Cultfiguur
Het is een merkwaardig boek. Een waar liefdesverhaal. Twee mensen die van elkaar hielden, werden door het systeem van de visaregelingen uit elkaar gehouden. Om hun ontmoetingen te kunnen vergemakkelijken wordt Vlady lid van de Franse Communistische Partij. Zo kan ze makkelijker naar de Sovjetunie reizen, maar hij, Vladimir Vysotsky, een cultfiguur in zijn eigen land, zou jarenlang moeten wachten totdat hem toestemming gegeven wordt om zijn vrouw naar het buitenland te begeleiden. Meestal ging Vlady naar Moskou om haar man te zien. Tussen de ontmoetingen door werkte ze aan haar films in het Westen. Hij ging met zijn concerten of met het Tagankatheater waaraan hij als acteur verbonden was, naar de meest afgelegen plekken in de Sovjetunie. En ze schreven brieven naar elkaar - duizend brieven in twaalf jaar. In feite was het een bloeiende lat-relatie die symbolisch is voor de Oost-Westverhoudingen in Europa. Arm Rusland, rijk West-Europa. En als Vlady voor de zoveelste keer naar Moskou gaat moet ze heel wat spullen meesjouwen. Ze doet er keurig een grappig lijstje van de eerste benodigdheden bij. In haar auto vervoert Vlady uit Frankrijk kruiden, toiletpapier, platen en cassettes, vaatwerk en keukengerei, lampekappen, schakelaars, stopcontacten, draden, ondergoed en zelfs een enorme springmatras. Zo volgen we Marina en Vladimir naar de meest sjieke en sfeervolle plaatsen in de Sovjetunie. Eerst Odessa, dan een cruise aan boord van een luxueuze liner ‘Gruzija’, dan Gruzija - in Georgië - zelf waar iedereen wijn uit een hoorn van enorme afmeting moet drinken. Je kan zo'n ding niet terug zetten als daarin nog een druppel wijn zit. Anders beledig je de gastheren. Er volgen ontmoetingen met de filmmakker Paradzjanov en de schilder Lado Goediasjvili, die ooit in Parijs werkte en een persoonlijke vriend was van niet alleen Matisse en Modigliani, maar ook van de vader van Vlady, die net als Vysotsky Vladimir heette. En dan mogen we met het echtpaar
Vysotsky mee naar het buitenland. Polen: Wajda, Hofman, Zanussi, Olbrychtski. Parijs: Peter Brook, Maxime Leforestier, de Russische schilder Chemiakine, Simone Signoret. USA: Rock Hudson, Paul Newman, Robert de Niro, Liza Minnelli, en, natuurlijk. Barysjnikov en Brodsky.
En terwijl de lezer deze vrij zware namedropping doorstaat, wordt de groeiende kleinburgerlijkheid van Vlady steeds irritanter. Vusotsky was voor een Rus een enorm symbool van eerlijkheid. Hij zong zijn liedjes op een manier die deed vermoeden dat hij zijn ziel wilde legen. Hij zong en acteerde op de Russische manier: hij stopte zichzelf volledig in zijn teksten. Zijn luisteraars (de Niro en Minnelli incluis) waren betoverd door hem, hoewel ze geen woord van zijn liedjes konden begrijpen. En hoewel Marina Vlady van Russische komaf is en zelf de taal spreekt, komt men in haar boek vrij veel passages tegen die niet goed rijmen met de bezetenheid van haar echtgenoot en zijn typisch Russische drang naar waarheid en eerlijkheid. Juist die eigenschappen lijken onontbeerlijk voor iemand als Vlady, die als het ware niet alleen trouwt met Vysotsky zelf maar ook met het land waarover ze al zoveel gehoord had, met het land waar haar ‘roots’ liggen.
Toch moet men niet de moed van een geemancipeerde westerse vrouw (en Vlady is overduidelijk zo'n vrouw) onderschatten die haar goed geoliede leventje in Maison-Laffitte, nabij Parijs, verruilt vooreen leven vol gevechten met de Sovjetbureaucratie die uit de prehistorische tijden lijkt te stammen. Het tegenwoordige Rusland blijkt niet alleen de plaats te zijn waar Vlady's grootvader zijn dagen mocht slijten in restaurants, waar het consumeren van voor westerse begrippen astronomische hoeveelheid wodka een teken van manlijkheid was (en nog steeds is). Sprookjes uit de oude tijden duiken op een wrede manier weer op in het leven van Vlady, want Vysotsky zelf is een alcoholist. Langzaam komt Vlady tot het besef tot wat voor catastrofale gevolgen deze bij de Russen zo populaire gewoonte leidt. Met ongeloof volgt de Française de escapades van haar geliefde Vladimir. Hoe kan iemand, die zich dagelijks moet onderwerpen aan het rigoureuze bestaan van een acteur bij het alom beroemde Taganka-theater, zich permitteren om voor weken te verdwijnen, zich af te zonderen, om in een klein gezelschap van toevallig ontmoete kennissen zich vol te gooien met wodka? Voor een Rus is dat een bekend geval van ‘zapoj’. Maar hoe kan een samenleving functioneren als hele voorstellingen niet door kunnen gaan in verband met een ‘zapoj’ van een leidende acteur? Daar kan een filmactrice uit het vrije Westen niet bij.
Het blijft, natuurlijk, een van de grootste paradoxen van het Sovjetleven: hoe is het toch mogelijk dat in de Sovjetunie, die niet bekend staat als het meest vrije land ter wereld, een individu voor zichzelf zo'n ongelofelijke persoonlijke vrijheid kan scheppen? De perestrojka van Gorbatsjov probeert dit soort asociale escapades aan banden te leggen. De ijzeren wetten van de markt en commercie zullen in de toekomst ook in de Sovjetunie ingang vinden. Vlady is opgegroeid onder de dictatuur van deze krachten. Als iemand die de grote aspiraties van een filmactrice heeft, kan ze de discipline van het dagelijks leven makkelijk opbrengen. Maar gaat het in haar geval net als in de talloze andere gevallen niet ten koste van emotionaliteit? Een Rus zonder chaotische anarchistische trekjes is geen Rus. Misschien moeten we daarin de redenen zoeken waarom de figuur van Marina Vlady in luttele weken na de publikatie van haar boek uitgroeide tot een zeer omstreden persoon in de Sovjetunie. Hoe durfde ze te onthullen dat de cultfiguur Vysotsky niet alleen aan alcohol maar ook aan morfine verslaafd was? Was het niet beter om zulke gevoelige feiten even te vergeten? Is dat niet pure sensatiezucht?
Het boek Vladimir ou le vol arrêté was zeer succesvol in Frankrijk. Er zijn er meer dan honderdduizend van verkocht. In de Sovjetunie zelf hoort het nu al tot de bibliografische rariteiten en men is bereid liefst dertig keer meer daarvoor te betalen dan de originele ook niet geringe prijs van 3,2 roebel.
In een interview dat Marina Vlady aan het Sovjetblad Izvestya heeft gegeven maakte ze duidelijk dat haar intentie was een levend portret van Vysotsky te schetsen en geen icoon. Het valt buiten de Russische traditie om een gebalanceerd en niettemin onthullend beeld van een bekende Rus te geven. De homoseksualiteit van Tsjaikovski blijft, bijvoorbeeld, tot op heden taboe.
Het feitelijke materiaal dat Vlady tot haar beschikking heeft, is zo uniek en rijk dat men meer afstand van de auteur zou verwachten ten opzichte van haar personages: Dat is geen makkelijke opdracht zodra je over jezelf en je eigen leven schrijft. Niet altijd kon de Franse film-actrice de botsingen tussen de Russische en westerse wereld verwerken, dezelfde botsingen die haar in haar huidige leven ook parten blijven spelen. Onlangs werd Vlady in de Sovjetunie beschuldigd van het uitbuiten van de nagedachtenis van Vladimir Vysotsky om weer in de publiciteit te komen. Marina Vlady raakte zo geëmotioneerd tijdens haar optreden voor de Sovjettelevisie, in het programma ‘Vzgljad’, dat ze dreigde de volgende persoon die haar zou confronteren met de beschuldigingen van niet tactvol omgaan met de naam van. Vysotsky, op zijn smoel te slaan. Op zijn smoel, ‘po morde’ op z'n Russisch, betekent dat de naam van Vysotsky wat Vlady betreft toch in goede handen blijft.
■
Auteursrechtelijk beschermd
