Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 2]

Ter zake

Jan Fred van Wijnen

De grootste romanprijs in Engeland, de Bookerprize, is dit jaar gewonnen door de Engelse schrijver Kazuo Ishiguro met zijn nieuwste roman The Remains of the Day. Op 17 november verschijnt de Nederlandse vertaling bij De Arbeiderpers (oplage 8.000, zonder prijs was het 3.000 geweest). Over de titel is lang nagedacht, zegt Theo Sontrop, directeur van de Arbeiderspers, maar uiteindelijk is het De rest van de dag geworden. Hadden ze ook gedacht aan ‘Dagrest’? Jawel, ‘maar dat vonden we een lelijk woord’. Wist hij dat: Judith Herzberg en Kazuo Ishiguro elkaar vorig jaar hebben ontmoet op een schrijverscongres in Adelaide, Australië; dat Judith Herzberg, Kazuo Ishiguro, Victoria Glendinning en Robert McCrum een uitstapje maakten naar het Kangaroo Island; dat Ishiguro om een titel voor zijn nieuwe boek verlegen zat en iedereen vroeg hoe hun laatste boek heette; dat Judith Herzberg toen zei: Dagrest (naar het Freudiaanse begrip ‘Tagesreste’: het deel van de dag dat overblijft in de droom); dat Ishiguro toen zei: ‘wat een mooie titel, mag ik die van je lenen?’ en dat Judith Herzberg zei: ‘natuurlijk’. Dat had Sontrop nooit gehoord. Judith Herzberg, die het verhaal bevestigt, vertelt desgevraagd dat Kazuo Ishiguro sindsdien nooit meer wat van zich heeft laten horen en ook geen boekje heeft opgestuurd.

Op de Frankfurter Buchmesse van vorig jaar verdrongen de uitgevers elkaar om de jonge Oostenrijkse schrijver Christoph Ransmayr en zijn roman Die letzte Welt. Mai Spijkers, toen nog hoofdredacteur van Bert Bakker, kocht voor 50.000 gulden de Nederlandse rechten, waarmee onder andere De Arbeiderspers en Van Gennep ernaast grepen, maar De laatste Wereld werd zo'n flop dat Ransmayr nu door het leven gaat als Ramschmayr; ‘het boek was niet van de toonbanken te branden’ wordt bij Bert Bakker verteld (Greno, de Duitse uitgever en ontdekker van Ransmayr, is vorige maand failliet gegaan). Dit jaar stonden er dikke rijen bij de Franse uitgever Albin Michel voor De schoonheid van Moskou, het romandebuut van de jonge Rus Victor Erofejev. Albin Michel haalt dezelfde truc uit als Greno vorig jaar bij Ransmayr: het wordt niet zomaar aan de hoogste bieders verkocht, maar aan uitgevers met een passend fonds, de auteur waardig. Drie nog onbekende Nederlandse uitgevers hebben een optie op het boek genomen.

Voor het eerst in zijn leven ging tekenaar Peter van Straaten naar de Frankfurter Buchmesse, en zag tot zijn volstrekte verbazing dat er tien van zijn tekeningen stonden afgedrukt in de literatuurbijlage van het dagblad Frankfurter Rundschau; een aardigheidje van zijn Zwitserse uitgever Amman Verlag, die waarschijnlijk nog dit jaar de tekeningenbundel Het Literaire Leed zal uitgeven. Onderhandelingen met een Engelse uitgever (The Fourth Dimension) en het Engelse vakblad The Bookseller zijn vergevorderd en een Amerikaanse uitgave, waarvoor eerder de onderhandelingen mislukten, ligt opnieuw in het verschiet, vertelt Theo Sontrop, directeur van De Arbeiderpers (Van Straaten heeft drie uitgevers: De Arbeiderspers, Van Gennep en De Harmonie). De tekenaar wist niet dat het al zover was.

Hetzelfde boek, drie verschillende titels en telkens een televisiedocumentaire om de verkoop te pousseren. Deze maand verschijnt bij de Amerikaanse uitgeverij Little Brown een boek van de Nederlanders Henk van Capelle en Arie Pieter van de Bovenkamp over Hitlers vakantiehuis in Berchtesgaden: The Eagle's Nest - iets later dan de gelijknamige documentaire op het Amerikaanse kabelnet Discovery Channel, maar wel bedoeld als ‘boek van de film’. In september verscheen De Berghof bij uitgeverij Blauw, van dezelfde auteurs en tegelijk met de gelijknamige, vier-delige Veronica-documentaire (die dezelfde is als The Eagle's Nest). In 1985 verscheen Het Adelaarsnest, Hitlers verborgen machtscentrum bij uitgeverij Unieboek, van dezelfde auteurs en gelijktijdig met de gelijknamige, zes-delige Veronica-documentaire. De ondernemende auteurs, beiden hoofdredacteur van enkele financieel-economische periodieken van hun eigen Bocaal Bussiness Press in Amsterdam (kortgeleden nog van Vendex International), kregen de rechten terug van Unieboek nadat er 29.000 waren verkocht. Ze verkochten het boek achtereenvolgens aan Blauw, die er 6.000 drukte, en Little Brown, een onderdeel van de grote Amerikaanse boekhandelsketen Barnes & Noble (waarvan Vendex gedeeltelijk eigenaar is), die er 10.000 drukt. Begin volgend jaar verschijnt in Amerika en Engeland Hitler's Henchmen, de vertaling van Intimi rond Adolf Hitler (Van Gorcum, 1978), in een oplage van 20.000. Dat is een bundeling stukken van Henk van Capelle uit Intermediair, waar hij adjunct-hoofdredacteur is geweest.

Drie boeken die de Amersfoortse tweemansuitgeverij Novella in 1988 had aangekondigd, zullen volgens de wekelijkse folder ‘Uitgaven in Voorbereiding’ van de Koninklijke Bibliotheek niet meer verschijnen: Koud hè? van het Verona-team Henk Spaan en Harry Vermeegen, Die pet past ons allemaal van Hans Busman (cartoons) en 100+1 bestsellers die nooit zullen verschijnen. Weer een kleine uitgever die het niet kan bolwerken? Nee, het gaat juist goed met Novella, zegt medewerkster Nanda Meijnen. Koud hè? ging niet door omdat het Verona-team ‘teveel andere plannen’ had en ‘de markt niet wilde overvoeren’, het cartoon-boekje zou verschijnen in een serie cadeau-boekjes die is gestaakt omdat Novella er geen zin meer in had, en 100+1 bestsellers moet per ongeluk in de folder zijn gekomen, want voorlopig gaat het boek nog door, hoewel er nog geen schrijver is gevonden. ‘Een foutje,’ vertelt de Koninklijke Bibliotheek desgevraagd. De ‘andere plannen’ van Spaan en Vermeegen zijn Novella nooit bekend geworden.

In de meeste Aziatische landen wordt de Berner Conventie voor auteursrechten weggehoond; India en Indonesië drukten vorig jaar illegaal voor 25 miljoen dollar aan westerse boeken, China voor 100 miljoen en Taiwan voor 118 miljoen. Bij de Indiase versie van Rushdie's Satanische Verzen wilde uitgeverij Penguin de piraten tegen elke prijs voor zijn en liet 12.000 paperbacks drukken om de Indiase markt te overspoelen zodra de eerste pirateneditie zou worden gesignaleerd. Eind oktober vorig jaar werd het boek in India verboden en het Penguin-bestuur besloot de hele partij te vernietigen, maar dertienhonderd exemplaren ontsnapten de papiervernietiger en doken, volgens Peter van Gorsel van Penguin Books Nederland, kortgeleden op bij importeurs in Brussel, Zürich en op het vliegveld van Kopenhagen. Een aantal word teruggestuurd naar Penguin, een aantal bleef spoorloos. Volgens de Observer tellen verzamelaars van eerste drukken vele honderden guldens neer voor de speciale India-editie, maar noch de bekende Engelse dealers in moderne eerste edities, noch de Nederlandse hebben een Indiase Rushdie gezien. ‘Honderden guldens’ is ‘een fabeltje’ zegt Warren Lee, van de Amsterdamse boekhandel Nijhof & Lee, die is gespecialiseerd in eerste edities; het is namelijk geen eerste editie en ook de oplage is te hoog. Een door Rushdie gesigneerd exemplaar is wél honderden guldens waard.

Wie helpt Wolters/Kluwer van haar aandelen af? Naar aanleiding van foutieve berichten in de Nederlandse pers verstuurde de uitgeverij een persbericht over hoe het nu wel zat met de komende veranderingen bij het concern, met als enige boodschap dat er een ‘strategisch plan’ is opgesteld voor de divisie Boekhandels. Wolters/Kluwer wil namelijk een ‘strategisch minderheidsbelang’ - dus niet meer de meerderheid van de aandelen. De reden is, dat een meerderheidsbelang verplicht tot ‘consolideren’: de omzet van de boekhandels wordt opgeteld bij de omzet van alle andere Wolters/Kluwer onderdelen. Dat is wat onvoordelig, want boekhandels maken veel omzet en weinig winst; de netto opbrengst van de verkoop is weinig vergeleken met de omzet. Bij een minderheidsbelang krijgt het concern alleen dividend uitgekeerd, dus de omzet verdwijnt uit de boeken, alleen de winst blijft. Dat staat wat beter. Het houdt ook verband met de wens van het concern om alle onderdelen met een laag winstpercentage af te stoten. Waarom verkoopt Wolters/Kluwer dan niet gewoon alle boekhandels (Broese Kemink, Donner, Gianotten, Scheltema Holkema Vermeulen, De Gelderse Boekhandel, Dekker/Van de Vegt, Scholtens, Verwijs)? A. van Beek, directeur boekhandels: ‘We willen in belangrijke mate invloed blijven uitoefenen op het beleid.’ Kan dat dan nog, als de meerderheid van de aandelen in handen is van één tegenpartij? ‘Dat moet nog worden bestudeerd.’