Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Melancholie in binnen- en buitenland
Verhalenbundels van Frans Kusters en Geert van der Kolk

Frans Kusters
bert nienhuis

Atlas door Frans Kusters Uitgever De Bezige Bij, 106 p., f 26,50
De bokser en andere verhalen door Geert van der Kolk Uitgever Veen, 143 p., f 22,50

Wim Vogel

Vier van de vijf verhalen die Frans Kusters opnam in zijn nieuwe bundel Atlas zijn raadselachtige taalbrouwsels. Alleen in Als een zorgzame echtgenoot overheerst de melancholie die zijn vroegere verhalen kenmerkte. En hoewel deze nieuwe verhalen door hun gesloten wereldbeeld en de geïsoleerdheid van de voornaamste figuren niet gemakkelijk zijn, is de intensivering waar Kusters voor heeft gekozen begrijpelijk. Wie de werkelijkheid relativeert en sober schrijft, wordt altijd opnieuw vergeleken met Nescio, Elsschot en Carmiggelt. Je kunt schatplichtig zijn aan mindere auteurs, maar een eigen geluid dient anders te klinken.

Kusters' personages (een wereldberoemde parkarchitect die niettemin een doodgewone hond is, een prettig gestoorde wandelaar langs de Waaldijk, een wetenschappelijk ambtenaar, een ex-jongleur) voeren, ook als ze zwijgen, en dat doen ze vaak, een niet aflatende verbale strijd met een vijandige buitenwereld. Die wereld wordt wel gepersonifieerd in jaloerse mededieren, in geïrriteerde wandelaars, in een ambtelijke onderzoekscommissie, maar zij vertegenwoordigen, als in Kafka's verhalen, een ongrijpbare, niet-noembare macht. Het gevolg is vier mysteries waarvan de essentie in virtuoze bewoordingen van alle kanten benaderd wordt. Onthuld wordt er weinig. Al lezend bewonder je het raffinement waarmee Kusters tientallen clichés creatief verwerkt tot stilistische kaartenhuizen die ondanks hun fragiele structuur ook bij een tweede confrontatie raadselachtige hoogstandjes blijven.

Kameleontisch

Ook de verhalen van Van der Kolk zijn om minstens twee redenen merkwaardig. Al in zijn eerste bundels, De nieuwe stad en Klein Amerika ontpopte deze auteur zich als een kameleontische schrijver die er moeiteloos in slaagt aan zijn verhalen de eigen toon en kleur te geven van de omgeving waarin zij spelen. Die kosmopolitische kwaliteit kenmerkt ook zijn derde bundel De bokser en andere verhalen.

Als Van der Kolk de wat naïeve free-lancer Sal Comiskey uit Los Angeles zo maar neerzet in het geteisterde El Salvador, dan kijk je met de ogen van een Amerikaan, dan voel je je in Midden-Amerika. De schrijver kiest als een perfecte fotograaf steeds het juiste detail, het kleine gebaar, de korte, altijd zakelijke dialoog. Dat lukt Van der Kolk ook in zijn weemoedige Oosteuropese verhalen. Voortdurend zijn zijn personages in Warschau, in Moskou, in Rostov onderweg. Altijd gaan zij ergens naar toe, komen ergens vandaan en ondanks al die rusteloosheid verandert er niets. Ook hier prachtige, suggestieve impressies van het land.

Van der Kolk, die sinds 1981 in de Verenigde Staten woont, - hij was daar correspondent van Het Parool -, werkte daarvoor als freelance journalist in Oost-Europa en Midden-Amerika. Als zijn berichten uit die samenlevingen even intrigerend zijn geweest als zijn nieuwe verhalen, heb ik toentertijd iets gemist.

De afkeer van het nuchtere realisme blijkt uit twee ‘Hollandse’ verhalen: ‘In de houthandel’ en ‘De wederkomst’. Dichter bij huis ongetwijfeld en misschien juist daarom het meest fantastisch, alsof afstand een voorwaarde voor dit schrijverschap is. Genoeg kwaliteit dus in deze verhalen die maar één tekort hebben: ze blijven je niet lang bij. Wat je ruikt is hun geur, wat je blijft zien zijn de momentopnamen van een landschap en je herinnert je de door alcohol aangezette melancholie van zoveel Oosteuropeanen.

■