Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 2]

Ter zake

Jan Fred van Wijnen

Boekhandel Athenaeum, niet het grootste maar wel het drukste aanlooppunt voor Amsterdamse schrijvers en journalisten, en bedrijfsleider Jan Meng, volgens dezelfde klanten de best geïnformeerde boekhandelaar van Amsterdam, gaan uit elkaar. De boekverkoper, die tot vorig jaar in de redactie zat van Adriaan van Dis' televisieprogramma, die een wekelijks cultureel programma presenteert bij Radio Noord-Holland (voorheen Radio Stad Amsterdam), en die zijn grote belezenheid naar eigen zeggen voornamelijk in stand hield in de afzondering van het toilet bij Athenaeum, was vorig jaar enige maanden overspannen. Hij kwam weer terug, maar vertrekt nu definitief. Directeur Guus Schut vertelt dat er op dit moment nog gesproken wordt over ‘een zekere manier waarop Meng betrokken blijft bij de boekwinkel’.

Meng, die met vakantie is, heeft nog geen concrete plannen. ‘Na eenentwintig jaar bij Athenaeum had ik behoefte aan iets anders,’ is zijn commentaar. Hij blijft ‘in de marge’ van de boekhandel opereren. ‘Voor het boekenvak ben ik nog niet verloren.’

Het Parool, snel in het herkennen van een schandaal, minder snel in het erkennen van een canard, heeft eindelijk genoegdoening kunnen geven aan de benadeelde schrijver Adriaan Venema. De advocaten van beide partijen waren om de tafel gaan zitten nadat het politieonderzoek naar valse Karel Appels was afgerond. Daarbij was gebleken dat Venema, in tegenstelling tot wat Het Parool eerder had beweerd, geen verdachte was geweest. Deze week vertelde Venema dat ‘de zaak naar beider tevredenheid is afgehandeld. Er is een afspraak gemaakt, en een onderdeel van de afspraak is dat we alleen deze mededeling doen.’ Erkent Sytze van der Zee, hoofdredacteur van Het Parool, dat zijn krant een fout heeft gemaakt? ‘We hebben nog helemaal geen oplossing,’ zegt Van der Zee. ‘Althans, we moeten de details nog uitwerken.’ Hiermee geconfontreerd, zegt Venema dat hij op rectificatie had aangedrongen, en dat er nu over wordt gesproken hoe dat in de krant moet komen.

Een maand geleden werd Meulenhoff-voorlichter Rob Mendel gevraagd of het inderdaad zo slecht ging met zijn uitgeverij als werd beweerd door de nieuwe Boekenkrant (die geruchten ‘langs de Amsterdamse grachtengordel’ had opgevangen). Hij erkende dat er te veel acties met goedkope boeken waren geweest, maar haastte zich te verklaren dat verder alles goed ging. Dat was al een hele ontboezeming. Goede voorlichters zijn tenslotte altijd opgewekt, ook al staat het water ze aan de lippen. En het water stond hem aan de lippen. Vorige week zou het personeel te verstaan zijn gegeven dat acht mensen hun ontslag zouden krijgen, nadat de organisatie door een extern bureau was doorgelicht. Directeur Laurens van Krevelen is ‘buitengewoon verbaasd’ over dit bericht. Er is inderdaad een grote reorganisatie op komst, maar naar zijn stellige overtuiging zullen er juist meer mensen een volledige baan krijgen. Hij zegt: ‘Elke vijf jaar lichten we onze organisatie door. Dat doen we zelf, en ditmaal zat er ook een neutrale adviseur bij. Omdat de markt is veranderd, vinden we dat verschillende mensen een andere functie-inhoud moeten krijgen. De adviseur heeft ons bijvoorbeeld aangeraden om bij te scholen op marketing-gebied. We hebben ook het gevoel dat er te veel deeltijdfuncties zijn. Part-timers wisselen vaak van werkgever. Onder meer om dat risico te verkleinen, denken we dat we ze beter een volledige baan kunnen geven. We hebben de part-timers nu gevraagd wat ze zelf willen. Ons streven is zoveel mogelijk deeltijdfuncties te vervangen door volledige.’ Het is nog niet bekend hoeveel volledige banen erbij kunnen komen, evenmin hoeveel deeltijdbanen er verdwijnen. Bij Meulenhoff werken nu ongeveer dertig mensen, die 23,5 volledige arbeidsplaatsen vervullen.

Voor uitgeverij Van Oorschot was het altijd een zaak van prestige, zegt directeur Wouter van Oorschot, dat haar boeken voor de eeuwigheid werden gemaakt. Van Oorschots paperbacks zijn ingenaaid, en vallen niet na een paar keer buigen uit elkaar doordat de lijmkorst breekt; Van Oorschots hardcovers zijn ouderwets gebonden (‘echt gebonden’, schrijft hij in de advertenties): de harde kaft komt los van de rug als het boek wordt opengeslagen, en is niet aan de rug vastgeplakt. Grote schrik, daarom, toen bekend werd dat het zuurhoudende papier waarop boeken tegenwoordig worden gedrukt, na dertig jaar tot stof uiteenvalt. Sinds eind vorig jaar gebruikt Van Oorschot voor alle eerste drukken zuurvrij papier, maar de klanten wisten dat nog niet. Wie onbespoten fruit en scharreleieren koopt, wil ook dat er ‘onbespoten’ en ‘scharrel’ op staat. Daarom heeft Van Oorschot op het wikkeltje van Alle Dierenverhalen, de nieuwe verhalenbundel van Anton Koolhaas, laten schrijven dat het boek van ‘zuurvrij, permanent houdbaar papier’ is gemaakt. ‘Het is misschien prettig voor klanten,’ zegt de uitgever, ‘om te weten dat hun boek er over honderd jaar nog staat.’ De aanbeveling staat ook op een wikkeltje om de dertigste druk van De donkere kamer van Damocles, van W.F. Hermans, die deze week verschijnt (ook bij Van Oorschot). ‘Zuurvrij,’ zegt directeur Guus Schut van boekhandel Athenaeum, ‘wordt een nieuwe verkoopgadget.’

Stel dat de hoofdredacteur van een uitgeverij een aantal succesvolle schrijvers bij elkaar heeft gebracht, een eigen uitgeverij opricht en een paar van ‘zijn’ schrijvers overhaalt om bij de nieuwe uitgeverij te komen. Wat beschermt deze nieuwe uitgever er dan tegen dat zijn eigen hoofdredacteur straks hetzelfde doet?

Niets, en daarom gebeurde dit nooit. Totdat hoofdredacteur Mai Spijkers vertrok bij uitgeverij Bert Bakker, en Prometheus oprichtte. Bij de presentatie van de eerste prospectus, twee weken geleden, bleek hij vier Bert Bakker-auteurs te hebben ‘meegenomen’: Tom Lanoye, Herman Brusselmans, Frans Denissen en Jan Kuitenbrouwer. Bert Bakker stapte woedend naar het concern waar Prometheus deel van uitmaakt, de Malherbe Groep BV, en eiste een getekende verklaring dat Spijkers niet een van zijn schrijvers meer benadert. Hij eiste zelfs, volgens berichten, een schadeclaim, en dreigde met een kort geding. Inmiddels zou Bert Bakker tevreden zijn gesteld met een ‘juridische constructie’ waarover geen van de partijen een mededeling doet, maar uiteraard kan die ‘constructie’ niet voorkomen dat zijn schrijvers uit zichzelf voor Prometheus kiezen. Bovendien heeft Bert Bakker de overeenkomst alleen maar te danken aan het eigenbelang van Malherbe, die weet dat ook hem dit lot kan treffen, en niet aan fatsoensnormen of rechtsbeginselen. Er zijn bedrijfstakken waarin directieleden in hun arbeidsovereenkomst moeten verklaren dat ze, als ze weggaan, een aantal jaren niet zullen opereren op het terrein van hun vorige werkgever, of geen gebruik zullen maken van gegevens die ze aan hun vorige baan ontlenen. Literaire uitgevers kennen dat niet. Zij werken niet met geclassificeerde databanken, maar met mensen.

Eind vorig jaar betaalde Piet van Winden, van de Leidse boekhandel/antiquariaat AioloZ, twaalfduizend gulden voor een exemplaar van Gerard Reves De Avonden. Dat boek was ooit van Reve zelf geweest. Tien dagen later verkocht hij het weer, voor een onbekend bedrag aan een onbekende particulier. Iedereen die een brief, een boek of een voorwerp had dat op de een of andere manier met Reve in verband kon worden gebracht, meende dat toen de tijd rijp was om het te verkopen. En iedereen kwam naar Van Winden, want die wist waarde Reve-liefhebbers zaten. In zijn nieuwste catalogus zit een apart, roze katern, met twee collecties Reve-boeken, een verzameling ‘curiosa’ (waaronder een aantal ‘originele’ Franse nummerplaten van Reves Citroën, kentekenbewijzen en douanepapieren, voor bij elkaar f 450, -) en wat verspreide publikaties. En alweer een ‘uniek exemplaar’ van De Avonden. Dit komt uit een verzameling van twaalf Reveromans die Reve zelf aan zijn psychiater C.J. Schuurman heeft gestuurd, meestal voorzien van een opdracht (Reve was maar drie jaar in therapie, vanaf 1946, maar bleef de boeken tot 1976 sturen). Over De Avonden, ontdekte Van Winden, heeft Reve ooit gezegd: ‘Dat boek heb ik dank zij Schuurman kunnen schrijven.’

Schuurmans Reve-collectie werd op 28 april te koop aangeboden, en was vijf dagen later verkocht aan een particulier. Ook ditmaal moeten koper en prijs onbekend blijven, maar Van Winden kan wel zeggen ‘dat de prijs beduidend lager ligt dan wat ik voor De Avonden betaalde’.