Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Graham Greene
Vervolg van pagina 1

deed om zijn intense verveling te verdrijven, a way to escape. Zijn vriend Cockburn suggereert dat het om de kick ging - als er toen LSD bij de hand was geweest zou Greene dat wel genomen hebben. Wat Greene diepe verveling noemde moeten zware depressies zijn geweest. Er is wel geschreven dat het met die roulette wel meeviel, maar Sherry spoort mensen op die in Oxford in hetzelfde huis woonden en die zich Greenes pogingen nog met afschuw herinneren, hem lieten beloven per keer niet meer dan tweemaal de trekker over te halen. Tot slot eisten ze van hem dat hij ermee ophield, en dat deed hij. Maar de fascinatie met de dood en dat gevecht tegen de verveling blijven de dubbele motor achter zijn trektochten over de wereld en zijn schrijven. (Toch valt op dat Sherry nergens de vraag stelt of Greene, bij voorbeeld, echte kogels had; gaat ook niet na of, bij voorbeeld, het eten van haarpommade dodelijk is - hij volgt Greenes eigen verhaal en beweringen trouw, bevestigt ze, annoteert ze, maar stelt ze niet erg diepgaand ter discussie.)

Katholiek

Sherry is op dat moment ongeveer op bladzijde 175, en tot daar is het voor de lezer ploeteren: veronderstellingen, analyses en verwijzingen. Dan ontmoet Graham Greene Vivienne (later Vivien) Dayrell-Browning. Zij is 19, hij 21 en smoorverliefd, schrijft haar drie brieven per dag. Zij is streng katholiek en vindt de brieven eigenlijk leuker dan de jongen, die zich bekwaamt in de handel en voor een thee- & tabaksfirma naar China zal gaan. Als hij op het laatst van dat vertrek afziet (hij wil gaan schrijven) is ze teleurgesteld, ze heeft hem liever op afstand. Greene solliciteert bij The Times, maar die krant wil alleen redacteuren die bij een regionaal blad ervaring hebben opgedaan en zo komt hij bij The Nottingham Journal terecht. Hij begint aan een (nooit uitgegeven maar wel bewaarde) roman en tevens aan de routine van elke ochtend 500 woorden schrijven. Vivien wil niet met hem naar bed: éérst trouwen. En trouwen wil ze niet omdat hij geen geloof heeft. Greene komt tot de conclusie (Claud Cockburn adviseerde: als 't je om neuken gaat, doe dan alsof je rooms wordt) dat er maar één manier is om haar in bed te krijgen: katholiek worden, en dat doet hij. (Boven zijn eerste brief aan Vivien na zijn intree in de kerk staat in kapitale letters: first catholic letter.) Volgens Sherry is Greenes stap een zegen voor zijn werk geweest: niet alleen bedacht Greene tijdens de kerkdiensten met vrucht de voortgang van zijn boeken, maar gebruikte hij de religie, door die te vergroten ook als uitdaging voor zijn hoofdpersonen: God zag hij niet direct zitten, maar de hel was een mooi, helderen angstaanjagend bruikbaar gegeven.

Greene wordt redacteur bij The Times en wil trouwen, maar Vivien, die schrikt van de intensiteit van zijn liefdesbrieven, bekent dat ze eigenlijk de sex niet aandurft. Greene, die aanneemt dat haar moeder daar achter zit (direct voor de huwelijksnacht geeft Vivien hem een brief van haar moeder, die hij ongelezen voor haar ogen verscheurt) belooft haar zelfs, in een heftige, bezwerende brief, een celibatair huwelijk. Ze trouwen en het wordt, volgens de vrienden die Sherry daarover spreekt, in de aanvang een mooi intens huwelijk. Hij noemt haar pussy, zij noemt hem tiger.

Vanaf het moment dat Greene Vivien ontmoet, die brieven en zijn dagboek schrijft, wordt het boek van Sherry iets meer dan een biografie, het wordt een roman over een jonge, katholiek geworden man die maar één ambitie heeft: schrijven. Direct na het succes van The Man Within neemt hij ontslag en trekt met Vivien in een klein ‘Hans en Grietje’-huisje. Zijn volgende boeken zijn zakelijk een flop, het is armoede troef en toch gaat hij verbeten door. Alles wat hij ziet, meemaakt wordt gebruikt voor zijn boeken. Dat is (zegt hij) het recht van de schrijver, Greene doet het dan ook rücksichtslos (het betekent de uitholling en tenslotte het einde van zijn huwelijk). Hij reist zoveel hij kan (Spanje, Trier, Stockholm) maar altijd met een boek in het hoofd. Voor Stamboul Train (dat weer een succes wordt) probeert hij bedelend gratis reizen te versieren, en als het niet lukt stelt hij zich tevreden met één tochtje, tweede klas tot Keulen. Met het boek in de hand kun je uit de ramen van de trein zien wat Greene op de tocht door België heeft waargenomen, daarna, de rest van Oriënt Expresreis naar Istanboel, heeft hij het reisgedeelte knarsetandend moeten verzinnen. Ook de befaamde grote reizen, te voet door Liberia en Mexico, heeft Sherry nagereisd, Greenes verslagen daarover worden aangevuld door de mensen die hij toen ontmoet heeft.

Vivien op 17-jarige leeftijd

Vooral Mexico (Greene ging erheen om de vervolging van de katholieken te registreren, maar zijn informatie klopte totaal niet), de basis voor de schitterende roman The Power and the Glory, is volgens Sherry tamelijk zwaar aangezet, met alle nadruk op wat er stonk, schuurde en smerig was. (The New York Times: ‘Zelfs op de Noordpool zou Greene nog last hebben van muskieten.’) Greenes uitgever: ‘Al die hitte en smerigheid in het begin van The Power en the Glory geven aan dat hij anders is dan anderen, hij heeft geen belangstelling voor de zachtere emoties. Belangrijke dingen als goed eten, drinken en lekker slapen daar ziet hij niks in.’ Zijn nicht, Barbara Greene, die samen met hem de voettocht door Liberia maakte: ‘Hij had drie of vier mensen van wie hij hield, maar de rest van de mensheid, dat kon ik voelen, zag hij als een hoop insekten die hij, koud en klaar, onderzocht als een wetenschapper. Maar hij was altijd beleefd.’

Dat koude, afstandelijke kenmerkte Greene (‘hij had een ijspegel in zijn hart’). Zijn vrouw Vivien zei tegen Sherry: ‘In het begin was hij blij en warm en kon ik hem aan het lachen maken (...) maar hoe beter hij als schrijver werd, hoe meer die splinter in zijn hart begon te groeien, hij werd steeds ijziger. Hij zei dat schrijvers niet moesten trouwen en volgens mij is dat absoluut waar.’

Vivien zei ook tegen Sherry dat ze bij de dood van de laatste Marx-brother, Zeppo, aan Graham had moeten denken. Zeppo had, las ze in de krant, in een film de naam Otis P. Driftwood gedragen en toen had ze gedacht: exact de naam voor Greene, drijfhout, nooit langer dan een paar weken op dezelfde plaats.

Uitgewiste sporen

De dagboeken van Greene, stelt Sherry, zijn ook al een soort reis. Daarin begon hij een tocht die hem buiten Viviens wereld voerde. Zij was netjes getrouwd, burgerlijk, conventioneel. Maar hij was voortdurend in beweging, hij noteerde het rauwe van de wereld, het onconventionele, het onsmakelijke, het sexuele (Sherry citeert bij voorbeeld passages uit het dagboek over parende honden en parende katten en hoe omstanders daarop reageren); Sherry vindt in zijn dagboek de beschrijving van een crematie, die in tenminste drie boeken weer gebruikt is.

Paul Theroux schreef in The Literary Review een aantal impure thoughts on our greatest writer. Eén daarvan was: Sherry's boek is zo monumentaal, zo uitputtend, dat je er bijna zeker van kan zijn dat er iets cruciaals is weggelaten. (Hij vergelijkt het met de grote Faulkner-biografie die diens drankzucht zo gedetailleerd in kaart brengt dat het frequente overspel totaal ongenoemd bleef.) Het is duidelijk dat Greene, terwijl hij zijn hartstochtelijke, verlangende brieven aan Vivien schreef, ook zijn schrijversoog op andere vrouwen richtte, maar op dat punt wel sporen heeft uitgewist. Dagboeknotities over de rosse buurten van Londen zijn niet compleet omdat er daar stukken uit het dagboek gescheurd zijn, of onleesbaar gemaakt. Frequente bezoeken aan een vrouw, die A. heet, zijn op die manier ook incompleet. Maar zijn interesse in vrouwen is keurig geboekstaafd. Hij droomt zelfs van Annette ‘and my using her in the “Italian manner”.’

Hij gebruikte alles wat hij zag, hoorde, meemaakte om zijn verbeeldingskracht te scherpen en in zijn boeken onder te brengen; hij sjouwde stad en land af om dingen mee te maken die hij kon gebruiken, het ligt dus voor de hand dat veel van wat op sexueel terrein in zijn boeken gebeurt ook in werkelijkheid gebeurd kan/moet zijn. Sherry schrijft, als hij Brighton Rock analyseert, dat de overtuigend onder woorden gebrachte gangster-mentaliteit terug te voeren is tot Greenes schooldagen, toen hij door medescholieren zo getreiterd werd. De sterke sexuele motivatie in het boek komt volgens hem voort uit Greenes own strong sexuality. Hij citeert Otto Premingers autobiografie, die over Graham Greene schreef: ‘Hoewel hij op het eerste gezicht zeer beheerst, correct en Brits lijkt, is hij eigenlijk gek op vrouwen. Sex is on his mind all the time.’ Het kan dus best zijn dat Theroux het juiste vermoeden heeft en dat Greenes verzoek aan Sherry om vijf vrouwen niet te interviewen een kast vol ervaringen verbergt. Ook zonder dat kan de lezer al veel invullen.

Norman Sherry is te verzot op zijn hoofdpersoon, volgt hem in te groot vertrouwen en heeft vooral aandacht voor het schrijverschap. (Greenes dochtertje, Lucy, eind 1933 geboren na een gruwelijke keizersnee - Greene huilt vanwege de pijn die zijn vrouw moet lijden - komt daarna in het boek niet meer voor.) Maar die liefde van de ene auteur voor de andere maakt het boek, als Sherry eenmaal op gang komt, buitengewoon boeiend. Graham Greene, de opgejaagde, zelf verbeten op jacht naar het schrijverschap. Dat proces, dat alles ondergeschikt maken aan ‘elke dag 500 woorden’ heb ik zelden zo intrigerend beschreven gezien. Norman Sherry volgt blindelings het door Greene aangegeven spoor en verrijkt dat met talloze feiten, feitjes, citaten, verwijzingen en verhelderingen. Het is duidelijk niet dé biografie, maar wel fascinerend.

■