Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 12]

Mislukt in de binnen- én buitenlandse politiek
Het presidentschap van J.F. Kennedy

Kennedy's Quest for Victory American Foreign Policy 1961-1963 samengesteld door Thomas G. Paterson Uitgever Oxford University Press, 407 p. Importeur Nilsson & Lamm, f 38,20

Cees Wiebes

Het blijft een fascinerend verschijnsel hoe in de loop der jaren de verschillende Amerikaanse presidenten door journalisten en wetenschappers worden beoordeeld. In die analyses zitten pregnante golfbewegingen die sterk varieren tussen negatief en positief. Neem nu president Eisenhower: in de jaren zestig werd hij de hemel in geprezen. Daarna zette de daling in en tot voor kort werd Eisenhower afgeschilderd als een president die zich voornamelijk bezighield met vissen of het golfspel. Sinds de prachtige biografieën van Steven Ambrose is daar langzaam, verandering in gekomen. Het beeld van ‘Ike’ is intussen bijgesteld en hij wordt nu gezien als één van de beste presidenten die de Verenigde Stalen ooit hebben gehad. Een zelfde fenomeen zou zich wel eens kunnen voltrekken in de beoordeling van Richard M. Nixon. Het negatieve beeld dat over hem is gevormd, is zich uiteraard mede dankzij Nixons eigen inspanningen langzaam aan het wijzigen.

Een soortgelijke golfbeweging heeft zich voltrokken in de beoordeling van de binnen- en buitenlandse politiek van John F. Kennedy. Rond deze vermoorde president werd een mythe geschapen. Columnist James Reston drukte het ooit eens als volgt uit: ‘The heart of the Kennedy legend is what might have been.’ Als Kennedy maar was blijven leven, dan... Niets is echter minder waar en de demythologisering is inmiddels flink op gang gekomen.

Wat vaststaat bijvoorbeeld is dat Kennedy een onbeschaamde rokkenjager was, alleen geinteresseerd in zoveel mogelijk vluggertjes per dag. Zijn Profiles in Courage (1955) waarvoor hij een Pulitzer Prize kreeg, werd niet door hemzelf maar door een medewerker geschreven. Kennedy liet Martin Luther King door de FBI bespioneren en gebruikte de vertrouwelijke gegevens van de belastingdienst om zijn politieke tegenstanders in diskrediet te brengen. Hij nam in de jaren vijftig absoluut geen afstand van het McCarthyisme en was niet zo'n fervente voorvechter van grotere burgerrechten voor de niet-blanke Amerikanen als hij wel wordt geportretteerd.

J.F. Kennedy tijdens zijn bezoek aan Berlijn in 1963. Naast hem Willy Brandt, toen burgemeester van West-Berlijn, en Konrad Adenauer, bondskanselier.

Op binnenlands-politiek terrein werd de mythe dus al langzaam doorgeprikt maar ook op het gebied van de buitenlandse politiek viel er nog wel het een en ander recht te zetten. Ondanks de enorme Amerikaanse nucleaire suprematie nam onder zijn bewind het atomaire arsenaal flink toe; de uitgaven voor defensie stegen met dertien procent; hij gaf de CIA opdracht om Castro en andere linkse leiders te vermoorden en de Amerikaanse interventie in Vietnam nam steeds schrikbarender vormen aan.

Vooral die buitenlandse politiek onder Kennedy is de laatste jaren onderwerp van een grondige herwaardering en Thomas G. Paterson levert met zijn Kennedy's Quest for Victory. American Foreign Policy 1961-1963 daar een voortreffelijke bijdrage aan. Paterson is eindredacteur van deze bundel die in totaal zo'n elf bijdragen telt van diverse jonge Amerikaanse wetenschappers. De hoofdstukken handelen over uiteenlopende onderwerpen, maar globaal wordt Kennedy's beleid met betrekking tot de grote problemen in elke regio van de wereld grondig geanalyseerd.

Voldongen feiten

In een uitstekende bijdrage van Frank Costigliola wordt niet veel heel gelaten van Kennedy's beleid inzake West-Europa. Zijn met veel tamtam aangekondigde Grand Design lag eind 1963 al volledig aan scherven. Het omvormen van de Atlantische Alliantie naar een Atlantische Gemeenschap was tot mislukken gedoemd omdat Kennedy absoluut niet van plan was om de Europeanen enige zeggenschap te geven. Dit kwam sterk naar voren tijdens de Cuba-crisis, toen de politieke leiders van West-Europa en de NAVO keer op keer voor voldongen feiten werden gesteld. Paterson schrijft dat Kennedy niets van consultaties van zijn bondgenoten wilde weten en dat de president via een tough approach vis-à-vis Moskou de kwestie tot een oplossing wilde forceren. ‘My style is harder’ was een voortdurend terugkerende kreet tijdens vergaderingen en een vertwijfelde adviseur heeft ooit eens tegen een vriend de staf van het Witte Huis beschreven als ‘they've got the damndest bunch of boy commandos running around there’.

Het niet serieus behandelen van de bondgenoten blijkt eveneens uit Granatsteins verhaal over de relaties tussen Canada en de Verenigde Staten. Kennedy wilde het liefst dat de regering in Ottawa zijn beleid blindelings zou volgen en kon zich mateloos opwinden als de Canadezen daarvan afweken. Granatstein concludeert dan ook dat Kennedy's beleid verantwoordelijk is geweest voor het aanwakkeren van het Canadese nationalisme.

Andere voortreffelijke hoofdstukken behandelen onder meer de falende buitenlandse politiek tegenover Latijns-Amerika, China, het Midden-Oosten en Afrika. Uiteraard is er volop aandacht voor de Amerikaanse interventie in Vietnam die onder het bewind van Kennedy een steeds omvangrijker vorm zou aannemen. In dit opzicht liet hij een desastreuze erfenis achter voor zijn opvolger Lyndon B. Johnson.

Paterson en de andere auteurs stellen met deze bundel het vaak gepresenteerde beeld van een ‘young fallen hero who never had a chance’ behoorlijk bij. Na lezing kan ik in ieder geval van harte instemmen met Patersons eindconclusie: ‘Actually, he has had his chance, and he failed.’

■