Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Uitsluitend trouw aan zichzelf
Een postmoderne pastorale van Robert Vernooy

De dingen die er niet toe doen door Robert Vernooy Uitgever In de Knipscheer, 198 p., f 28,50

Wim Vogel

De nieuwe moralisten is natuurlijk een te gemakkelijk etiket maar als je het proza leest van ‘de nieuwe schrijversgeneratie’, onlangs geportretteerd in de Boekenbijlage (in het speciale nummer voor scholieren), dringt die noemer zich toch telkens op. Zwagerman, Van Weelden, Heijne, Van der Wiel en anderen beschrijven het morele bankroet van onze tijd, waarin een belegen begrip als ‘vervreemding’ plotseling springlevend blijkt te zijn. Hun lege personages zijn voortdurend actief hun tijd te doden; dat zij een kader missen dringt pas tot hen door als zij hardhandig met die consequenties van hun manier van leven geconfronteerd worden.

In zijn fictief zelfportret beschrijft Robert Vernooy (1961) in die bijlage zichzelf als iemand die ‘zo plat als een dubbeltje’ is, om vervolgens duidelijk te maken dat zijn ‘hele generatie gekleed (gaat) in rookgordijnen. Zo vluchtig, zo dubbelzinnig...’. Weinig vleiende opmerkingen die geplukt hadden kunnen worden uit Vernooys eerste roman De dingen die er niet toe doen, waarin een louter op lust gebaseerd leven geloond, geanalyseerd én aan de kaak gesteld wordt. Zoals Cees Nooteboom in Rituelen de existentiële leegte laat zien van levens die zich uitsluitend bezighouden met het hoe, zo pretendeert Vernooy dat in zíjn roman. Ook hij beschrijft de nowhere man die geen point of view heeft, die zijn leven baseert op genot en die terugschrikt voor de onvermijdelijke leegte daarvan. Natuurlijk, Rituelen is een veel minder vlak en voorspelbaar boek en Nooteboom een veel beter schrijver, toch is de verwantschap er omdat ook Vernooys hoofdpersoon op zoek is naar een moraal in het postmoderne tijdperk. Zijn verhaal heeft iets van een queeste waarin de esthetiek overwonnen wordt door de ethiek, door de dingen die er wél toe doen. En het zal niet zonder reden zijn dat je in de structuur van deze moderne moraliteit het patroon herkent van de klassieke tragedie.

Robert Vernooy
arthur bajazzo

Het leven van Roberto, antiheld in deze moedige roman, vertoont alle kenmerken van een videoclip: flitsend, momentaan, onderbroken door reclameboodschappen, ongebonden, jong, mooi, het hier en het nu, en lust, lust, lust. Maar schijn bedriegt. De omslag van het boek laat een besneeuwd scherm zien waardoor de beelden onzichtbaar zijn, en de motto's maken snel duidelijk om welke thematiek het feitelijk gaat. Wie ongebonden en zonder weerstanden wil leven, kan dat heel goed, maar wel heel even. Die lijkt op de automobilist die tijdens het rijden weigert in zijn achteruitkijkspiegel te kijken.

Roberto verliet zijn vriendin Heleen toen die bekende gestopt te zijn met de pil. De dwang die zij door haar zwangerschap op hun verhouding uitoefent, is hem te veel. Zijn dochter heeft hij nooit gezien, met zijn studie klassieke talen niets gedaan. Hij slaapt in het Vondelpark, bij vage vrienden in kraakpanden en scharrelt zijn geld bijeen als straatartiest. Aan doelen op lange termijn wenst hij zijn leven niet ondergeschikt te maken, dat zou alleen maar frustraties tot gevolg hebben.

Melodrama

Hoe groot de afstand tot dat verleden is, blijkt als hij veertien jaren later, dertiger, doctorandus, een intellectueel dus die nog steeds speelt, in datzelfde Vondelpark ingaat op de uitnodiging van een dertienjarig meisje. Haar moeder is met vakantie, een vader heeft ze ‘lekker’ niet, dus... Twee weken banjert de levensgenieter door het puberparadijsje van Saskia. Trouw is hij uitsluitend aan zichzelf, de enige moraal waaraan hij gehoorzaamt is die van zijn lichaam. Als hij vertrekt, weten Saskia en Vito, zoals Roberto zich noemt, niet dat zij dochter en vader zijn noch dat zij zwanger is. Een melodrama dus waarbij de geschiedenis van Oedipus verbleekt. Een soap opera, Dallas en Dynasty in romanvorm.

In het tweede deel (‘Seconda parte’ genoemd, tja...) verruilt Roberto Amsterdam voor Rome. Zijn moeder is een Italiaanse. ‘Misschien wilde ik wel naar het Zuiden uit heimwee naar een houding, een onbewust verlangen naar die allesomvattende verbondenheid die ik me herinner van toen ik nog een jochie was.’ Bij een neef vindt hij gemakkelijk onderdak. Hoewel een praktiserend homoseksueel is neef Gigio wel getrouwd, iets wat vanwege zijn politieke aspiraties noodzakelijk is. Hij is gemeenteraadslid voor de Partito Opportunista, een partij die ieder dogmatisme, iedere ideologie afzweert. Voor Gigio, en dat typeert onze televisiesamenleving, is politieke macht slechts te verwerven door een goede presentatie. The medium is the message. ‘Engagement is voor popsterren, niet voor politici,’ oreert hij.

In dat pragmatische milieu ontmoet Roberto, die zich nu Leonardo noemt - ieder verleden is hem immers vreemd -, Laura voor wie de geijkte soap-operakwalificaties van stal gehaald kunnen worden: jong, mooi, dynamisch en rijk. In haar wereld doen de dingen er wel toe. Zij is juriste, werkt hard en ofschoon wel gecharmeerd van het dolce far niente van haar nieuwe vriend, irriteert zijn vrijblijvendheid, zijn onwil zich vast te leggen haar meer en meer. Tekenend voor deze postmoderne pastorale is het cadeautje dat Robert (zeg maar Vito, ik bedoel Leonardo) haar geeft: plastic rozen, voor de geur besprenkeld met rozenolie, voorzien van lampjes die aangaan als je de stekker in het stopcontact steekt.

Een brief van zijn moeder verstoort de idylle; het heden kruist zich met het verleden. Zij deelt mee dat haar kleindochter Saskia zwanger is en op een bijgevoegd fotootje ziet Roberto voor het eerst hoe zijn dochter er eigenlijk uitziet. Het verleden dringt zich op, zeker nu de gevolgen van zijn recente doen en laten in Am-

Vervolg op pagina 16