Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 3]

Even hartverwarmend als zijn romans
De brieven van John Fante aan H.L. Mencken

Fante & Mencken John Fante & H.L. Mencken A Personal Correspondence 1930-1952 Redactie Michael Moreau in samenwerking met Joyce Fante Uitgever Black Sparrow Press, 172 p. Importeur Van Ditmar, f 28,25

Jaap Boots

In 1979 schreef Charles Bukowski een prachtig voorwoord bij een - mede op zijn aandringen - heruitgegeven roman, die hij ongeveer negenendertig jaar daarvoor gelezen had in de openbare leeszaal van Los Angeles. Hij herinnert zich in dat voorwoord dat hij tussen al die rijen ‘exceedingly dull books’ maar zelden iets vond dat aansloot op zijn belevingswereld. ‘Why didn't anybody say something? Why didn't anybody scream out?’

Hij probeert zelfs de afdelingen wiskunde en chirurgie, maar het mag niet baten. Tot hij op een dag, op goed geluk, maar weer eens een roman uit de kast trekt. ‘I stood for a moment, reading. Then like a man who had found gold in the city dump, I carried the book to a table.’ Dat boek was Ask The Dust van de Italiaans-Amerikaanse auteur John Fante, een roman die een verpletterende indruk op Bukowski maakte en van grote invloed zou zijn op zijn eigen werk.

Bukowski's vaste uitgeverij, Black Sparrow Press, verzorgde niet alleen de heruitgave van Ask The Dust, maar herdrukte in het begin van de jaren tachtig alle andere boeken die John Fante ooit schreef en zelfs een aantal nooit eerder uitgegeven manuscripten. Door deze omstandigheden ontmoette Bukowski zijn grote voorbeeld in 1979. Fante was toen al zwaar ziek en blind geworden door diabetes, een ziekte waar hij al sinds 1955 aan leed. Naar aanleiding van die ontmoeting noteerde Bukowski in het voorwoord van Ask The Dust: ‘There is much more to the story of John Fante. It is a story of terrible luck and a terrible fate and of a rare and natural courage. Some day it will be told but I feel that he doesn't want me to tell it here.’

Fante overleed in 1983 en er is helaas nog geen biografie van hem verschenen, maar een deel van het verhaal dat Bukowski niet wilde vertellen is nu te reconstrueren aan de hand van het boek John Fante & H.L. Mencken, A Personal Correspondence 1930-1952.

Zoals Bukowski Fante als zijn meester beschouwde (‘Fante was my god’). was H.L. Mencken, een van de meest invloedrijke critici van de jaren twintig en dertig, het grote voorbeeld voor de jonge, ambitieuze emigrantenzoon, die vastbesloten was zich aan zijn armoedige afkomst te ontworstelen. Fante begon Mencken te schrijven aan het begin van de jaren dertig, toen hij met zijn moeder, zijn twee broers en zijn zusje vanuit Boulder in Colorado, naar Californië was verhuisd. Fante volgde colleges op het Long Beach Junior College en trachtte tevens met allerlei onbenullige baantjes zijn familie te onderhouden (een periode die hij schitterend heeft beschreven in The Road To Los Angeles). Hij werkte als ober, vrachtwagenlosser en inblikker van vis. Maar diep in zijn hart wist Fante wat hij eigenlijk wilde worden: schrijver. Nadat hij een paar verhalen geschreven had, probeerde hij zijn geluk maar meteen bij een van de allerhoogste literaire instituten die het Amerika van die tijd rijk was: het tijdschrift The American Mercury, waarvan Mencken hoofdredacteur was.

Onbeschaamde bewondering

Mencken was een wat stugge, sigaar rokende liberaal, individualist in hart en nieren, en een echte newspaperman. Hij werkte voor The Baltimore Sun als columnist en redacteur, waar hij zijn ongezouten meningen gaf over politieke en sociale vraagstukken, literatuur en toneel. Bovendien schreef hij een slordige dertig boeken, waaronder het beroemde lijvige standaardwerk The American Language (met appendix ongeveer 2500 bladzijden dik - ‘It is my secret ambition to be the author of a book weighing at least five ponds,’ schreef Mencken zijn uitgever). In The American Mercury nam Mencken voornamelijk auteurs op die weigerden zich in de toen nog welig tierende Genteel Tradition te voegen. Hij zocht naar auteurs die - in plaats van de Brits-Victoriaanse voorbeelden te volgen - een eigen, realistische, Amerikaanse toon durfden zoeken, zoals Sherwood Anderson, Theodore Dreiser, James M. Cain, Eugene O'Neill en Sinclair Lewis. Ook Fante zou in dat rijtje passen. Hij schreef Mencken vanuit Californië met een zekere regelmaat lange brieven, waarin hij niet alleen zijn eerste verhalen aanbood maar hem ook om adviezen aangaande het schrijverschap vroeg. Bovendien sprak hij in vrijwel iedere brief onbeschaamd zijn bewondering voor Mencken uit. Mencken reageerde met korte, beleefde briefjes; hij was er niet de man naar zich te laten gaan.

H.L. Mencken. Foto van Alfred A. Knopf

In On Mencken, een verzameling essays die verscheen ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van Menckens geboorte (1880) schreef inleider en samensteller John Dorsey: ‘Mencken rarely betrayed any deep emotion even in his letters. (...) Despite his love of company, Mencken was a private person, and to a remarkable degree self-sufficient. He could deal with fears and anxieties alone, without demanding sympathy or understanding.’

Fante was daarin in ieder geval de volkomen tegenpool van zijn voorbeeld, en het is precies dat wat deze briefwisseling tot een waar leesgenot maakt. Alle brieven van Fante zijn gesteld in de eerlijke, opgewonden, maar tevens naïeve en onbeschaamde toon die ook zijn eerste romans kenmerkt, terwijl Mencken zich beperkt tot kalme vaderlijke adviezen als ‘Certainly it's absurd to write 150,000 words in thirty days’ (op Fantes vraag of hij wel genoeg schrijft) of: ‘You are going through the agonies that all young authors must face.’

In de eerste brief die in Fante & Mencken is opgenomen (helaas niet de eerste brief die Fante schreef - die is verloren gegaan) is het meteen al raak. Fante reageert op een afwijzing van een van zijn manuscripten voor The American Mercury. Eigenlijk is hij daar niet eens zo boos over als wel over het feit dat Mencken in een artikel had gemeld dat hij zichzelf soms weliswaar een ezel vond, maar dat hij zich elke keer als hij 's ochtends zijn brievenbus leegde weer realiseerde dat er oneindig grotere ezels in de wereld waren dan hijzelf - daarbij doelend op de ingezonden manuscripten voor de Mercury.

Onmiddellijk betrekt de onzekere jonge schrijver het geschrevene op zichzelf. ‘I thought: Well, Mencken, you scummy, hypocritical son of a so-and-so, that's your reaction to my letter, is it? Well, you're a godamn, cheap word-monger.’ Een paar regels verderop excuseert Fante zich alweer en vervolgt: ‘Futiley, a man must have a god. You're still mine. Maybe the masochism the Catholics gave me makes me admire you, even after what has transpired.’

Fante bleef zo tegen Mencken opzien, zeker in die eerste jaren van de correspondentie, dat het verbazingwekkend is te zien hoe hij op sommige momenten alle reserves overboord zet en op papier zijn hart uitstort tegenover een man die hij nooit had ontmoet. Vooral de haatliefdeverhouding die Fante tot zijn vader had, wordt breed uitgemeten:

‘Dear Mr. Mencken, I'm very miserable. There is something I'd like to get of my chest. It's about my father. He used to be a swell guy in my estimation. He used to beat the hell out of me twice a week and I had a lot of respect for the man. (...) Now he's changed. He's through. It tears out my guts when I think of it. (...) All his fire is gone.’ Wat Fante nog het meest dwars zit, is dat zijn vader, een man die hem vroeger enorm ontzag inboezemde, die sloeg, vloekte en zoop, nu een zachtgekookt eitje is geworden die de hele dag loopt op te scheppen over zijn zoon, die een echte schrijver is geworden. ‘He sits on the porch with a Mercury in his hands, reading my stories. All day long. The son of a bitch! (...) The man never did read until a year ago. (...) I break down and cry like a child when I think of it. Why does he have to do that? Why can't he continue to be my father? Why do I have to be the pacesetter? Why can't he be a man and stand up and say his son is a fucking low-down bastardly fooi, which would be true?’

Fantes brief over zijn vader aan Mencken is zo mooi en ontroerend, dat het uiterst verleidelijk is om hem hier in zijn geheel te citeren. Ook Mencken bleef niet onberoerd onder dit schrijven: hij geeft voor zijn doen uitgebreid en nuttig advies.

Surrogaat-vader

Michael Moreau, de man die de uitgave van Fante & Mencken samen met Fantes weduwe Joyce Fante verzorgde, schrijft in zijn inleiding dat John Fante in Mencken zocht wat hij bij zijn eigen, zwakke, vader miste: een voorbeeld van hoe te leven, een model. Fantes obsessie met Mencken ging op een gegeven moment zelfs zover dat hij een tijdlang sigaren rookte en een scheiding in het midden van zijn haar kamde, zoals Mencken die had.

Uiteindelijk vervalt Menckens rol als surrogaat-vader voor Fante natuurlijk. Dat gebeurt in het midden van de jaren dertig, als Fante werk krijgt als scenarioschrijver in Hollywood. Hij wordt daar mede voor gevraagd naar aanleiding van het feit dat Mencken sinds 1932 regelmatig verhalen van Fante afdrukt in de Mercury. Bovendien heeft Fante ook een contract gekregen om een roman te schrijven voor Alfred A. Knopf, de uitgever van Mencken. Die roman (Pater Doloroso) wordt nooit uitgegeven, maar in 1938 debuteert Fante met Wait Until Spring, Bandini. In 1939 volgt Ask The Dust, zonder twijfel het mooiste boek dat Fante ooit schreef, en voor mij zelfs een van de mooiste boeken van de eerste helft van deze eeuw (nee, ik overdrijf niet). Helaas wordt ook dit boek, evenals Wait Until Spring, Bandini bij de eerste uitgave geen succes. Fante wijdt dit aan het feit dat zijn uitgever Stackpole een proces aan de broek krijgt van niemand anders dan Adolf Hitler(!) voor het zonder overleg uitgeven van de vertaling van Mein Kampf. Stackpole ging door dit proces failliet, zodat er nooit genoeg publiciteit voor het boek gemaakt werd.

John Fante

Toch gaat het Fante voor de wind: hij wordt een belangrijk scenarioschrijver, en hoewel hij regelmatig te kennen geeft dat hij ‘the movies’ haat, kan hij aanvankelijk zijn lol niet op: ‘Mr. Mencken, you should come here and get rich.’

Na 1940 wordt de correspondentie schaarser. Bovendien wordt Mencken in 1948 getroffen door een beroerte waarvan hij niet meer zal herstellen. Hij sterft in 1956.

Fante & Mencken, A Personal Correspondence is in mijn ogen een prachtig boek, maar zal waarschijnlijk alleen voldoening schenken aan degenen die het werk van Fante al kennen. Een van de meest fascinerende aspecten van het boek is namelijk dat de boeken van Fante die in de jaren dertig spelen (Wait Until Spring, Bandini, Ask The Dust, Dreams Front Bunker Hill, The Road To Los Angeles) en ook veel van zijn verhalen in hoge mate autobiografisch blijken te zijn, en de lezer in de brieven dus constant moet denken aan Fantes alter ego Arturo Bandini, de ik-figuur in het overgrote deel van zijn werk. De temperamentvolle verbetenheid van Bandini, zijn woedeuitbarstingen, zijn ontroerende naïeviteit, zijn onbeschaamde romantische gevoelsuitstortingen, de treffende schildering van de katholiek-Italiaanse achtergrond, met de daarin gegroeide haat-liefdeverhouding tot de vader, de daarbij horende schuldcomplexen, en de zorgen en angsten van de jonge auteur die wacht op brieven van zijn grote voorbeeld (in de romans komt Mencken ook voor: hij heet daar J.C. Hackmuth); kortom alles wat de boeken van Fante zo uniek en schitterend maakt, valt in nauwelijks afwijkende vorm in deze verzamelde brieven opnieuw te beleven.

Het verhaal van John Fante is daarmee nog niet helemaal verteld, maar naast de mooie gedenksteen die Bukowski in zijn gedichtenbundel War All The Time heeft opgericht (het gedicht ‘Result’, met de slotregels ‘your power of command/with simple language was/one of the magnificent things of/our century’) is dit boek een tweede goede aanzet om Fante voor altijd bij te zetten in de galerij der groten. En nu Fante steeds meer in de belangstelling komt door de verfilming van Wait Until Spring, Bandini, van de Belgische regisseur Dominique DeRuddere die momenteel in de bioscopen draait, kunnen Fante-liefhebbers van het eerste uur op de vraag ‘Heb je de film al gezien?’ heerlijk snobistisch antwoorden: ‘Ja. Heb jij zijn brieven al gelezen?’

■