Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 5]

Cabaretesk en onevenwichtig
De schuldenlast van Boudewijn Büch

De rekening door Boudewijn Büch Uitgever De Arbeiderspers, 177 p., f 24,90

Frans de Rover

Bij het lezen van de nieuwste roman van Boudewijn Büch hoor ik op de achtergrond dat onovertroffen chanson ‘Tearoom tango’ van Wim Sonneveld en die valse-nichtenstem: ‘Deze dame wil even álles afrekenen.’ Büch, de onvervalste cabaretier van de literatuur, rekent ‘roman’-tisch af met zijn Wassenaars verleden, al jarenlang: eerst op negentiende-eeuwse wijze versluierd in De blauwe salon (1981), later in De kleine blonde dood (1985), in Het dolhuis (1987) en dan nu in wat als het sluitstuk van een romanreeks wordt gepresenteerd, De rekening. Steeds van naam veranderende hoofdpersonen of wisselende vertelperspectieven - de nieuwe roman wordt verteld vanuit het gezichtspunt van de jongeman Lothar Mantoua - achter dat alles gaat één ‘persona’ schuil die we kennen als Boudewijn Büch. En die zich literair een verleden schept waar ik met groot genoegen kennis van neem. Het gaat om vaders en zonen, en de gespannen relatie daartussen (Büch schrikt er niet voor terug zijn laatste roman een motto van Goethe mee te geven: ‘der Vater behält immer eine Art von despotischem Verhältnis zu dem Sohn’), het gaat om een gefrustreerde, woedende moeder op de achtergrond, het gaat om sex & drugs & rock 'n' roll.

Büch rekent af: het thema ‘schuld’ uit zijn eerder verschenen romans wordt hier letterlijk in pasmunt omgezet: de morfine spuitende werkstudent-vader Lothar Mantoua (de familienaam kennen we uit de De blauwe salon) wordt door de rechterlijke macht persoonlijk failliet verklaard. Er is iets te veel aan huisraad en boeken besteld en vooral onbetaald gebleven. Natuurlijk is er een verzachtende omstandigheid. Lothars zoontje Sandor sterft in een coma, Lothars vader pleegt zelfmoord. ‘Binnen één jaar was ik Sandor en mijn vader kwijtgeraakt. Beiden op een verschrikkelijke manier. De twee sterfgevallen hadden een verlammende invloed op mij. De pathetiek van het moment gaf mij, in dit benepen tijdvak, vaak het gevoel in dat het nooit meer erger kon worden, dat ik nu voorgoed somber zou zijn en dat ik de zogenaamde genoegens van het leven voor altijd achter mij had gelaten.’

Boudewijn Büch, tekening Siegfried Woldhek

Betere voorwaarden voor een boek over de melancholie zijn nauwelijks denkbaar. Maar daarin ligt tevens de beperking, en ik moet zelfs zeggen: de tekortkoming van deze roman besloten. Zijn beste boek over de melancholie, over het lijden aan schuld, heeft Büch namelijk al geschreven: De kleine blonde dood. Het niveau van ontroering dat hij met die roman opriep, haalt hij nu bij lange na niet. Zoals de flaptekst opmerkt worden ‘de laatste puzzelstukjes’ uit een getourmenteerd leven ingepast, maar het zijn stukjes die opvullen wat al bekend was, die geen nieuwe verrassingen meer bieden. Büchs financiële debâcle was mij uit zijn werk niet bekend, maar zijn relaas daarover, in combinatie met een eeuwigdurende neo-psychoanalyse bij psychiater-geldwolf-oplichter Gortzak, doet mij toch te veel denken aan een uitdijende parafrase van dat prachtstukje van Brandt Corstius (in Zinnig tuig, 1971) over diens ervaringen met de Amsterdamse psychiater ‘Van Poolse Havenstad’, die hem op schaamteloze wijze een onbetaalde rekening betaald zette.

Stripfiguren

Van zijn armoede en van de trucs waarmee hij rechters, advocaten, deurwaarders en verhuurders van luxe grachte-appartementen om de tuin weet te leiden, dan wel van hún trucs het slachtoffer wordt, schetst Büch een kleurrijk en amusant beeld. In dat opzicht heeft Büch zijn pen vaardig gehanteerd. Maar zijn tegenstanders blijven karikaturen, tot in de naamgeving toe. De naam van de droge ‘psychoanalyticus met een snor’ Gortzak noemde ik al. ‘Otto Liphorst heette de curator, een naam die wonderwel bij hem paste want hij had een hazelip die hij, ondanks een Hitler-snorretje, niet kon maskeren.’ Verder figureren nog de advocaat van riekende zaakjes Goudstaart, de projectontwikkelaar Tom van Dak (‘een gezellige, louche man met een baard, een te dikke buik en een iets te vlotte tong’), de aannemer Sloopink die failliet gaat op het moment dat Boudje, pardon: Lothar, zijn zuur verdiende centjes in een puik pandje heeft gestoken. Stripfiguren.

Ook de tweede helft van de roman, gepresenteerd als het tweede en derde deel, wekt de indruk van een wat al te snel in elkaar geflanst slot van een verhaal dat al verteld was. Lothar vliegt naar Western-Samoa in de Zuidzee, koekeloert wat rond, palavert met wat autochtonen en zet dan later blijkbaar koers naar Nieuw-Zeeland voor het bijwonen van een reclamecongres en het bezoek aan een nicht (dit laatste woord gebruik ik in de familiale betekenis): Mary Matoua. ‘Ze vertoonde alle kenmerken van de lelijkheid, ze moest wel een slechte adem hebben of eksterogen, ze wilde ongetwijfeld bij het neuken onder liggen en zou zonder enige twijfel slechte boeken lezen en reclame haten.’ Met haar bedrijft Lothar enige malen de liefde. ‘Ik begon Nieuw-Zeeland te haten, maar zou het nadien nog twee keer bezoeken. Op zoek naar mijn vader.’ Het blijkt dat Lothars vader een verhouding heeft gehad met Mary's moeder én dat hij ook nog met Mary zelf in bed heeft gelegen. Het is me allemaal wat te veel. Het eind van De rekening, waarbij dan enigszins geforceerd nog eens op betalingsmoeilijkheden wordt teruggekomen, is fragmentarisch en diffuus: een caleidoscoop van de meest onmogelijke familierelaties ‘all over the world’ gecentreerd rond Lothars vader.

Op de zoektocht naar die man, die zoals blijkt uit alles wat tot nu toe over hem is prijsgegeven, een fascinerende persoonlijkheid geweest moet zijn, concentreert zich het literair werk van Boudewijn Büch. Het cabareteske maar ook onevenwichtige register waarin De rekening geschreven is, kan en mag niet Büchs eindafrekening met zijn verleden zijn. Ondanks alles wat hij tot nu toe geschreven heeft over bijkans oninlosbare schulden, moet Büch toch nog zoveel wisselgeld in portefeuille hebben om het niveau van De kleine blonde dood nog eenmaal te halen.

■