Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 6]

Wrok van de buitenkant
‘Isabelle’: een krantenbericht over schoonheid en lelijkheid

Isabelle door Tessa de Loo Uitgever De Arbeiderspers, 127 p., f 24,90

Carel Peeters

Een bepaalde thematiek vraagt om een bepaald perspectief van de verteller. Hoe goed Tessa de Loo zich in Isabelle ook heeft proberen in te leven in de gedachtenwereld van haar hoofdpersoon Jeanne Bitor, die wereld is zo bijzonder dat het verhaal het beste toch van haar uit verteld had kunnen worden. Dat zou dan een ander, raadselachtiger verhaal hebben opgeleverd. Nu wordt het verhaal gedaan door een verteller die alles weet van haar personages, ook van hun onderlinge verhoudingen. Dat levert wel een allesomvattende blik op, maar alles blijft daardoor ook teveel buitenkant. Dat is jammer omdat Tessa de Loo duidelijk zo ver mogelijk is gegaan met haar verplaatsing in het innerlijk van haar personages, maar ze was veel dichter bij de wrok van Jeanne Bitor gekomen als we het verhaal eenzijdiger, verwarder, fragmentarischer, listiger en treuriger uit haar mond te horen hadden gekregen.

Het perspectief van binnenuit zou overtuigender geweest zijn aangezien de wrok van Jeanne Bitor iets heel vertrouwds en tegelijk iets onbekends betreft: Jeanne Bitor beschouwt zichzelf al vanaf haar jeugd als een afschuwelijk lelijke vrouw en heeft ook met alle vernederingen te maken gehad die uit dat idee voortvloeien. Nooit eens het centrum van de belangstelling, jongens en mannen die in paniek raken wanneer ze haar zien, altijd genegeerd. Ze heeft zich in haar hoofd gezet dat zij als schilderes wraak op de schoonheid zal nemen door alleen maar schilderijen te maken over de vergankelijkheid en het verval van de schoonheid. Hiervoor ontvoert ze op een dag de beroemde en beeldschone filmster Isabelle Amable, de verpersoonlijking van die schoonheid die in haar buurt (een dorpse omgeving in de Franse streek Auvergne) regelmatig bij haar ouders logeert. Overdag schildert ze de gevangen, steeds magerder en suffer wordende Isabelle, 's avonds en 's nachts sluit ze haar op in de kelder, geeft haar niet te eten en voorkomt dat ze pogingen doet tot vluchten door de onafscheidelijke aanwezigheid van twee pittbullterriërs.

The beauty and the beast, ben je geneigd te denken, maar the beast is hier een vrouw en de ontvoering is wel een heel krasse daad voor een verhaal dat door een van de personages weliswaar een ‘bizar sprookje’ wordt genoemd, maar dat in alles zijn realistische proporties behoudt. De tegenstelling tussen schoonheid en lelijkheid is hier zo groot, en de rest van het verhaal zó realistisch dat het allemaal onwaarschijnlijk wordt. De afstand tussen de beroemde filmster en de onbekende schilderes is niet te overbruggen. Als personificaties van de schoonheid en de gelijkheid zijn Isabelle en Jeanne niet mythisch genoeg. De wrok van Jeanne Bitor zou veel waarschijnlijker geweest zijn als het zomaar maar een beeldschoon meisje uit het dorp was geweest dat Jeanne alleen al door haar loutere schoonheid van kindsbeen had getergd. Een spectaculaire ontvoering was dan evenmin nodig geweest; de gedetailleerde evocatie van haar wrok over de onrechtvaardigheid van het lot zou genoeg geweest zijn.

Tessa de Loo, tekening Elisabeth van Noorden

Het metafysische thema van de onrechtvaardigheid van het lot dat de een beeldschoon en een ander lelijk maakt (‘aan jouw wieg stond een goede fee, aan de mijne een boze’) is zo groot dat het óf in de vorm van een sprookje gegoten had moeten worden, óf in de vorm van de subtiele miniatuur. De tegenstelling mooi/lelijk kan alleen zo groot worden door een idée fixe van iemand of een obsessie. Daarvan moet bij Jeanne Bitor sprake zijn, maar Tessa de Loo slaagt er met haar realisme niet in er de geheimen van bloot te leggen. Het blijft een papieren tegenstelling.

Dorpsgek

Dit zijn onoverkomelijke bezwaren die enigszins vergoed worden door de manier waarop De Loo het allemaal toch zo overtuigend mogelijk wil maken. Jeanne woont alleen buiten het dorp met haar honden in de ouderlijke boerderij en is voor het geld 's avonds serveerster in het plaatselijke café. Ze krijgt een geschiedenis die het begrijpelijk moet maken dat zij een ‘kenner van de afbraak’ is geworden. Ze heeft de status van een dorpsgek die voornamelijk genegeerd wordt. Er is geen mens die haar met de verdwijning van Isabelle in verband brengt. De gemoedsbewegingen van Jeanne in verhouding tot de gevangen Isabelle worden door De Loo weliswaar zo zorgvuldig en zo realistisch mogelijk opgeroepen, maar laten mij koud. Tessa de Loo heeft wel een aantal verrassingen in het verhaal verwerkt, voornamelijk door de figuur van de ook lelijke, erg dikke leraar Bernard Buffon. Hij is al heel lang van een afstand verliefd op Isabelle. In zijn verliefdheid wil hij niet aannemen dat ze echt verdwenen is en blijft op zijn eentje naar haar zoeken. De scène waarin Bernard en Jeanne in het café tegenover elkaar staan en hij een heel vaag vermoeden krijgt dat er iets aan de hand is tussen Isabelle en Jeanne is in al zijn realisme effectief. Ook de scènes waarin een zekere verbroedering tussen Jeanne en Isabelle ontstaat (‘onvoorziene sentimenten’) zijn goed gelukt, vooral omdat later blijkt dat Isabelle een verschrikkelijk leven als meisje en filmster heeft zitten fantaseren om Jeanne te vermurwen. De manier waarop Tessa de Loo Isabelle uiteindelijk aan de greep van Jeanne laat ontkomen is aardig bedacht en brengt de lezer even op een verkeerd spoor.

John Keats

Isabelle houdt het midden tussen een uitgewerkt krantenbericht en een psychologische roman. De Loo concentreert zich vooral op Jeanne en laat Isabelle een schim die vaag de allure van een beroemdheid met zich meedraagt, een eigen gezicht en een geschiedenis krijgt ze niet. Heeft schoonheid geen geschiedenis? Jeanne zegt dat iemand die niet mooi is dat gebrek moet compenseren, onder meer door veel te weten. Ze is dan ook bekend met John Keats' dichtregel ‘Beauty is truth, truth is beauty’ (aan het slot van ‘Ode to the Crecian Urn’). Maar deze dichtregel heeft zo zijn haken en ogen, want Keats heeft in de beroemde brief aan zijn vriend Benjamin Baily van 24 november 1817 over die ‘Beauty’ geschreven dat het zijn verbeelding was die de schoonheid zag: ‘What the Imagination seizes as Beauty must be Truth, whether it existed before or not.’ Dat maakt dat de schoonheid zich in het oog van de waarnemer bevindt. Ook al kunnen we soms verzuchten dat iemand een absolute schoonheid is, zo absoluut als het in Isabelle wordt voorgesteld was het zelfs voor Keats niet.

■