Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Brieven

Reisboeken (1)

‘Als iemand die eigenlijk uitsluitend voor zijn werk reist’, zo zondert Louise Fresco zich af van alle andere reizigers in haar artikel over reisliteratuur van 12-8-1989. Alle anderen, want ze wil het schijnbaar simpel houden. Als ik het goed begrepen heb, heeft haar reizen niets met onrust en escapisme te maken, het reizen van alle anderen wel? Het zich over enige afstand bewegende deel van de mensheid wordt even makkelijk op een hoop gekieperd. Het reizen van die lui wordt ‘een slopende ziekte’, ‘escapisme’, avontuurzoekerij of ‘a state of being’ (durft de auteur het niet aan die term uit te werken?) genoemd. En volgens de auteur zijn er maar twee typen consumenten van reisverhalen: de toeristen en de thuiszitters. En ‘Het lezen van een reisboek stelt doemdenken weer een tijdje uit’.

Dus als ik 't allemaal goed begrijp kan ik bijna niet vanuit een positief idee op stap gaan en niet ontdekkend willen lezen? Reizen en lezen doe je alleen maar om te verdringen, aldus de auteur, niet om jezelf te verrijken. Maar als ik niet reis, blijf zitten in mijn eigen fluwelen landje, is dat dan geen vorm van escapisme, me afsluiten voor het mindere en andere in de wereld? Kan 't niet dat ik zou willen reizen om gemeenschappelijke menselijke kenmerken te ontdekken in uiterlijk geheel andere omstandigheden? En kan 't niet dat die geheel andere uiterlijke omstandigheden andere menselijke trekken bloot leggen, trekken die ik thuis niet waar kan nemen, of moeilijker?

Nog wat ongein van Louise Fresco: ‘Ik ben nog geen enkel reisboek tegengekomen dat een werkelijk pleidooi houdt voor het afwijzen van westerse levenswijzen’. Reisboeken zouden alleen maar ‘maatschappijbevestigend’ zijn, dus ook om die reden overbodig. Als de kans iets nieuws te vinden klein is, betekent dat dan dat er niet meer gezocht zou mogen worden (Louise, laat dat de wetenschappers niet horen!) en dat reizigers via een reis niet tot een herwaardering (of opwaardering) van de Westerse waarden zouden mogen komen? Ach Louise toch!

Louise heeft gelukkig een uitzondering gevonden in Pico Iyer. V.S. Naipaul verkondigt al dertig jaar zoiets als Pico, en er zijn er wel meer. (Ik wil Louise wel een lijstje toesturen.) En volgens Louise Fresco moet de golf reisboeken wel zo ongeveer haar piek bereikt hebben. Ik vrees voor haar dat reizen met een thema nog jarenlang reisliteratuur zal voortbrengen. Het spijt me voor haar, maar ik vind het heerlijk dat het zo is. Als ik haar artikel lees, en veel reisboekrecensies in allerlei bladen, dan denk ik dat er meer sprake is van inflatie bij de lezers van reisboeken dan inflatie bij de reisboeken zelf. (Natuurlijk moet je wel pulp van kwaliteit kunnen onderscheiden, maar dat was vijftig jaar geleden ook zo.)

Ik vind Louises artikel een beetje negatief. Het lijkt me het beste voor haar er eens een tijdje uit te gaan, en dan niet voor haar werk. Ik zal dan niet zeuren over escapisme, doch het positieve ervan zien in de hoop dat zij na terugkomst misschien wat zinnigers zal schrijven.

Nijmegen,

Paul Ophey

Reisboeken (2)

Natuurlijk heb ik het stuk van Louise Fresco met meer dan gewone interesse gelezen. Het lijkt wel of iedereen in de zomer zijn licht over reisboeken moet laten schijnen. Het verhaal spreekt me niet aan. Wat een pessimisme en wat een afgeven op vrijwel iedereen.

Behalve de reisjournalisten zijn er ook nog de ‘voorlichters’, die reisboeken schrijven. Hobbyïsten, want je verdient er nauwelijks iets mee.

Ik hoor bij dat groepje. Gun toch de mensen hun reis naar welke bestemming dan ook. Wat ook hun reden is, ze gaan en we kunnen daar geweldig over filosoferen en op afgeven... het feit ligt er. Zou het ook niet zo zijn dat mensen alles in de krant lezen en dagelijks de wereld op hun scherm zien en dat ze daarom zelf eens willen kijken. En iedereen doet het op zijn manier! Als reisboekenschrijver (een handwerk) probeer ik achtergronden te geven en voorlichting over wat men kan verwachten en waar men aan zou moeten denken. Daarom beveel ik toekomstige reizigers ook altijd een boek aan of eigenlijk alle boeken. Want hoe meer je gelezen hebt, hoe meer je eraan hebt.

Ik heb eens iemand ontmoet, die een drieweekse reis in een groep naar Thailand had gemaakt. Veel geld besteed. De persoon had er niets aan gevonden. Ik heb die persoon een boek met informatie over Thailand cadeau gedaan. Een dag later beide ze mij en zei: ‘Ik had een heerlijke reis, want alles is me duidelijk geworden.’ Nog wat opmerkingen naar aanleiding van het verhaal. Het is niet zo dat slechts westerse landen reisjournalisten voortbrengen. Men vindt ze in vrijwel alle landen.

In de jaren zestig reisden de meeste mensen uit onze landen nog binnen Europa. Nu zien we grote stromen naar de V.S. en Azië gaan. Reden: men zag Europa en heeft nu ook geld om verder te gaan!

Het luchtruim is niet vol. Integendeel. Er zouden nog gemakkelijk tienmaal meer vliegtuigen in kunnen. Als het vol lijkt, dan komt dat omdat de politiek onvoldoende middelen beschikbaar stelt voor afhandeling, vliegvelden en organisatie. De termen ‘meanderende bruine rivieren’, ‘tropische onweersbuien en giechelende hoertjes’ kwam ik nog niet tegen.

Tenslotte: mensen gaan nog naar de schouwburg en nog naar concerten en literatuur wordt nog verkocht ondanks boeketreeksen. Ze zullen ook blijven reizen en gelukkig zullen er ook mensen zijn, die daar over schrijven.

Alkmaar,

Peter Steinmetz

De waarheid in de geschiedenis

‘Vreemd is alleen dat de meeste mensen er nog steeds niet aan kunnen wennen dat in disciplines als geschiedenis “waarheid” niet bestaat. Dat die niet meer is dan conventie en behoefte’, meent Chris van der Heijden in deel 6 van zijn serie ‘De Revolutie in boeken’ (Boekenbijlage 5-8-1989).

1600 Slag bij Nieuwpoort, de onthoofding van Lodewijk XVI, de dood van Danton, het Colosseum, Delphi, de muziek van Johann Sebastian, de Reformatie, het filioque, de Rode Khmer. Het is allemaal een kwestie van conventie en behoefte.

Wat ik vreemd vind is dat zoveel mensen een dergelijk standpunt voor een overtuigend en betekenisvol inzicht kunnen houden. Dat is, zogezegd, beyond me.

Tilburg,

D. Betlem

Cultuurmoeheid

Wordt het geen tijd voor Bas Heijne om op vakantie te gaan? In ieder geval, ergens naar toe, waar het rustig en acultureel is. Ik heb met zoveel plezier z'n eerdere stukken gelezen. Nam ik zijn stukje ‘Cultuurmoeheid’ (Boekenbijlage, 12-8-1989) te serieus? Er spreekt zoveel overspannen haat en woede uit. Dit is geen (cultuur)moeheid meer, dit is cultuurrazernij: waarom wil wie, of wat, bewijzen dat...? Wie wil dat? Ik niet. Als je zo goed op de hoogte bent, schrijf je dan dit soort zwarte schrijverskunst? Zwarte kunst is ook kunst. Het stukje is potdicht, het eet zichzelf op, er is geen ontkomen meer aan, en we zullen het weten! Grauwende en snauwende lectuur.

Amsterdam,

Anneke van Rietschoten