen. The Sorrow of Belgium wordt in Engeland gepubliceerd door uitgeverij Penguin en in Amerika door Pantheon Books. Ook Kaas van Willem Elsschot verschijnt bij Penguin, als Cheese. Claus is deze week naar New York gereisd voor een reeks lezingen en de opening van een tentoonstelling. Volgens zijn uitgeverij, De Bezige Bij, is The Sorrow of Belgium tot ‘boek van de maand’ uitgeroepen, maar wat dat precies inhoudt weet De Bezige Bij ook niet. Een persvoorlichter van Pantheon Books, die hoogst verbaasd is en enige tijd moet zoeken naar gegevens, vertelt dat de onderscheiding is verleend door de Newyorkse Book of the Month Club, een boekenclub die elke maand een ander boek onderscheidt en daarvan grote hoeveelheden bij de uitgeverij bestelt. Het bezoek van Claus wordt betaald door de Vlaamse minister voor Cultuur, Patrick Dewael, die daarmee laat zien hoe hij het werk van de Stichting voor Vertalingen denkt over te nemen.