Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 8]

Bang voor de buren
De brieven van John Cheever

The letters of John Cheever Samengesteld door Benjamin Cheever Uitgever Simon and Schuster, 397 p. Importeur Van Ditmar, f 51,65

Hans Schoots

John Cheevers romans en verhalen zijn doortrokken van het spleen van de suburbs, van de goedbetaalde Amerikaan uit de middenklasse die overdag werkt in de kantoren van Manhattan en 's avonds terugkeert naar de voorstad, waar huis, echtgenote, kinderen en auto's wachten. Zo te zien heeft hij niets te klagen, maar hij is diep ongelukkig zonder precies te weten waarom.

Het heeft lang geduurd voor er schot kwam in Cheevers schrijversloopbaan, zoals duidelijk wordt uit The Letters of John Cheever, geselecteerd en bezorgd door zijn zoon Benjamin. Pas halverwege The Letters komt er een einde aan het gelamenteer over geldnood en gebrek aan succes. Vanaf de jaren dertig schreef Cheever korte verhalen voor The New Yorker en andere bladen en werkte hij ook aan romans, maar het duurde tot 1957 voor een uitgever bereid was er een uit te geven: The Wapshot Chronicle. In de verzamelbundel The Stories of John Cheever is te merken dat hij in de loop der tijd steeds beter is gaan schrijven. Zijn latere verhalen zijn subtieler en meer doorleefd. Voor de Stories ontving Cheever in 1979 de Pulitzer Prize (de Arbeiderspers gaf er een selectie van uit getiteld Verhalen, door Maarten 't Hart besproken in de Boekenbijlage van 4 juli 1987).

De correspondentie van sommige schrijvers behoort tot de hoogtepunten uit de literatuur. Vooral in de Angelsaksische landen is het echter bijna standaardprocedure geworden de brieven van een bekend auteur te publiceren, onafhankelijk van hun kwaliteit. Zoiets mag toe te juichen zijn voor studiedoeleinden, veel verder gaat het nut ervan vaak niet. Dit geldt mijns inziens ook voor Cheevers brieven. Er komen enige belangrijke - door hem verborgen gehouden - biografische feiten te voorschijn, maar het volstaat wanneer enkele wetenschappers zich in de details hiervan verdiepen en hun liefst tegenstrijdige conclusies bondig aan de belangstellende lezer voorleggen. De brieven hebben niet genoeg substantie om samen een belangrijk op zichzelf staand werk te vormen. Ze zijn trouwens ook niet geschreven met het oog op publikatie. Cheever heeft de brieven die hij zelf in bezit had vrijwel allemaal verbrand want ‘een brief bewaren is net zoiets als trachten een kus vast te houden.’

Degelijk gezinshoofd

Het is jammer dat Cheever zich vrijwel nergens in zijn correspondentie uitlaat over de inhoud van het schrijverschap zelf, zijn ideeën over eigen werk of dat van anderen, ook niet in brieven aan auteurs als John Updike, Josephine Herbst of Malcolm Cowley. Wellicht staat hierover meer in de dagboeken die hij vele jaren heeft bijgehouden en die vroeg of laat ongetwijfeld ook zullen worden uitgegeven. Opzienbarend is wel dat uit deze brievenuitgave blijkt hoe Cheever iedereen om de tuin wist te leiden over zijn biseksualiteit. Terwijl hij meestal de rol speelde van degelijk gezinshoofd en trouw echtgenoot, hield hij er een flink aantal bedvrienden en vriendinnen op na. Zijn volwassen zoon Benjamin wist niets van zijn vaders homoseksuele relaties, maar twee weken voor John Cheever aan kanker overleed belde hij zijn zoon op het werk en zei: ‘Wat ik je wilde vertellen is dat je vader zijn pik heeft laten afzuigen door heel wat dubieuze types. Ik heb liever dat je dit van mij hoort.’ In zijn roman Falconer uit 1977 komt het thema homoseksualiteit voor het eerst expliciet ter sprake, maar Cheever ontkende in interviews er zelf iets mee van doen te hebben. Waarom hij over dit onderwerp zo zwijgzaam was blijft onduidelijk - waarschijnlijk was hij gewoon bang voor wat de buren ervan zouden zeggen. Hijzelf behoorde immers ook tot die middenklasse uit zijn verhalen en romans, die eist dat haar leden zich houden aan zekere ongeschreven maar daarom niet minder strenge regels. Zeker tot in de jaren zestig waren die regels ten aanzien van promiscuïteit en homoseksualiteit buitengewoon bekrompen. Cheevers fictionele personages overtreden de normen vaak, maar dit loopt zelden goed af. De gespletenheid, het verborgen verlangen naar iets anders, lijkt Cheevers leven evenzeer te hebben bepaald als zijn werk. Het meest boeiende hoofdstuk in de Letters heet ‘Demon Rum’ en bevat brieven uit de periode waarin Cheever - met succes - van zijn alcoholverslaving trachtte af te komen. Na het voorgaande begin je te vermoeden waarom hij aan de drank was.

John Cheever met zijn vrouw en dochter in Ossining

Benjamin Cheever begeleidt de brieven met enig interessant commentaar. Daarin oppert hij onder meer dat zijn vader een zeker vermogen tot helderziendheid bezat. Zijn argumentatie is niet erg overtuigend, maar hij wijst zo wel op de belangrijke plaats van droom en intuïtie in Cheevers werk.

Uiteraard zijn er aardige anekdotes over het literaire milieu te vinden in Cheevers brieven, hoewel niet zo heel veel, want hij woonde lange tijd geïsoleerd in het afgelegen plaatsje Ossining in de staat New York. De leukste roddel gaat over Mary McCarthy en komt voor in een brief aan Josephine Herbst. McCarthy was een tijd gehuwd met Edmund Wilson. In een van zijn verhalen gaf Wilson een gedetailleerde beschrijving van een vrijpartij. Toen ze hier lucht van kreeg toog McCarthy naar New York om bij de uitgever te informeren of zij in het verhaal voorkwam. ‘Is haar gezicht herkenbaar?’ vroeg zij, waarop de uitgever antwoordde: ‘Nee, mevrouw Wilson, ik zou niet weten hoe haar gezicht er uit ziet, maar haar spleet zou ik overal herkennen.’

In een brief aan zijn Russische vriendin Tanya schreef Cheever: ‘Misschien zijn de gewone kleinigheden van het dagelijks leven - het ruwe materiaal voor de meeste goede brieven - te onbeduidend om over de stormachtige Atlantische oceaan te worden gevlogen.’ Wat zijn eigen brieven betreft kon hij daar wel eens gelijk in hebben. Wat Cheever ons te zeggen heeft staat - op zijn geheimpjes na - in zijn verhalen.

■