Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 2]

Ter zake

Jan Fred van Wijnen

Het is weer tijd voor de Best Verzorgde Boeken 1989, en dus weer tijd om vast te stellen hoe vaak de juryleden elkaar ditmaal hebben bekroond. Vorig jaar was het jurylid en vormgever Karel Treebus van wie er twee boeken in de prijzen vielen. Dit jaar wordt hij overtroffen door jurylid en vormgever Gerard Hadders: drie bekroningen (of eigenlijk vier, maar dat komt straks). Dat zijn overigens boeken die samen met een andere vormgever zijn gemaakt: eenmaal met Monique Boot, tweemaal met Rudo Hartman. Van de 272 inzendingen mocht de vijfkoppige jury er vijftig bekronen, maar wegens gebrek aan kwaliteit bleef ze steken bij veertig. Ook Treebus, die nog steeds in de jury zit, ging met een bekroning naar huis, maar nu nog maar voor één boek. De organiserende Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB) verontschuldigde zich vorig jaar wat timide met de bewering dat Karel Treebus ‘even de kamer uit was gelopen’ toen zijn boeken werden besproken (en bekroond). Ditmaal is het excuus iets minder timide, of liever gezegd: iets minder een excuus. Henk Kraima, directeur van de CPNB, zegt dat het eigenlijk een principe is van zijn competitie, dat de jury zichzelf bekroond: ‘Wij willen dat er in onze jury op elk gebied een toppersoon zit.

Daarmee kun je ervan uitgaan dat er bekroonde boeken van juryleden tussen zitten, want anders heb je blijkbaar geen toppersonen. Als ze niet mogen meedingen, krijg je geen goed beeld van de toonaangevendheid van de Nederlandse vormgegeving.’ Volgens het nieuwe reglement uit 1987, aldus Kraima, mag er alleen een boek van een jurylid worden bekroond als dat jurylid de kamer uit is, en als de andere juryleden er unaniem voor zijn. ‘Wat u trouwens nog niet eens heeft ontdekt,’ zegt Kraima triomfantelijk, ‘is dat er van drukker Cor Rosbeek, ook een jurylid, zeven boeken zijn bekroond.’ Inderdaad, nog niet ontdekt, want het persbericht maakt alleen melding van de winnende auteur, de uitgever en de vormgever (de pers kreeg een onvolledige lijst, zegt Kraima). Bij de bekroonde uitgevers komt niet eenmaal jurylid en ‘topuitgever’ Peter van Lindonk voor (van Van Lindonk Special Projects BV). Hij had, zegt Van Lindonk, drie boeken ingestuurd, maar ze werden niet bekroond - ‘Ik heb staan huilen op de gang.’ Die zal dus volgend jaar wel niet meer in de jury zitten. Drukkerij Rosbeek valt overigens wel tweemaal als uitgever in de prijzen. Dat moet een druk heen en weer geloop zijn geweest, bij die jury. In totaal moest er zeventien keer iemand de kamer uit (7 × Rosbeek-de-drukker, 2 × Rosbeekde-uitgever, 4 × Hadders, 3 × Van Lindonk en 1 × Treebus). Met twee boeken wist de jury geen raad: ze waren een vermelding waard, maar mochten om reglementaire redenen toch niet worden bekroond. Daarom kregen ze een ‘speciale vermelding’. De ene was opnieuw een boek dat door Gerard Hadders was vormgegeven. De andere was het boek van de De Best Verzorgde Boeken 1988. De veertig bekroonde boeken zijn van 28 september tot 11 november te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam, en van 3 tot 8 oktober op de Frankfurter Buchmesse.

De ‘actiecoördinator’ van de CPNB, Klaske Jaspers, treedt binnenkort in dienst bij uitgeverij De Bezige Bij om ze daar de nieuwste inzichten over ‘promotie en persbenadering’ bij te brengen. Vooruitlopend op de nieuwe aanpak heeft De Bezige Bij vast een voorproefje gegeven van de toekomstige image building van haar schrijversstal, en hoe de pers daarbij wordt ingeschakeld. De uitgeverij heeft een glanzende portfolio naar de pers gestuurd over het nieuwste boek van Leon de Winter, Hoffman's Honger. Die portfolio bevat een curriculum vitae van de schrijver, een foto waarop hij wat mistroostig en alleen achter een gedekte tafel zit, een close up waarop hij dromerig in de lens staart, een omslag van zijn nieuwe boek, een uittreksel van de inhoud, een analyse van de vorm (‘alwetende verteller’), een lijst met technische gegevens (‘letter: Bembo, corps 10’), en tot slot een interview uit De Boekenkrant. Tegelijk met de actie van De Bezige Bij is de auteur door de nieuwste Boekenkrant tot Schrijver van de Maand verklaard. Dat betekent zeventien pagina's Leon De Winter: een voorpublikatie, een interview en een ‘napublikatie’. Deze operatie, zegt adjunct-directeur van De Bezige Bij Han van Doorn, was zorgvuldig gecoördineerd. Het was een idee van Leon de Winter, die door zijn filmervaring al lang vertrouwd was met dit soort publiciteitscampagnes.

Het leek aanvankelijk een drukfout, maar de dichter-schrijver Jan Blokker jr. ondertekent zijn korte verhalen in het Hollands Maandblad nu al enige tijd zonder ‘jr.’ (ter onderscheid van zijn vader, de Volkskrant-columnist Jan Blokker). Het wordt natuurlijk een beetje vervelend, als je zevendertig bent en nog steeds voor junior doorgaat, maar het was wel praktisch.

De kijkcijfers van de na dertig jaar door de NOS herhaalde serie De bezetting van dr. L. de Jong waren desastreus: nog geen 1,5 procent van het naoorlogse publiek volgde de eenentwintigdelige televisieserie. Even ongemerkt publiceerde de SDU (Staatsdrukkerij/uitgeverij) opnieuw, in drie delen, de gelijknamige serie boeken die ook - maar toen in vijf delen - was gepubliceerd bij de eerste televisieuitzending in 1960. De bezetting was de voorloper van De Jongs Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Van de nieuwste editie zijn er 40.000 gedrukt, maar nu de televisieserie is afgelopen ligt de helft nog in het magazijn. Daar heeft de SDU wat aan willen doen. Voor elk van de drie delen (ze verschenen niet tegelijk, maar telkens als er zeven delen van de televisieserie waren vertoond) werd apart geadverteerd. Bij verschijning van het derde deel, op 4 mei, was de aard van de advertentie opeens heel anders. Toen werd er niet meer gerept van de tekst en de degelijke geschiedschrijving, maar van het Onthullend Beeldmateriaal, de ‘meer dan duizend unieke foto's’, onder het motto: ‘vaak zeggen foto's zoveel meer...’ Met andere woorden: voor de tekst hoeft u het niet te doen. (Ze waren wel eens eerder zo fijnzinneg, bij de SDU: toen het laatste deel van De Jongs grote serie verscheen, adverteerden ze met de slogan ‘De Jong maakt een eind aan de Tweede Wereldoorlog’.) Dat klopt wel zo ongeveer, bevestigt Geert van der Meulen, uitgever van ‘Fonds III’ (geschiedenis, politiek en taalkunde): ‘We zaten te kijken naar de reactie op de eerste twee delen, en toen merkten we dat de mensen dachten: als we de grote serie van De Jong hebben, dan hoeven we die kleine niet meer. Toen gingen we ons afvragen wat er nu eigenlijk nieuw is aan de kleine serie, en dat is de grote hoeveelheid foto's.’ Wat de SDU zich misschien niet heeft gerealiseerd, is dat Nederland inmiddels verzadigd moet zijn van De bezetting. Van de vijfdelige serie die verscheen van 1961 tot 1965 bij uitgeverij Querido werden er 512.500 verkocht (overigens nam de belangstelling af: van deel 1, uit 1961, werden er 131.500 verkocht; van deel 5, uit 1965, werden er nog maar 87.500 verkocht). In 1966 werd de serie herdrukt in één deel, gebonden met stofomslag, in een oplage van 15.000. Die werd herdrukt in 1973, oplage 11.000, en in 1985, oplage 25.000 (uitverkocht in augustus 1986). Volgens directeur Ary Langbroek van Querido was er eerst een plan om de zojuist verschenen herdruk te publiceren in samenwerking met de SDU, die ook de grote serie van De Jong uitgeeft. ‘Het was,’ zegt Langbroek, ‘de pertinente wens van Loe de Jong om het samen te doen.’ Uiteindelijk verkocht Langbroek de rechten aan de SDU omdat ‘twee kapiteins op één schip’ hem onwenselijk voorkwamen - niet omdat hij voorzag dat de boeken niet verkocht zouden worden: ‘Ik zag aanvankelijk een oplage van 60.000 tot 80.000 voor me.’

Ruud Gullit, voetballer bij het Italiaanse AC Milan en aanvoerder van het Nederlands elftal bij het aanstaande wereldkampioenschap (‘de WK’) in Italië, had het advocatenkantoor Stibbe, Blaisse en De Jong ingeschakeld om de journalisten Martin van Amerongen en Gerlof Leistra het leven zuur te maken. Zij hadden namelijk de ‘monografie’ Gullit geschreven, en daar kon de voetballer zich niet helemaal in herkennen. Mogelijk, zo blijkt nu, had hij nog een tweede argument. Uitgeverij La Rivière & Voorhoeve in Kampen heeft een boek op stapel, waar Gullit wél zijn naam aan wil verbinden: Het WK-voetbal met Ruud Gullit. De uitvoering is uitbesteed aan het Haarlemse produktiebedrijf Mediant. Een ghostwriter zal tenminste driemaal een gesprek voeren met de voetballer - voor, tijdens en na het WK - waarmee een soort Gullit-dagboek van het toernooi ontstaat. Redacteur J. van Beusekom van La Rivière & Voorhoeve wil niet vertellen of Gullit voor dit boek wél de royalty's krijgt die hij had geclaimd - maar niet kreeg - bij het boek van Van Amerongen-Leistra. ‘Gullit werkt mee,’ is het enige dat Van Beusekom wil meedelen.