Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Ervaringen van een ander ik
Afrekening met een incestverleden

My father's house A Memoir of Incest and Healing door Sylvia Fraser Uitgever Virago, 254 p. Importeur Consul Books, f 24,-

Margalith Kleijwegt

Soms zou ik willen dat alle mensen hun sores voor zich hielden. Niet uitvoerig verslag deden over hun getormenteerde jeugd, of hun verscheurde ego's als gevolg van ernstige verwaarlozing in de eerste levensjaren. Privé-verdriet is privé-verdriet, denk ik dan, als de ellende me te zeer tegenstaat.

Al die studies en statistieken over wat er allemaal binnen een gezin kan gebeuren, wat moeten we ermee? Mannen blijken na uitgebreid onderzoek vooral de boosdoeners, ze slaan hun vrouwen en misbruiken hun kinderen. En wij, de wereld eromheen, zijn verantwoordelijk voor de brokstukken. Symposia, nota's, studiedagen, psychiaters, psychologen, seksuologen, bij de problemen van het gezin wordt tegenwoordig iedereen betrokken. Tijdens de laatste uitzending van Het Capitool dit seizoen vertelde Elsa van Willemswaard, medewerkster van het Riagg in Rotterdam, dat voor hulpverlening bij incest minstens víér hulpverleners en één coördinator nodig zijn. Anders had het geen zin, zei ze lachend, maar vastbesloten.

Incest is zo oud als de wereld. Al zetten we er een miljoen hulpverleners op, verdwijnen zal het nooit. De aandacht die het de afgelopen jaren kreeg, heeft ervoor gezorgd dat de vrouwen en mannen die het overkomt serieus genomen worden. Maar ondanks alle praatgroepen en ondersteunende therapieën, moeten incestslachtoffers uiteindelijk zelf een modus vivendi vinden. En dat doet iedereen op zijn eigen manier. De een zal besluiten het klooster in te gaan terwijl de ander juist een extra minnaar neemt.

Sylvia Fraser, een succesvol Canadees schrijfster, rekende af met haar incestervaringen door ze te verwerken in een autobiografische roman. In My Father's House doet ze verslag van een bijna onwaarschijnlijke geschiedenis. Pas toen ze de veertig was gepasseerd, herinnerde ze zich bij stukjes en beetjes dat ze de eerste dertien jaar van haar leven een intensief seksueel contact had gehad met haar vader.

Sprookjesprinses

Fraser creëerde als jong meisje een tweede persoonlijkheid, door haar my other self genoemd. Iedere keer als er wat tussen haar en haar vader gebeurde, kwam dat terecht bij haar ‘andere ik’. Fraser ziet het nu als een creatieve manier van overleven. ‘Hoe kon ik vergeten dat mijn vader me neukte, terwijl ik nog wel wist wie in de eerste klas de melk uitdeelde?’ zei Fraser tegen een verslaggever van The Independent.

Haar gevoelens tegenover haar vader waren niet eenduidig. Ze hield van haar vader, ze wilde hem graag een plezier doen, zijn ‘sprookjesprinses’ zijn. Maar aan de andere kant haatte ze haar vader, een gevoel dat vooral in haar puberteit groeide. In interviews legt Sylvia Fraser uit dat ze vrede heeft met wat er is gebeurd. Rancune en wraak hebben geen zin, meent ze. Slachtoffers van incest kunnen beter proberen te accepteren wat er gebeurd is. Woede leidt tot niets, terwijl vergeving betekent dat je afstand kunt nemen. Mooie, edelmoedige woorden, die ze de ene dag waarschijnlijk meer zal menen dan de andere.

Haar boek is treurig en hier en daar ook wat verwarrend. Al haar dromen en gedachten staan cursief gedrukt en dat maakt het verhaal er niet duidelijker op. Bij het schrijven was het kennelijk toch moeilijk om werkelijk afstand van haar ervaringen te bewaren. My Father's House laat zien hoe bepalend zo'n eerste ervaring is voor je verdere seksuele leven. De in huis wonende huurder mijnheer Brown draagt ook nog zijn steentje bij. Hij is op de hoogte van de incestueuze relatie tussen Fraser en haar vader en eist zijn deel. Hij pakt haar als de anderen niet thuis zijn en dreigt haar te vermoorden wanneer ze het aan iemand vertelt. Ze houdt haar mond en lijdt in stilte.

In die tijd heeft Fraser een nare droom: ze huilt, denkt ze, omdat ze wordt verkracht door koning Faroek. Als ze wakker wordt, blijkt ze voor het eerst ongesteld te zijn geworden. Wanneer ze een keer met haar vriendinnetje Magda Lunt (die mishandeld wordt door haar vader) naar de bioscoop gaat, zitten daar allemaal jongens die zich aan haar proberen te vergrijpen. Fraser vindt zichzelf te dik, ze gaat op dieet. Ze slaat door, als ze achtennegentig pond weegt, is ze nog niet tevreden. Ze forceert zichzelf door te gaan met afvallen, ze wordt niet langer ongesteld. Af en toe brandt ze zich met een brandende sigaret, ze voelt niets. Gelukkig dient zich aan het eind van haar middelbare school een reddende prins aan. Daniel Hobson is een fatsoenlijke jongen die van haar houdt. Hun huwelijk loopt spaak als Fraser zich in een gepassioneerde verhouding stort met de vader van een schoolvriendinnetje. Later denkt ze dat ze op die manier de relatie met haar vader wilde overdoen. De verhouding loopt mis, haar vader sterft en langzaam maar zeker herinnert Fraser zich wat er in haar jonge jaren is gebeurd.

Het is dapper van Fraser om alles op te schrijven, het was voor haar dé manier om alles te verwerken. Mensen die uit beroepsmatige of persoonlijke motieven in incest geïnteresseerd zijn, moeten het boek zeker lezen. Een persoonlijk, genuanceerd verhaal is altijd interessanter dan een afstandelijk rapport.

■