Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 11]

Sylvia Plath in de gedaante van een schizoïde dwingeland
Een overbelichte biografie, geschreven door te veel belanghebbenden

Bitter fame A Life of Sylvia Plath door Anne Stevenson Uitgever Viking, 413 p. Importeur Penguin Books Nederland, f 65,70

Marja Brouwers

Wie was Sylvia Plath? Sinds haar overlijden in februari 1963 hebben zich rond die vraag meer dan duizend geschriften opgestapeld. Een deel daarvan kwam tot stand in de jaren zestig en zeventig onder invloed van dogmatische feministen, die de mythe schiepen van het tragisch onderdrukte genie. Bij implicatie, en soms met zoveel woorden, wees die mythe ook haar ‘onderdrukkers’ aan. Zo is bijvoorbeeld aan de vader van haar twee kinderen, de Engelse dichter Ted Hughes, de vreemde eer te beurt gevallen zijn leven en literaire loopbaan van a tot z begeleid, zo niet gedomineerd, te zien door de Amerikaanse studente met de donkere blik, die hij in Cambridge ontmoette in 1956. Hij was vijfentwintig, zij tweeëntwintig jaar oud.

Veel van het zogenaamde onderzoek naar werk en leven van Plath is weinig anders geweest dan een voorwendsel om een ideologie uit te dragen. Dat er aan correcties hier en daar behoefte heeft bestaan kan niemand verbazen. Ook de moeder van Sylvia Plath (die nog leeft) is door Plathologen met de nodige therapeutische aandacht omringd. In een begrijpelijke poging die lawine van sombere exegesen te stoppen, heeft Aurelia Schober Plath er nog het hare toe bijgedragen, door in 1975 een uitgave te verzorgen en in te leiden van de brieven, die haar dochter haar in de periode 1950-1963 vrijwel dagelijks schreef. De Letters Home zijn een onverhulde poging om het imago van de Golden Girl uit Sylvia's studentenjaren te presenteren als een alternatief voor de furie van Ariel, voor de bloedrode leeuwin van Purdah, Stings en Lady Lazarus en voor de nog verontrustender, ikloze schaduw die door eerdere gedichten spookt. Uit de toon en de loutere omvang en frequentie van haar brieven naar huis valt niet anders te concluderen dan dat Sylvia Plath zelf ook de neiging had, zich vast te klampen aan allerlei oppervlakkige ficties van het All-American genre. Maar het poëtisch materiaal dat ze in de postuum uitgegeven Ariel-reeks onverhoeds wist op te diepen blijft, hoe rauw en vormloos ook, in andere richtingen wijzen.

Sylvia Plath in 1960

Een biografe die het op zich neemt alle tegenstrijdigheden in een coherent geheel onder te brengen loopt het risico dat ze van het ene cliché in het andere rolt. Wil ze niet voor de zoveelste keer Sylvia Plath naar voren schuiven als exponent van de vrouwelijke stem, die in een door mannen beheerste literaire wereld geen kans zag om tot volle klank en wasdom te komen, dan zal ze voor ze het weet een ander volks vermoeden bevestigen en dat is, dat effectieve dichters en schrijvers al per definitie gestoorde, gefrustreerde of neurotische mensen zijn. Dit laatste is de prestatie die Anne Stevenson levert met haar onlangs verschenen Bitter Fame.

Vol verwachting is er uitgezien naar deze biografie. Anne Stevenson zou zich kunnen beroepen op de volledige medewerking van Ted Hughes, die met zijn zus Olwyn het beheer voert over de literaire nalatenschap van Sylvia Plath. Aan eerdere biografen (Ed Butscher in 1975 en Linda Wagner-Martin in 1987) was die medewerking onthouden. Met alle begrip voor de geteisterde familie Hughes moet nu helaas weer geconstateerd worden dat de medewerking van vooral Olwyn Hughes ditmaal meer dan volledig was.

Huispsychiatrie

Een bericht voorafgaand aan het voorwoord maakt melding van ‘bijdragen aan de tekst’ door Olwyn Hughes en wel zodanig, dat hier ‘bijna van co-auteurschap’ moet worden gesproken. Bijna? Vermoedelijk helemaal, want verder valt nergens precies uit op te maken waar of hoe Olwyn Hughes en niet Anne Stevenson aan het woord is. Duidelijker is het auteurschap van de drie persoonlijke gedenkschriften, die als aanhangsels het trieste relaas besluiten. Die zijn geschreven door Lukas Myers, Dido Merwin en Richard Murphy. Myers en Murphy zijn vrienden van Ted Hughes. Dat hoeft geen bezwaar te zijn, maar misschien had men ter wille van het evenwicht ook aan vrienden van Plath iets moeten vragen. Het is bekend dat Sylvia Plath in haar laatste levensjaar op gespannen voet met Ted Hughes verkeerde. Dat zij elkaar over en weer heel wat te verwijten hadden, leed ook zonder dit boek al geen twijfel. Dido Merwin is de vrouw van de dichter D.S. Merwin. In dagboeken en brieven van Sylvia Plath verschijnt zij op slechte dagen als ‘een van die dorre vrouwen, waar ik maar al te graag van verlost ben’. Met vereende krachten, en op een manier die er ondanks pogingen niet helemaal in slaagt subtiel te zijn, zet dit tienarmig auteursgedrocht het beeld overeind van een dwingeland met schizoïde en randpsychotische trekjes. De boodschap is duidelijk. Het onderwerp van deze studie zou in levenden lijve het geduld van een aartsengel op de proef hebben gesteld. De sfeer waarin die boodschap wordt gebracht blijft beschaafd, maar je kunt hem toch niet missen. De enige die zich geen moeite geeft haar beweringen met een schijn van objectiviteit te bekleden is Dido Merwin. Haar herinneringen zijn ronduit giftig.

Uit de drie toegevoegde teksten wordt door de biografe(n?) uitvoerig geciteerd, een methode die op het eerste gezicht de valse indruk wekt van een overvloed aan eenduidige opinies. Het is natuurlijk mogelijk dat Sylvia Plath geen gevoel had voor wat er omging in een ander. Het kan wel waar zijn dat ze niet aardig was en zich vaak gedroeg als een drenzend kind. Maar liggen die conclusies dan weer zo weinig voor de hand dat de lezer ernaar toe geëlleboogd moet worden?

Eenzelfde soort overbelichting ontsiert de stijl, waarvan je dus niet weet of je er nu Anne Stevenson of Olwyn Hughes op moet aankijken. Naarmate het boek vordert, raken de freudiaans getinte interpretaties van zowel de gedichten als allerhande cruciale en minder cruciale gebeurtenissen en incidentjes meer en meer vervat in een diagnostiek die naar mijn smaak beter op haar plaats zou zijn geweest in een handboek voor huispsychiatrie. Of het zo niet genoeg was, wordt alle twijfel je nog eens voor de ogen weggemept met een stortvloed aan dwingende adverbia van het type clearly! apparently! undoubtedly! obviously!

Plath, aldus Anne Stevenson, was maar zelden in staat de particuliere emotie om te smeden tot iets van universeler belang. Zou dat zo zijn? Ik ben eigenlijk nooit een bewonderaarster van Sylvia Plath geweest, maar deze biografie rukt alle poorten van de solidariteit in mij open. Het zal je gebeuren, zesentwintig jaar na je dood te worden onderworpen aan een met zoveel springlevende rancune opgevrolijkte psychoanalyse! Zoiets nodigt uit tot tegenspraak. Is Medusa werkelijk niets dan een kreet, die ‘over de oceaan naar Aurelia Plath’ werd geslingerd? Ik vraag het me af. Dat gedicht lijkt mij nu opeens universeel genoeg om, mutatis mutandis, van toepassing te zijn op sommige biografen en voorts, op het complete collectief van literaire zielknijpers dat voor de bittere, postume roem van Sylvia Plath verantwoordelijk is:

...Who do you think you are?
A Communion Wafer? Blubbery Mary?
I shall take no bite of your body,
Bottle in which I live,

Ghastly Vatican.
I am sick to death of hot salt.
Green as eunuchs, your wishes
Hiss at my sins.
Off, off, eely tentacle!

There is nothing between us.

■