Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Een blockbuster van boven de gordel
Columniste Julie Burchill probeert het op zijn Jackie Collins

Ambition door Julie Burchill Uitgever Bodley Head, 263 p. Importeur Consul Books, f 51,50

R. Ferdinandusse

Vorig jaar zag ik op de televisie een reportage over het maken van een film en op de set was ook aanwezig de toen vierentachtigjarige acteur John Gielgud. Hij speelde een kleine rol, moest veel wachten en droeg daarom onder zijn arm een dikke pocket, een boek van Shirley Conran of Jackie Collins, wat tegenwoordig in de boekhandel een blockbuster heet. Vroeger, toen we nog wereldwijd oorlog voerden, was dat de naam voor een bom die flink wat ellende aanrichtte, daarna werd het een term die een kloek boek of een dure film met buitengewoon veel sensatie beschreef, en nu is het een boek met grote uitstoot van stevige porties sex. De interviewer deed verbaasd en de oude toneelreus grijnsde: op zijn leeftijd was hij de literatuur voorbij. Dit waren de lekkere boeken, want, zei Gielgud, en hij gaf daarmee de kortste en aardigste definitie: ‘Tijdens het lezen wil ik liever voelen dan denken.’

Boeken maken over sex is in de Angelsaksische landen een aparte kunst geworden. Vooral in Amerika was het schrijven over sterke, viriele tycoons en over de machtsstrijd in dynastieën al vroeg een mooi literair thema en in de schaduw daarvan bouwden vertellers als Harold Robbins en Sidney Sheldon aan een nieuw genre pulpliteratuur, waarbij de nadruk steeds meer op expliciete, ongeharnaste sexscènes kwam te liggen: de grote intocht van de cocksuckers en de pussyeaters. Eind jaren zestig voegde Jacqueline Susann (Valley of the Dolls, The Love Machine) zich daarbij en in haar spoor kwam een hele serie dames die er een fantastische industrie van maakte, bommen in de winkel, drommen voorde kassa. Het schrijven van zo'n blockbuster lijkt simpel en er worden er honderden geschreven en tientallen gelanceerd en toch zijn er maar enkelen die slagen. Danielle Steel, Shirley Conran, Jackie Collins, Judith Krantz, Judith Gould. De nieuwste ster aan dit firmament is Celia Brayfield, die met Pearls een hit blijkt gemaakt te hebben - maar die wist al een beetje van wanten, want zij was lange tijd researcher voor Shirley Conran.

Julie Burchill

Op dat terrein heeft zich deze zomer ook Julie Burchill begeven. Burchill heeft zich in Engeland een grote reputatie opgebouwd als columniste. In haar jonge jaren interviewde ze popsterren en kwam, na bij Time Out en andere bladen geoefend te hebben, op haar drieëntwintigste bij The Sunday Times, waar ze opviel door provocerende meningen en een, zelfs voor Engeland, scherpe pen. Toen een column niet beviel moest ze weg en werd aangekocht door The Mail on Sunday, waar ze voor veel geld dezelfde arbeid verricht, al zijn haar meningen wat ouderwetser en conservatiever geworden.

Hercules

Ambition heet haar boek en het werd met veel fanfare aangekondigd: ‘Picking up where Jacqueline Susann and Jackie Collins left off, Julie Burchill emerges as an irresistible storyteller presenting in Susan Street the first truly modern heroine of the blockbuster.’

Die heldin, Susan Street, is adjunct-hoofdredactrice van de Sunday Best, bezeten van de ambitie om de baas te worden, de jongste hoofdredactrice van een groeiblad, en in de eerste alinea van het boek heeft ze de hoofdredacteur zojuist in bed tot zo'n bijzonder en virtuoos sexstandje gebracht dat hij tegen de opwinding niet bestand bleek. (‘Zijn hart, net als alles bij hem, was zwak, dacht ze, terwijl ze zijn nog warme lippen kuste.’) Maar de eigenaar van het blad, de gigantisch machtige tycoon Tobias Pope (een kruising van Rupert Murdoch, C. Gordon Liddy en markies de Sade), wil haar alleen benoemen als ze voor hem eerst zes proeven van bekwaamheid aflegt. Hercules moest er lang geleden twaalf doen, maar dát was een man. Die proeven liggen op sexgebied, Susan Street moet zich in diverse uitgebreide orgiën als hoer laten gebruiken. Popes eerste werk is ook om Susan mee te nemen naar een tatoeëerder die in (krante)letters het woordje sold (verkocht) op haar voorhoofd aanbrengt.

Ambition werd niet vrolijk ontvangen, zelden werd een boek zo eensgezind door de critici (in dit geval veelal collega-journalisten) in de pan gehakt. Met floret, sabel, mokeren drilboor werd het boek tot uiterst dunne reepjes teruggebracht.

Natuurlijk kwam daarbij dat veel van die critici eindelijk eens wat konden terugdoen tegen het uitdagende vitriool waarmee haar columns doordrenkt waren, maar het vervelende voor Burchill is dat ze allemaal in hun uiteindelijk oordeel gelijk hebben. Het is een treurig, tanig en tranig boek.

In interviews, voor- en achteraf, heeft Burchill gesteld dat zij zich min of meer ten doel had gesteld de wereld te laten zien hoe je écht zo'n boek moet schrijven. Ze hield altijd al van blockbusters, voor haar was de moderne vrouw een heldin die zelf vrijwillig de sex als wapen hanteert en daardoor meteen een mooi leven leidt (het genre heet in Engeland ook wel shopping ‘n’ fucking, Susan Street draagt dan ook geen kamizooltje maar een Vittadini). In den beginne was de blockbuster nog direct, alleen sex en macht, maar later kwam daar, aldus Burchill, een weemakend laagje zoetsappige romantiek overheen. Daar heeft ze wel gelijk in, de eerste boeken van Jackie Collins zijn recht op en neer, en de dames schuwen niet de heren en passant om zeep te brengen of te schofferen (‘With a roar of fury he came all over the kitchen floor’), terwijl de huidige pulp dikker en dikker wordt omdat er steeds meer werk gaat zitten in stambomen, oorlogsherinneringen, vermogenswinstdeling, geheime fabricageprocessen en andere research.

Napoleon

Die theorie klopt dus wel, maar ook in de blockbuster is de geest gewillig en het vlees zwak. De dames die de kassa doen rinkelen als ijsblokjes in de Jack Daniels weten instinctief dat de lezeressen en de Gielguds niet willen denken, maar voelen. Dat is de ijzeren, eerste, wet van de blockbuster: hoe rauw of koortsachtig, hoe hijgerig of tragisch het gebeuren is, zonder het verlangen naar geluk vaart niemand wel.

Maar Burchills Susan Street is net als Napoleon. Die zei ook dat hij geen ambitie had en dat kón hij doen omdat hij ambitie was. Susan Street is óók ambitie, althans dat moet de lezer steeds blijven bedenken, want mee te voelen is er niks en daarom zit de moderne heldin bladzijden lang in die menselijke vleesmolen. Tegen Ally van der Pauw (in de HP) vertelde Burchill dat ze enorm opzag tegen het schrijven van die sexscènes, dat lukte pas ‘na enorme doses speed en champagne-wodkacocktails’. Dat is ook te merken, in haar brein is het ongetwijfeld beestachtig mooi geweest maar op papier is het mechanisch en soms ronduit ridicuul. Haar Amerikaanse uitgevers klaagden erover: te weinig pagina's en te veel sex (er werden, vanwege de preutse Amerikaanse geest dan ook scènes uit gehaald). Wat overblijft in die andere weinige pagina's is een onzinnig verhaal zonder doel, met chantage en vage complotten, af en toe opgesierd met de venijnige zinnen en observaties die haar vroege columns juist zo aardig en uitdagend maakten. Burchill kan denken en heeft daarom de ijzeren, tweede, wet over het hoofd gezien: een echte blockbuster schrijven lukt alleen als ook je hersens onder je gordel zitten.

■