Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 10]

Op weg naar een multiculturele samenleving
Een inleiding tot Canada

A Social History of Canada door George Woodcock Uitgever Viking Importeur Penguin Books Nederland, f 64,45

August Fry

Er is één zeer onaangenaam historisch feit dat de Verenigde Staten, Australië en Canada gemeen hebben, namelijk dat hun bevolking is ontstaan uit een verscheidenheid van Europese immigranten die bij de kolonisering van de twee continenten de inheemse bevolking zo hebben weten te verzwakken dat die in de politiek of cultuur van de nieuw gevormde naties geen rol van betekenis meer kon spelen. Vervolgens hebben die Europeanen deze uitgestrekte landen zodanig opgevuld met hun eigen versie van hun Europese verleden, dat ze tegenwoordig stuk voor stuk kunnen bogen op een eigen identiteit.

Doordat de Verenigde Staten de laatste vijftig jaar zo machtig zijn en veel van hun beelden, metaforen en produkten hebben weten op te dringen aan de rest van de wereld, is ook Europa - evenals andere continenten - overstelpt met spijkerbroeken en coca cola-cultuur. En nergens is die culturele overheersing zo integraal gevoeld als in Canada, dat door zijn nabije ligging bij uitstek kwetsbaar is voor de Amerikaanse invloed. De onlangs gesloten handelsovereenkomst tussen de twee landen kan degenen die hechten aan de culturele onafhankelijkheid van Canada terecht zorgen baren, want de reus in het zuiden, met tienmaal zoveel inwoners, gedraagt zich economisch, sociaal en cultureel met de nonchalance zo'n kolos eigen.

Specifieker gesteld: landen leven net als individuen binnen een kader van beelden en metaforen die ze van zichzelf hebben geschapen. Er kan een inwendige strijd ontstaan als een land of persoon een beeld van buiten heeft overgenomen, en in zo'n geval - vooral wanneer dat beeld vijandig is - kan iemand actief worden gehinderd in zijn of haar speurtocht naar een deugdelijke identiteit. In het geval van Canada heeft het welzijn van dat land altijd berust op het vermogen om allerlei voorstellingen van de Amerikaanse identiteit te verwerpen ten faveure van beelden die beantwoordden aan de eigen Canadese ervaring.

Canada heeft, om een zeer belangrijk voorbeeld te nemen, geen Westen gehad zoals de Verenigde Staten. Er was geen duidelijk te onderscheiden frontier, een kolonisatiegrens die begon aan de oostkust en daarna opschoof naar een westkust. De Canadese zeekust in het oosten is een reeks eilanden en inhammen, en het werkelijke vestigingsgebied van het land kwam ver landinwaarts te liggen ten opzichte van welke kust ook, waarna het van steden als Quebec, Montreal, Toronto en later Winnipeg naar het noorden uitwaaierde. Om de pionierservaring van Canada te doorgronden dient dus een ander kolonisatiebeeld te worden gevonden, want de Amerikaanse metafoor van het Westen zal de Canadese ervaring alleen maar vertekenen.

Een sociale geschiedenis van Canada zal ook haar eigen metaforen moeten hebben over de aanpassing aan het nieuwe continent, anders verliest ze namelijk haar eigen karakter in het dwingende beeld van de Amerikaanse ‘smeltkroes’. Ten gevolge van het grote aantal Franstaligen dat erin geslaagd is een eigen cultureel bestaan te blijven leiden, zou elke gedachte aan een (fictieve?) eenheid à la de Amerikaanse gedoemd zijn te mislukken of, erger nog, de Québécois uitsluiten van de rest van het land.

Mozaïek

George Woodcock heeft deze klip omzeild door zich aan te sluiten bij de recente opvatting dat Canada gezien moet worden als een ‘multiculturele’ natie, een mozaïek van vele volkeren die samenleven en door die daad één enkel, groter geheel vormen. Het praktische gevolg van deze keuze van de schrijver is dat hij gedwongen is om van de individuele groeperingen die het huidige Canada vormen er zoveel als hij maar kan in zijn geschiedenis te betrekken, van de Sikhs tot de bootvluchtelingen.

Nadat hij vrij gedetailleerd is ingegaan op de oorspronkelijke Indianenbevolking, besteedt Woodcock veel, misschien wel te veel ruimte aan de ogenschijnlijk eindeloze oorlogen tussen de Engelsen en de Fransen, totdat die eersten ten slotte het grootste deel van het land in bezit namen. In die tijd en nog tot ruimschoots in de negentiende eeuw waren de Europeanen in Canada vissers en jagers, ofte wel een volk van Europeanen die niet veel anders leefden dan hun Indiaanse tijdgenoten. Tot ruimschoots in de negentiende eeuw is het zelfs moeilijk Canada als een natie te zien, want ook de Confederatie van 1867 bood de wereld niet meer dan een papieren staat, een onvervulde wens die ook toen geen werkelijkheid werd. Pas door de komst van de transcontinentale spoorwegen in de laatste twee decennia van de eeuw werd het uitgestrekte land tot een eenheid gesmeed.

George Woodcock

De rest van de Canadese geschiedenis wordt bondig samengevat in het volgende citaat: Canada was ‘een platteland dat verstedelijkte zonder de wildernis prijs te geven. Het was een agrarisch land dat zich geïndustrialiseerd had zonder zijn banden met het platteland te verbreken, en het was een land dat zowel te kampen had gehad met ernstige economische crisis en klassenstrijd als met etnische geschillen. Canada (...) beweegt zich in de richting van een pluralistische samenleving en de uitbanning van discriminatie...’ Er blijven echter drie voorname spanningshaarden bestaan. In de allereerste plaats zijn er de vele spanningen tussen de Engels- en Franstalige bevolking, en valt niet te zeggen of de Québécois in de toekomst niet opnieuw onafhankelijkheid zullen eisen. Dan is er het vraagstuk van de plaats van de vrouw in die nieuwe samenleving, zoals de vele romans van Margaret Atwood laten zien: zal haar worden toegestaan geheel de gelijke te worden van de Canadese man of niet? En ten slotte is er de kluwen van problemen rond de plaats en rechten van de vele, uiteenlopende inheemse volken die in de Canadese maatschappij nog altijd aan de rand leven, zowel sociaal als economisch.

Evenmin als de ‘smeltkroes’ de vele etnische verschillen onder Amerikanen ongedaan heeft gemaakt, zijn de kleuren van het mozaïek, om in beeldspraak even de andere kant op te gaan, verfletst en in elkaar overgelopen. Het beeld van een levende natie zal nooit geheel samenvallen met het leven van die natie, maar helemaal zónder beeld zal ze een gemakkelijke prooi zijn voor elke krachtige metafoor die haar wordt opgedrongen. Dit boek is derhalve geslaagd dank zij het vermogen van de schrijver om de gedachte van een multiculturele samenleving toe te passen daar waar dat doel nog niet bereikt is, en dit zonder te preken of een teleurgestelde toon aan te slaan. Daarmee is het de beste inleiding tot Canada die ik ken.

■

Vertaling: Rien Verhoef