Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 9]

‘Ik mis de drank en de agressie’
Een interview met John Healy

Ed van Eeden

John Healy is een fenomeen. De ex-bokser, ex-wino, en ex-schaker tekende zijn levensgeschiedenis op: The Grass Arena (Faber & Faber) en werd daarmee schrijver. Dit verhaal van drank en geweld kreeg in 1988 in Engeland de J.A. Ackerly-prijs voor de beste autobiografie, een nominatie voor de Whitbread Prize en laat, in de woorden van Colin MacCabe, Orwells Down and Out in Paris and London verbleken tot een ‘rather inaccurate tourist guide’. Healy's boek wordt verfilmd door de BBC, is vertaald in het Frans en het Duits en verscheen eind 1989 in het Nederlands als Losgeslagen (Kwadraat, vertaling Wiebe Buddingh', f 32,50). Ed van Eeden sprak met hem over zijn door drank getekende daklozenbestaan.

Sinds hij geen parkbewoner meer is, woont John Healy bij zijn moeder in een flat in het noorden van Londen. Hij is zevenenveertig jaar oud, klein van postuur en niet noemenswaardig beschadigd. Een oor is wat aangevreten in een vriesnacht, zijn neus is vier keer gebroken en hij mist de helft van zijn tanden. Healy is goedlachs, onderhoudt de fotograaf met grappen van Paddy Murphy, en praat snel, in een taaltje waarin het woord fucking om de zin opduikt.

‘Alles in mijn boek is waar, en eigenlijk heb ik de helft nog niet verteld, omdat ik bang was dat de mensen me niet meer zouden geloven. Zoals het nu ging heb ik mijn reclasseringsman Clive Soley, die nu voor Labour in het parlement zit, al te hulp moeten roepen om mijn uitgever van mijn goede trouw te overtuigen. Het zou ook beter zijn als het allemaal niet waar was. Ik had nog kunnen vertellen van die verdomde psychopaten die proberen je voeten in de fik te steken als je slaapt, zoals ze met Scotch Jane hebben gedaan. Of van het politiegeweld, waardoor zeker vier van mijn maats zijn gestorven. Of van al die gevechten met kapotte flessen, waardoor iemand een oog verspeelde of een hangwang kreeg. Hij kwam dan wel weer terug, hoor, met een kop vol littekens, hij kon toch nergens anders heen. En natuurlijk waren er veel meer berovingen, want winkeldiefstal ging nauwelijks, daar stonk je te erg voor. Ze roken je al van meters afstand, je zou nog geen blinde winkelier kunnen bestelen zonder dat hij het merkte. De ciderdrinkers stonken veel minder, die moesten een graad van fatsoen ophouden om nog de pubs in te kunnen. Maar wij wino's dronken alles waar alcohol in zat. Lager kon je niet zakken, en we waren tot alles in staat.’

Als kind van arme Ierse immigranten werd John Healy vrijwel dagelijks in elkaar geslagen. Door zijn vader, die hem haatte, en door de jongens op straat. Boksen leek een uitkomst. ‘Ik vond het heerlijk, gewoon met zijn tweetjes, geen hatelijke opmerkingen over mijn afkomst en geen vriendjes die mijn tegenstander kwamen helpen.’ Johnny blijkt een vechter, wint jeugdtoernooien en brengt het in dienst tot bataljonskampioen. Tegen die tijd is hij echter al van school en huis weggelopen, steelt hij en is hij aan de drank. Hij deserteert en kan nog slechts ‘wereldkampioen lichtgewicht van de pubs en clubs’ worden. Healy zakt steeds verder af, krijgt overal ontslag en wordt uiteindelijk een parkslaper, een van de duizenden die Londen rijk is.

John Healy
hans van den boogaard

In de jaren zestig, de tijd waarin Healy in parken en gevangenissen zat, waren de vagrancy laws nog van kracht. Zwerven was strafbaar en iemand die herhaaldelijk op bedelen werd betrapt, kon tot drie jaar cel worden veroordeeld. Vagebonden waren vogelvrij, en stelden hun eigen wetten.

‘Je moet je voorstellen dat de hele wereld tegen je is en je hebt een slok drank nodig, want je staat droog, en je kunt nergens heen. Als je er zó voor staat, zoek je geen grote vent om te beroven, maar dan neem je een bejaarde, een kreupele of een vrouw, zodat je er zeker van bent dat je aan je dosis komt en de rest van de nacht veilig bent. Je probeert ze eerst wat af te troggelen, als dat niet gaat, bedreig je ze, en daarna gebruik je geweld. Alles is toegestaan, anders ga je een koude, zwarte nacht in een schuilplaats tegemoet, waar je door de politie gepakt kunt worden. Dat kan ook als je de toverdrank in je hebt, maar dan geeft het niet, dan ben je gelukkig, in voor alles.’

Harde kop

‘Dat ik al die drank en klappen heb overleefd, komt alleen door mijn verdomd harde kop. Kennelijk zijn mijn hersenen ook sterk, al ben ik hele stukken geheugen kwijt. Incontinentie, paranoia, black outs, het hoort er allemaal bij. Ik ben beslist meer vergeten dan ik heb opgeschreven, wist vaak de volgende dag niets meer van de avond ervoor. Ik kan wel mensen vermoord hebben, ik was nu eenmaal een misdadiger, een verslaafde. Maar die harde kop van me heeft me gered. En geluk. Je kunt je niet wapenen tegen de vrieskou en de pakken slaag, want dan zou je geen goede alcoholist zijn. Als je drinkt, zit je enige luxe in een fles: die drink je leeg en dan val je om, je denkt niet aan de sneeuw die bovenop je valt. En als iemand je dan in elkaar trapt, pak je hem terug als híj bezopen is. Het kan je niet eens schelen als de politie je slaat en je meeneemt.’

‘Nu zou ik het niet meer kunnen. Ik zou niet meer geloven in wat ik deed, en dan word je vermoord of sterf je gewoon. Toen ik jong was, zag ik geen andere mogelijkheid, dus stopte ik er al mijn energie in. Ik was geboren om te drinken, had altijd die spanning en nooit een vaste relatie gehad, dus had ik geen keus. De mensen in het park werden mijn maats, ze accepteerden me. Het kon ze niet schelen wat ik gedaan had, omdat ik een van hen was. En ik accepteerde hen, ik maalde er niet om of ze goddomme tien mensen hadden vermoord. Het was mijn leven. Maar tegenwoordig moet ik nadenken over hoe ik me gedraag, dien ik me schuldig te voelen als ik iets verkeerd doe, kijk ik uit om niet te stelen en hoor ik nergens echt bij. Vroeger wierp ik me er volledig in, gedroeg me zoals dat moest, als je dat zo kunt zeggen. Zoals sommige mensen de Tweede Wereldoorlog missen, mis ik mijn vroegere leven nu wel eens. Alles is nu zo saai, ik mis de drank en de agressie. Mijn werk en het geld geven wel bevrediging, maar ik moet mezelf nog regelmatig vertellen dat die verveling wel voorbij zal gaan, en dat het iets van het moment is.’

In 1970 leerde Healy in de gevangenis schaken. Het spel fascineerde hem mateloos en hielp hem zelfs een ontwenningskuur door te komen. Vijf jaar lang speelde hij wedstrijdschaak en legde een opmerkelijk talent aan de dag. Hij versloeg de complete Engelse subtop, met spelers als Julian Hodgson, en remiseerde in internationale toernooien met zes grootmeesters, onder wie Vaganjan en Larsen. Even abrupt als hij begonnen was, stopte Healy echter, en tegenwoordig schrijft hij nog slechts eigenzinnige wedstrijdverslagen voor The Guardian, waarin hij partijen beschrijft alsof het bokswedstrijden zijn.

‘Schaken is ook een soort verslaving, als je goed wilt zijn, moet je alles erin stoppen. Schakers zijn vreselijke mensen, zeker in Engeland, waar de hele schaak-scene zwaar middle class is. Iedereen wil iets bewijzen, het is een en al agressie en het vernietigen van andermans ego. Het is een jacht op een met bloed bespatte koning, eigenlijk net als boksen, op een bepaalde manier. Daarom schrijf ik er ook zo over. En ook niet-schakers begrijpen het als ik zeg dat wit na een schijnaanval de zwarte stelling overrompelt en de koning verplettert.’

In een poging om de zijn leven bepalende spanning van zich af te werpen gaf Healy zich sinds 1975 over aan yoga, meditatie en acupunctuur. Zijn acupuncturiste stimuleerde hem te gaan lezen en zijn ervaringen op te schrijven. Jarenlang schreef Healy avond aan avond, op kleine stukjes papier. Hij publiceerde een vertelling over een gevangengezette grootmeester in Chess en schreef The Grass Arena, op een merkwaardig gereserveerde, feitelijke manier, alsof hij geen verslag deed van wreedheden en perversie, maar van een middagje boodschappen doen. Inmiddels heeft hij een roman af, die in het voorjaar bij MacMillan verschijnt (zijn vorige uitgever, Faber & Faber, betaalde niet genoeg, naar zijn zin).

Nutto's

‘Zelf lees ik eigenlijk pas twee jaar: Camus, Kafka, Gide en Lampedusa vind ik prachtig. Voor die tijd deed ik nooit aan lezen, dat vond ik zonde van mijn tijd. Bovendien waren mijn ogen er niet goed genoeg voor, die werden onscherp van de drank. Als ik weer eens in de gevangenis zat, kostte het twee weken voordat ik weer zo kon focussen dat ik kon lezen, en dan nam ik een detective. Zelfs toen ik elke dag urenlang schreef, zag ik mezelf helemaal niet als een schrijver. Ik wist gewoon niet wat ik moest doen en dus schreef ik het er allemaal uit. Geen valse sentimenten, gewoon rechttoe rechtaan, dat was de enige manier om mijn verhaal te vertellen.’

Voordat Healy's manuscript naar zijn uitgever kon, heeft hij het helemaal opnieuw moeten schrijven. Hij was zijn enige, handgeschreven exemplaar namelijk kwijtgeraakt op een van de halfjaarlijkse drinktochten die hij zich nog permitteert. ‘Tweemaal per jaar bezuip ik me, als ik te gespannen ben. Dan eindig ik steevast ergens in een park. Want na een pint of zes, zeven, gaan de mensen in een pub altijd met me praten en dan begin ik over schaken en boksen, met mijn working-class-accent. Dan denken ze dat ik lieg, of gek ben. Dus ga ik naar het park, waar de mensen al hun energie in drinken stoppen en niet letten op wat je zegt. Natuurlijk word ik dan wel eens in elkaar geslagen, maar daar ben ik wel aan gewend. Maar ik word naderhand altijd wakker in mijn bed. Ik ben wel zo voorzichtig geworden dat ik al mijn geld weggeef voor ik te bezopen ben. Ik kan het toch niet allemaal meenemen, en loop minder gevaar. Bovendien hebben die nutto's met wie ik dan gedronken heb het meer nodig dan ik. Nee, mijn oude maats zijn er niet meer. Degenen die ik gekend heb zitten allemaal in gekkenhuizen uit te drogen, of in de lik met tweemaal levenslang, of ze zijn gewoon dood. Af en toe zie ik nog wel iemand die me bekend voorkomt, maar die is meestal ver heen. Die heeft dan jaren vastgezeten, anders was hij er niet meer. Het leven van een alcoholist is nu eenmaal kort.’

■