Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 7]

Modieuze goedgelovigheid en opzettelijke duisterheid
De interviews van Mark Blaisse

Aboe Nidal bestaat niet De mythe en de media door Mark Blaisse Uitgever De Arbeiderspers, 184 p., f 29,90

Karel van het Reve

De Nederlandse journalist Mark Blaisse heeft in de jaren zeventig en tachtig beroepshalve gesprekken gevoerd met de Oostenrijkse politicus Bruno Kreisky, de Franse president Mitterrand, de Egyptische president Sadat, een door het televisieprogramma Banana-split gehuurde dame die door Blaisse voor mevrouw Thatcher gehouden werd, de president van Libië Khadaffi, de gewezen terrorist Wackernagel, de laatste sjah van Iran en de koning van Spanje, Juan Carlos. Ook heeft hij vergeefse pogingen gedaan een PLO-terrorist, genaamd Aboe Nidal, te interviewen.

Hoe meer iemand door de media belaagd wordt, des te moeilijker is het hem te spreken te krijgen en een journalist moet zich soms in allerlei bochten wringen om tot zo iemand door te dringen. Het is een journalistieke gewoonte die bochten onbeschreven te laten. De omstandigheden waaronder een interview plaatsheeft, mag je beschrijven (‘terwijl de rotte tomaten ons om de oren vliegen vraag ik aan von Karajan of het waar is dat hij zich verschillende keren aangemeld heeft voor het lidmaatschap der NSDAP’), maar de avonturen die tot het interview geleid hebben - het telefoneren met secretarissen, het geld lospeuteren bij de hoofdredactie, het omkopen van lijfwachten, taxiritten naar het vliegveld, het wachten op een visum, het rondhangen in hotels in afwachting van een ontmoeting met de grote man - die dingen zijn voor de journalist interessanter dan voor de lezer.

In Aboe Nidal bestaat niet; De mythe en de media breekt Mark Blaisse met de hierboven beschreven gewoonte. Zijn boek gaat juist over de machinaties die nodig waren om de door hem begeerde interviews te krijgen, niet over die interviews zelf. De Spaanse koning bijvoorbeeld vertelt in dit boek nauwelijks iets - behalve dat hij een ‘radio-ham’ is net als Barry Goldwater en koning Hoessein - maar we komen wel te weten dat Blaisse de koning te spreken kreeg op voorspraak van Bruno Kreisky, die op Mallorca een zomerhuisje heeft naast dat van Juan Carlos. Van Sadat kom je eigenlijk alleen te weten dat hij een milieuvervuiler is: hij wandelt met Blaisse door een paleistuin, veegt zich telkens het zweet van het voorhoofd en gooit dan de papieren zakdoek waar hij dat mee gedaan heeft tussen de struiken.

Casu quo

Om zijn boek een degelijk aanzien te geven beweert Blaisse dat het eigenlijk gaat over de ‘relatie tussen media enerzijds en terreur casu quo anderzijds’ - een warrige formulering. Je vraagt je af wat dat betekenen mag: ‘relatie tussen media enerzijds en terreur casu quo anderzijds’. Casu quo? Wat nou casu quo? Die twee woorden staan daar lijkt mij alleen maar ter camouflage. Het boek wil kennelijk een boek zijn over de betrekkingen tussen media en terrorisme. Maar er komen in het boek eigenlijk maar twee terroristen voor, de niet bestaande Aboe Nidal en de ex-terrorist Christoph Wackernagel. Van de anderen, Sadat, Mitterrand, Thatcher, Khadaffi, Juan Carlos, Kreisky en de sjah hebben de meesten alleen zijdelings - als slachtoffer, als bestrijder, als onderhandelaar, iets met terrorisme te maken. Om dat te verdoezelen opereert Blaisse met het woordje ‘macht’. De minister van Justitie heeft de macht mij te laten bekeuren als ik meer dan honderdtwintig rijd. De president van Iran heeft de macht mij ter dood te veroordelen en een prijs op mijn hoofd te zetten als ik iets onhartelijks over Mohammed schrijf. De RAF of de IRA of de PLO kunnen een bom in mijn auto monteren. Dus er is verband tussen ‘macht’ en ‘terreur’. Als je zo redeneert en je schrijft bovendien ‘casu quo’ in plaats van het eenvoudige woordje ‘en’, dan maak je op sommige mensen indruk.

Dit boek geeft aardige voorbeelden van de twee gebreken waar zoveel Nederlandse journalisten mank aan gaan. Het eerste gebrek, dat naar ik geloof bij Nederlandse journalisten vaker optreedt dan bijvoorbeeld bij Amerikanen, is wat je zou kunnen noemen modieuze goedgelovigheid. Niet de dingen onderzoeken, maar over de dingen schrijven zoals het in vooruitstrevende kringen gebruikelijk is. Blaisse vertelt bijvoorbeeld met prijzenswaardige eerlijkheid hoe hij als correspondent in Duitsland zonder enig onderzoek in te stellen geloofd heeft aan het sprookje van de Isolationsfolter: de gearresteerde leden van de RAF zaten in geluiddichte cellen opgesloten en konden met niemand contact hebben.

Er waren verschillende redenen die berichten niet te geloven. Het bouwen van geluiddichte cellen kost heel veel geld en tijd. Bekijk maar eens bouwtekeningen van een radiostudio. Ten tweede moet men nooit de vuistregel uit het oog verliezen dat hoe wreder de moordenaar, des te groter misbaar hij maakt als er maar met de vinger naar hem gewezen wordt. De RAF-terroristen die, gedreven door grote menslievendheid en idealisme, de Duitse werkgeversvoorzitter Schleyer ontvoerden, fotografeerden met een bord om zijn hals, doodschoten en in de achterbak van een auto deponeerden, waren uitermate trots op die heldendaden. Ze hadden immers eindelijk iets gedaan tegen de mensonterende toestanden in de Bondsrepubliek, ze hadden, naar een Groningse filosoof moet hebben geschreven, ‘de daad bij het woord’ gevoegd. Ze voelden zich uitermate gekrenkt toen de Westduitse politie en justitie bezwaar tegen hun optreden maakten. Je moet eigenlijk wel heel dom zijn om te geloven wat zulke mensen zeggen.

Mark Blaisse
klaas koppe

Daar kwam nog bij dat de beweringen over Isolationsfolter afkomstig waren van mensen als de advocaat Bakker Schut - iemand die je maar één keer hoeft te lezen of te horen om te weten dat hij een uiterst onbetrouwbaar sujet is. Niettemin geloofde Mark Blaisse naar hij zelf opmerkt die Isolationsfolter en vele Nederlandse journalisten, denk ik, met hem.

Geschiedenis

Met dit boek als lesmateriaal zou je aan een journalistenopleiding een cursus kunnen geven over het tweede gebrek waar veel Nederlandse journalisten aan lijden. Dat is het gebrek aan duidelijkheid. De neiging tot opzettelijke duisterheid. De diep gewortelde overtuiging dat je aan wat je schrijft een zodanige draai moet geven dat de lezer niet meteen begrijpt wat je wilt zeggen. Gewoon schrijven wat je bedoelt, schijnen zij te denken, dat kan iedereen. Dat moet je dus, als je enig gevoel voor eigenwaarde hebt, proberen te vermijden. Ik geef een betrekkelijk willekeurig voorbeeld, de eerste alinea van pagina 16:

‘Toen Gorbatsjov met zijn glasnost en perestrojka op de proppen kwam, deden de meeste media het voorkomen alsof dit een nooit eerder vertoonde verzoeningspoging was. Dat Stalin en Lenin dezelfde woorden met evenveel overgave in de mond hadden genomen, bleek er niet toe te doen. Van de geschiedenis kun je vooral leren dat je er niets van kunt leren. Dus waarom vergelijken, terugblikken, lering trekken of zoeken naar historische relaties? De media zijn vrij om te vergeten.’

Ik heb veel op deze alinea gestudeerd. Met ‘verzoeningspoging’ bedoelt de auteur denk ik een poging tot verzoening van de tegenstellingen tussen de Westerse wereld en de Sovjet-unie. Dat is al enigszins onduidelijk, want glasnost en perestrojka hebben vooral betrekking op de binnenlandse politiek van Gorbatsjov. Vervolgens schijnt de auteur te willen zeggen dat de westerse media geen melding hebben gemaakt van het feit dat Lenin en Stalin het ook zeer geestdriftig over glasnost en perestrojka gehad hebben, terwijl de media, zo lijkt hij te bedoelen, daar juist op hadden moeten wijzen omdat men in het Westen dan zou begrijpen dat wat Gorbatsjov zegt praatjes voor de vaak zijn. Maar zelfs al hadden de media daarop gewezen, het zou niet geholpen hebben, want de mensen leren niets van de geschiedenis. Dus heeft het geen zin van de media te verlangen dat zij af en toe leerzame feiten uit het verleden in de herinnering terugroepen.

Dat is, denk is, wat de auteur bedoelt. Als hij dat ook geschreven had, dan zou een lezer hem hebben kunnen begrijpen - en daar zit weer het nadeel aan vast dat die lezer dan gemerkt zou hebben dat wat de auteur schrijft niet veel hout snijdt: Lenin en Stalin hebben, voor zover ik me hun teksten kan herinneren, de woorden glasnost en perestrojka zelden of nooit gebruikt. En dat de westerse media wat Gorbatsjov doet als ‘nooit eerder vertoond’ doen voorkomen is volkomen terecht, want het ís nooit eerder vertoond, zeker niet onder Lenin en Stalin.

Appelmoes

Zijn relaas over dat achternalopen van verschillende staatshoofden en terroristen lardeert Blaisse met dit soort niet al te duidelijke uitspraken van moraliserende aard. Veel wijzer word je daar niet van. Soms zijn die uitspraken wel erg onnozel. In de herfst van 1987 loopt Blaisse met Christoph Wackernagel en diens vriendin Renate Eisel - ‘actief lid van de vriendschapsvereniging Duitsland-Libië’ en dus kennelijk, zou je zo zeggen, niet helemaal goed bij het hoofd, maar dat blijkt verder niet want ze zegt niets - door Amsterdam. De Nederlandse regering heeft Wackernagel de toegang tot Nederland ontzegd sinds hij hier na een vuurgevecht met de politie gearresteerd is, maar bij wijze van uitzondering mag hij drie dagen naar Amsterdam komen. In dit verband schrijft Blaisse: ‘Geen van ons begrijpt overigens waarom iemand die zijn straf heeft uitgezeten een ongewenste vreemdeling blijft.’ Dat lijkt mij juist heel goed te begrijpen. Ik zou, ware ik minister van Binnenlandse Zaken, een buitenlander die in Nederland op verboden wapenbezit betrapt is nooit meer in Nederland toelaten - ook niet na het uitzitten van welke straf dan ook.

Ook is het Nederlands van Blaisse niet al te best. Gekroonde hoofden noemt hij ‘hoogheid’ in plaats van ‘majesteit’, hij schrijft zinnen als ‘de landingsvaartuigen waarmee de commando's aan wal kwamen werden wel gesignaleerd, maar er werd hun geen centimeter in de weg gelegd’. Het enige wat in het Nederlands aan iemand in de weg gelegd wordt is een strobreed - en je gebruikt de uitdrukking alleen in figuurlijke zin.

Vaak combineert Blaisse lichtgelovigheid, duisterheid en slecht Nederlands, zoals in de zin: ‘Kon je überhaupt voor je fatsoen als journalist de terreurbestrijdingsmethodiek (ik gooi er even een paar germanismen tegenaan) links laten liggen?’ Bedoeld is, denk ik: is het voor een journalist in Duitsland wel fatsoenlijk om de methoden waarmee de Westduitse overheid het terrorisme bestrijdt buiten beschouwing te laten? Heb je zo'n zin eenmaal vertaald, dan blijkt het een onnozele zin te zijn, want waarom zou een journalist in vredesnaam die methoden buiten beschouwing laten? Hoe trendy moet je zijn om je zoiets af te vragen?

Leuk is dat Blaisse denkt dat hij ‘een paar germanismen’ gebruikt heeft. Dat is niet het geval: ‘überhaupt’ is geen germanisme, maar een Duits woord. Als ‘überhaupt’ een germanisme is, dan bestaan de verzamelde werken van Goethe uit louter germanismen. En ‘terreurbestrijdingsmethodiek’ is wel een langwoord, maar daarom nog geen germanisme. Dat er een Duits woord ‘Apfelmusverkaufspunktüberwachung’ mogelijk is maakt ‘appelmoesverkooppuntbewaking’ nog geen germanisme.

■