Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 1]

VN Vrij Nederland
Boekenbijlage
21 oktober 1989 - nummer 42

Ondertussen een gevangene van zichzelf
Het ongewone leven van ‘Listener’-redacteur J.R. Ackerley

J.R. Ackerley was in Engeland vooral bekend als de befaamde literair redacteur van het Engelse weekblad van de BBC The Listener, van 1935 tot 1959, en als schrijver van Hindoo Holiday (1932) en We Think the World of You (1960). Door de postume publikatie in 1968 van zijn memoires My Father and Myself kwam plotseling zijn, zeker voor Engelse begrippen, ongewone persoonlijke leven in het volle licht te staan. Twee jaar geleden vertaalde Bas Heijne dit boek Mijn vader en ik, uitgegeven door Veen), nu schrijft hij over de onlangs verschenen biografie van Ackerley.

Bas Heijne

De ervaring leerde J.R. Ackerley dat een mens zichzelf niet kan kennen. Hij deed zijn uiterste best, hij oefende zijn leven lang in eerlijkheid, maar wat achterbleef was het gevoel dat de waarheid, over anderen en over zichzelf, hem altijd weer ontglipte. Keer op keer stond hij versteld van zichzelf: ‘Ooit was ik een knappe jongeman, die beschouwd werd als een van de meest veelbelovende schrijvers van zijn tijd, zeer gezocht bij iedereen en verwikkeld in ontelbare liefdesaffaires... en moet je me nu zien, grijze haren en steeds dover, een hondengek die kruipend in openbare parken naar stukjes glas zoekt.’

ACKERLEY
A Life of J.R. Ackerley
door Peter Parker
Uitgever Constable, 465 p.
Importeur Nilsson & Lamm, f 68,30

Het was een raadsel dat hij niet kon oplossen. Helemaal aan het eind van zijn leven berustte hij en vatte hij zijn levenslange zoektocht naar de waarheid over het leven samen in een klein autobiografisch meesterwerk My Father and Myself, dat verscheen in 1968, een jaar na zijn dood. Dat werk heeft tot op heden de reputatie van een schandaalboek, vanwege de onthulling dat Ackerleys goedmoedige vader er in het geheim een compleet tweede gezin op na gehouden bleek te hebben en de niets ontziende eerlijkheid waarmee Ackerley zijn eigen homoseksuele liefdeleven onder de loep neemt.

Maar het thema dat My Father and Myself van begin tot eind beheerst, is het onvermogen van twee mensen, vader en zoon, ‘to connect’, zoals Ackerleys vriend en leermeester E.M. Forster het uitdrukte. Hoe is het mogelijk, vraagt Ackerley zich af, dat twee intelligente en ruimhartige mannen die een oprechte genegenheid voor elkaar voelen, tientallen jaren lang dicht in elkaars nabijheid verkeren, zonder ooit elkaars geheimen te delen?

Voor Ackerley stond de waarheid gelijk aan de liefde, zodat al zijn verhoudingen en affaires van het begin af aan gedoemd waren. In zijn hoofd koesterde hij het beeld van De Ideale Vriend, die hem het grote geluk zou brengen, en de werkelijkheid schoot altijd te kort. Toen een reeks van geïdealiseerde jongensvriendschappen tijdens zijn studiejaren op niets uitliep, stortte hij zich, zoals de meeste van zijn homoseksuele generatiegenoten, op de arbeidersklasse. Matroos volgde op matroos, loopjongen op loopjongen, soldaat op soldaat. ‘Nu ik kennelijk niet in staat was om tot seks te komen via de liefde, begon ik aan een lange zoektocht naar liefde via seks.’

Herdershond

Ook in die wereld bleek De Ideale Vriend onvindbaar. Ackerley werd voortdurend geplaagd door de gedachte dat hij iets miste, dat hem iets wezenlijks onthouden werd. Forster, die zelf eieren voor zijn geld gekozen had en een platonische relatie onderhield met een getrouwde politieman, raadde zijn vriend aan niet langer al zijn energie te verspillen aan het zoeken naar goud in een kolenmijn, zodat hij eindelijk eens zou kunnen genieten van ‘a nice piece of coal’.

Ackerley luisterde niet. Tot Forsters chagrijn leidde zijn zoektocht hem naar weer een andere, onbekende wereld: het dierenrijk. De Ideale Vriend bleek uiteindelijk een herdershond, luisterend naar de naam Queenie. Met dit dier bracht Ackerley de vijftien gelukkigste jaren van zijn leven door en toen zij uiteindelijk stierf, had ook haar baas alle smaak in het bestaan verloren.

Het op schrift stellen van dat leven door een biograaf moet wel een ondankbare taak zijn, want de schrijver Ackerley had maar één onderwerp: zichzelf. In het kleine oeuvre dat hij achterliet, had hij alle hoogtepunten uit zijn leven al op onnavolgbare wijze verwerkt: Hindoo Holiday (1932) is het onderkoelde verslag van zijn verblijf in India als secretaris van de maharadja van Chatarpur; in My Dog Tulip (1956) beschrijft Ackerley zijn relatie met Tulip, alias Queenie; We Think the World of You (1960), zijn enige roman (en ook meteen zijn zwakste boek), handelt over de liefde van een middle-class intellectueel voor een jonge arbeider, die op een gegeven moment op zijn herdershond overgaat; en last but not least My Father and Myself, waarin Ackerley zijn absurde familiegeschiedenis volledig uit de doeken doet. Bovendien verscheen postuum nog het dagboek dat Ackerley bijhield tijdens de gruwelijke jaren dat hij samenwoonde met zijn hysterische zuster Nancy. Veel van zijn generatiegenoten lieten de intieme details van hun leven aan hun biografen over, maar bij Ackerley zelf vormen ze juist de bouwstenen van zijn boeken.

Peter Parker kan in Ackerley dan ook weinig meer doen dan die boeken van hun achtergrond voorzien en hier en daar enkele witte vlekken invullen. Zijn boek is goed geschreven, maar het is veel te lang; de uitgebreide beschrijving van Ackerleys reis naar Japan aan het eind van zijn leven, bijvoorbeeld, (een volstrekt doorsnee-toeristisch avontuur) stelt zelfs het geduld van de meest verstokte Ackerley-fan op de proef. In zulke gevallen laat de biograaf zich te veel meeslepen door zijn overvloedige materiaal.

Biografen moeten meestal vaststellen dat hun onderwerp een minder groot mens geweest is, dan hijzelf wilde doen voorkomen in zijn autobiografische geschriften, maar Peter Parker voelt zich gedwongen bij de schrijver van My Father and Myself het tegenovergestelde te doen. Terecht stelt hij in zijn voorwoord dat Ackerley in zijn boeken zijn licht onder de korenmaat stelde en zichzelf liever afschilderde als een trouwe, voortploeterende klerk van de BBC dan als de beste redacteur van zijn tijd, die hij volgens velen, waaronder W.H. Auden, was. Ackerley redigeerde vele jaren lang The Listener en Parker staat uitvoerig stil bij zijn overwinningen en nederlagen in zijn voortdurende gevecht tegen zijn conservatieve superieuren.

Eindeloze correspondenties werden gevoerd over de toelaatbaarheid van het gebruiken van woorden als ‘brothel’ en, later, ‘fuck’. Een pluk vrouwelijk schaamhaar in een afbeelding van een modernistisch schilderij vormde de aanleiding tot talloze memo's. Het is lectuur om moedeloos van te worden, en je vraagt je af of Ackerley zijn tijd niet beter had kunnen besteden, totdat je beseft dat het juist de niet aflatende strijd van Ackerley tegen de stuitende benepenheid van de BBC-leiding was, die ervoor

Vervolg op pagina 4