Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 2]

Ter zake

Jan Fred van Wijnen

Drie jaar na de oprichting is uitgeverij Centerboek in de laatste fase van een management-buy out, die uiterlijk 1 april moet zijn voltooid. Al twee maanden kondigde directeur Willem Jan van de Wetering ‘groot nieuws’ aan, maar stelde dat telkens uit om redenen die geheim moesten blijven. Afgelopen week lichtte hij een tip van de sluier. Centerboek heeft drie aandeelhouders: het Zweedse platen- en video-concern Face Holdings met vijftig procent, Van de Wetering en ex-disc-jockey Willem van Kooten met de andere vijftig. De kern van het probleem, volgens Van de Wetering, is dat ‘de grammofoonplaten-business het boekenvak nog steeds niet erg door blijkt te hebben’. Willem van Kooten was samen met Philips eigenaar van platenmaatschappij CNR (Cornelis Nicolaas Rood), die vijftig procent van de aandelen-Centerboek had. In 1988 verkochten zij hun bedrijf aan Face Holdings (Van Kooten hield zijn eigen aandelen Centerboek), waarmee Face Holdings automatisch aandeelhouder werd van Centerboek. Maandagavond 19 maart was de laatste vergadering, die een periode van drie maanden onderhandelen afsluit. Volgende week worden de nieuwe partners bekendgemaakt.

Klaas Wellinga, docent Spaanse en Latijns-Amerikaanse literatuur aan de Universiteit van Utrecht, stelde in opdracht van de hulporganisatie Novib een bundel gedichten en verhalen van Puertoricanen in New York samen (Puertoricaanse verhalen uit Nuova York). Novib zou dat als ‘Novib-speciaal’ (oplage 12.000) gratis verspreiden onder haar ‘steun-abonnees’ en uitgeverij Het Wereldvenster zou een handelseditie maken. Toen het klaar was, aldus Wellinga, schrok Novib hevig: sommige gedichten waren zo rauw en godslasterlijk dat het wel eens leden zou kunnen kosten. Maar volgens het hoofd van de Novib-uitgeverij, Leo van Grunsven, is de reden dat New York te ver van de Derde Wereld ligt. Dit, geeft hij toe, had Novib zich te laat gerealiseerd: ‘De fout ligt geheel bij ons.’ De oplage is nu teruggebracht tot drieduizend, waarvan Novib en Het Wereldvenster ieder de helft zullen verkopen. Er verschijnt een andere Novib-special, met Egyptische verhalen. Het boek van Wellinga verschijnt half april.

‘Mooi! Sierlijk! Kleurrijk! Swingend! Life!’ schrijft de man die vroeger bekend stond als Edgar Eduard Cairo aan Vrij Nederland: of hij kan worden geïnterviewd om ‘een grote pagina lof over mij te plaatsen’. Tegenwoordig heet de Surinaamse veelschrijver drs. Edgar Jezus Cairo, die ‘met Godswil’ - op zijn 41ste en ‘na veertig boeken precies’ - een ‘groter-dan-Picasso-figuur’ is geworden. Hij is namelijk gaan schilderen. En niet kinderachtig ook: hij is gebleken ‘een man te zijn die Chagall, Picasso, Dali, Renoir etc. vrijwel klopt’ - als bewijs heeft hij wat scheve foto's van zijn kleurrijke kunstwerken meegeleverd. Cairo stond al eerder garant voor godswonderen. Twee jaar geleden was hij de kleinzoon van Allah en Jaweh, want hij beheerste opeens 32 talen. Dat waren de 32 talen waarin hij in één maand een nieuwe bijbelversie had geschreven: een manuscript waarvoor hij geen uitgever kon vinden. Tegenwoordig geeft Cairo zijn boeken uit in eigen beheer.

Het zogenaamde schrijverscollectief Evers & Wassink - dat zijn journalist Frans Evers uit Nieuwe Tonge en wijsbegeertestudent Hans Wassink uit Rotterdam - oefent zich in satire. Geen spitsvondige of subtiele satire, maar keiharde. Al jaren sturen zij brieven naar bekende of beruchte Nederlanders in de hoop reacties te verzamelen, maar omdat de reacties aanvankelijk uitbleven, gingen ze schrijven uit naam van verzonnen stichtingen. Dat gaf wel resultaat, maar niet het gewenste, zoals de brieven aan de Haagse gynaecoloog N.D. B. (door Evers en Wassink bij zijn volle naam genoemd), die in 1986 werd gearresteerd wegens verkrachting van zijn patiënten (zijn strafzaak kwam op 16 maart jongstleden voor bij het Hof in Amsterdam, de uitspraak is op 30 maart). B. kreeg brieven uit naam van de ‘Stichting Internationaal Emancipatie Beleid Gynaecologen’, waarin hij werd voorgedragen voor de Nobelprijs. Deze en zestig andere brieven had het duo willen publiceren in het Groot Stichtingsboek Nederland, maar dat plan werd doorkruist door een strafzaak wegens belastering van de vrouwenarts (er was overigens nog geen uitgever benaderd). Het delict betrof het volgende fragment: ‘Collega B. is ere-voorzitter van onze Stichting. (...) Tot voor zijn schorsing had onze ere-voorzitter een moyenne van 52 penale touchés per week.’ Bovendien waren de brieven gestuurd naar Vrij Nederland, minister Brinkman en premier Lubbers. Alleen Evers werd gedagvaard, niet Wassink, want de gewraakte brief was - toevallig, aldus Wassink - alleen door Evers ondertekend. De rechtbank in Den Haag veroordeelde hem in 1988 tot een boete van 750 gulden en een schrijfverbod van twee jaar. Evers ging in hoger beroep en op 5 maart jongstleden kwam zijn zaak voor bij het Hof. Op 19 maart werd het beroep verworpen. Voorlopig was er toch geen Stichtingsboek gekomen, want het schrijverscollectief werkt nu de plannen uit voor een ‘satirisch krantje’, waartoe ze volgens Wassink werden aangespoord door oud-uitgever Johan B.W. Polak. Hetgeen Polak bevestigt. Hij heeft ze geadviseerd, zegt hij, om niet ‘te plastisch’ te worden, niet te veel in ‘gruesome details’ te treden.

Meer satire, nu van het Boekenbal. Daar was Kees van Kooten, en die zou tegen de columnist van De Groene Amsterdammer, ‘Opheffer’, hebben gezegd dat het zo slecht gaat met uitgeverij De Bezige Bij: dat ze geen bestsellers meer hebben, dat de vorige drie boeken van W.F. Hermans zijn verramsjt en dat ze hem daarom smeekten om een derde deel met Modermismen te schrijven. Eigenlijk wilde hij dit niet, maar hij had het toch maar gedaan. Opheffer, eigenlijk de zeer gevreesde satiricus Theodor Holman die ook schrijft in Het Parool, schreef dit allemaal op. Holman had genoeg gehoord, maakte een dansje en ging ‘op wijvenjacht’. Maar is het nu waar dat De Bezige Bij dit heeft gezegd tegen Van Kooten? Zelf was Van Kooten was niet voor commentaar bereikbaar. Directeur Dolf Hamming van De Bezige Bij wel. ‘Het gaat uitstekend met De Bezige Bij,’ zegt hij zonder aarzelen. ‘We drijven op een beproefd fonds, niet op een paar bestsellers.’ Het is wel zo, zegt hij, dat er aan verjonging van de redacteuren wordt gewerkt. Oscar Timmers is zevenenvijftig en gaat over enige jaren weg, Wim van Beusekom is langdurig ziek en Tjit Reinsma (die als Nicolaas Matsier boeken schrijft bij uitgeverij Querido) wil zelf weg, volgens Hamming, omdat hij er toch maar part-time werkt en liever full-time gaat schrijven. Twee jaar geleden kwam de eerste nieuwe redacteur, Erik Menkveld, en vorig jaar kwam Sander Blom van uitgeverij Bert Bakker. ‘Ikzelf ga voorlopig niet weg,’ zegt Hamming. ‘Ik ben vierenvijftig en gezond.’

Nu geen satire, maar achterklap. Kortgeleden verscheen de eerste Boekenkrant, het vervolg op de opgeheven Knippenbergs Krant. Lezers van de Haagse Post zullen het elke maand gratis krijgen, medewerkers van de Haagse Post schrijven het elke maand vol, en wat door de insight-verslaggevers van de Haagse Post niet te verifiëren is, wordt doorgeschoven naar de anonieme rubriek Achterplat van de Boekenkrant. Dit alles onder het motto: waar rook is, is vuur. Rook is, in deze eerste Boekenkrant, dat het slecht gaat met uitgeverij Meulenhoff. Dat is niet de ervaring van de boekhandel. Hans van Berkel, winkelchef van Scheltema, Holkema, Vermeulen in Amsterdam (de grootste boekwinkel van Nederland), verkoopt de Meulenhoff-boeken nog steeds goed. Volgens J.D. Deen, winkelchef van de kleinere boekhandel Bijleveld in Utrecht, zijn er ‘wat te veel titels, te veel herdrukken tegen niet al te concurrende prijzen en te veel verramsjing,’ maar niets alarmerends. Maria Heiden, van de kleine boekhandel Van Gennep in Rotterdam, houdt het op de gewone schommelingen in de verkoop. De enige opvallende mislukking is volgens haar de reeks Monumenta, met Meulenhoff-klassiekers als Anna Blaman, Adriaan van Dis, Gabriel Garcia Marquez en Mario Vargas Llosa. ‘Dat klopt,’ zegt voorlichter Rob Mendel van Meulenhoff. ‘Monumenta is slecht gegaan, we krijgen veel boeken retour. Dat heeft niet tot verlies geleid, maar we betreuren het wel.’ De uitgeverij beraadt zich over dit soort aanbiedingen die niet zijn aangeslagen, zegt Mendel, maar dat is het enige probleem.