Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Terroristen
Vervolg van pagina 1

driet. Hij volgt zijn leider, verbreekt, na op de proef te zijn gesteld alle menselijke banden, neemt alle denkbare risico's voor de Zaak en, eenmaal bewapend, offert hij zichzelf op het altaar van de revolutie. Zijn geboorte uit een vrouw maakt hij ongedaan door een wedergeboorte als held. Hij is een Man geworden en zijn dood zal worden gewroken door andere leden van het mannenbroederschap. Zijn extase bij het doden overvleugelt het vermogen van vrouwen om leven te geven, aldus besluit Morgan haar interpretatie. Overdreven? Morgan citeert de door Bakoenin en Netsjajev geschreven Catechismus van een revolutionair, aangehaald in menig jaren-zestigstencil: ‘Alle tedere en verwijfde emoties van bloedverwantschap, vriendschap, liefde, dankbaarheid en zelfs eergevoel moeten in hem het zwijgen worden opgelegd door een koude, doelbewuste passie. (...) Dag en nacht dient hij slechts één gedachte te hebben, één doel - meedogenloze vernietiging.’

In de woorden van Che Guevara: ‘Voor hem (de ware revolutionair) is er geen leven buiten de revolutie,’ en dat laatste woord mag van Robin Morgan rustig worden vervangen door kerk, leger, natie of firma. Links of rechts, het maakt qua patriarchaal gehalte niets uit. De meeste terroristen, hoe seksueel fascinerend ze voor velen ook zijn, zien vrouwen als verleidsters die overmeesterd dienen te worden, of als echtgenotes die onderworpen aan huis gekluisterd zijn. Zo'n houding gaat samen met seksueel puritanisme waar het de vrouwelijke lust betreft. Happiness is a warm gun.

Waterdragers

De andere kant van het ‘patriarchaat’ is de wereldwijd nog steeds vrij deplorabele leefsituatie van de meeste vrouwen. De cijfers (gedwongen uithuwelijking, genitale verminking, sterfte door abortus en in de statistieken onzichtbare vrouwenarbeid) zijn aan krantelezers bekend. Negentig procent van alle vluchtelingen is trouwens vrouw, maar dit martelaarschap is weinig glorieus en wie het aankaart is een feministische zeur, ondervond Robin Morgan in haar publicistische werk.

Maar hoe is het te verklaren dat er vrouwen zijn die alles opgaven om zo'n akelige demon lover te volgen in zijn morbide plannen? Op de bekende uitzonderingen na (Patricia Hearst, Khaled, Bernardine Dohrn) zijn de meeste terroristes niet meer dan waterdragers. Als naïeve meisjes geloofden zij in de theorie van de ruwe bolster, blanke pit, en trouwden zij mannen die hen slechts als dekmantel gebruikten. Interessanter zijn de vrouwen die alles op alles zetten om een echte terrorist te worden, zoals Ulrike Meinhof. Morgan verklaart dat uit de diepgewortelde hunkering van vrouwen om koste wat het kost geaccepteerd te worden door de man van wie ze houden. Cherchez l'homme is het motief. Omwille van zijn goedkeuring ontkennen ze zichzelf, offeren ze zich op voor zijn Zaak, nemen ze zijn denkwijze over en excuseren ze zijn misstappen. Doet Morgan hun geen onrecht aan als ze stelt dat deze vrouwen slechts een van mannelijke terroristen afgeleide status hebben? Misschien, maar het argument van het alles doen om bij de ‘boys’ te horen klinkt me bekend in de oren, vooral als je voor ogen houdt dat een vrouwenleven voor avontuurlijke, sterke vrouwen allesbehalve aantrekkelijk is. In een maatschappij waar ze minder maatschappelijke kansen hebben, is het niet vreemd dat vrouwen hun sekse willen overstijgen.

Ook Morgan zelf was een van die revolutionary right-on broads, die ijverig zijn en hun mond houden, in een vertwijfelde poging om in de felbegeerde positie van symbolisch vrouwelijk zwaargewicht te komen, wat inhield dat je net zo gewelddadig werd als l'homme fatale. Die druk om je te conformeren is in militante groepen al even hoog als in de CIA, het Witte Huis en het Pentagon, zoals uit verklaringen van voormalige medewerkers over het ‘harigeborstsyndroom’ blijkt. In die andere mannengemeenschap is agressieve onverzettelijkheid de hoogste deugd, geldt overleggen met de Verenigde Naties als soft en is de spreektoon afgemeten en feitelijk. Morele nuances worden afgedaan als ‘wollig’. Het taalgebruik inzake militaire onderwerpen is zelfs ronduit fallisch. In het Air Force Magazine trof Morgan frases aan als ‘soft targets’ (voor ongewapende burgers), ‘thrust ratios’, ‘hardened silos’, ‘erector launchers’ en ‘deep earth penetrators’. Schrijvers als Doris Lessing, Henri Malraux, Norman Mailer en John le Carré hebben de seksuele component van (staats)terrorisme beter begrepen dan de officiële onderzoekers van het verschijnsel.

Vrouwen hebben, als ‘soft targets’, het meest geleden onder het politieke geweld, terwijl mannen er zich opmerkelijk genoeg veel vaker bij hebben neergelegd. Morgan spreekt in dit verband van een vrouwelijke onderstroom van rebellie, waarvan ze vele historische voorbeelden geeft (variërend van de haremopstanden tot het Chinese vrouwenverzet en de hervormingsbewegingen voor afschaffing van de slavernij, voor het algemeen kiesrecht en de wereldvrede). Morgans betoog over de mannelijke geweldsdrang beweegt onbedoeld in de richting van een ijzeren komplottheorie als ze beschrijft hoe vredelievende activiteiten van vrouwen in geschiedenisboeken en de pers worden afgeschilderd. Dat de milieubeweging voor een groot deel is gebaseerd op de theorieën van de bioloog Ellen Swallow, schepper van de ecologie als wetenschappelijke discipline, was mij niet bekend omdat het nooit wordt vermeld. Vrouwen op de Zuidzee-eilanden die actie voeren tegen de Franse atoomproeven - moeders en zuigelingen krijgen het eerst te maken met genetische deformaties - halen de kranten zelden, vergeleken met de mannen van Greenpeace. De welfare rights-beweging in de Verenigde Staten is een initiatief van vrouwen, maar pas sinds mannen er de leiding hebben genomen - volgens Morgan vonden ze de bijstandsmoeders niet agressief genoeg - wordt dit issue serieus genomen door de media.

Biologisch determinisme

Hoe komt het dat vrouwen op het specifieke anti-vrouwterrorisme (verkrachting, vrouwenhandel et cetera) nooit met tegengeweld hebben gereageerd? Op die vraag geeft Morgan geen bevredigend antwoord. Ze wil niet in het hierboven genoemde cliché van de inherente vrouwelijke vredelievendheid vervallen - daarvoor zijn er in de wereldgeschiedenis ook te veel vrouwelijke tirannen en krijgers geweest - maar ze cirkelt toch gevaarlijk dicht om het biologisch determinisme. Morgans voorstel is om het sekseverschil nu eens niet vanuit de man te bekijken, met alle mannelijke suprematie, geweld en ‘biology is destiny’ van dien, maar vanuit de vrouw. Tenslotte zoekt de wetenschap zich suf naar de ‘harde’ bewijzen voor het meest beladen verschil op aarde en als morgen wordt ontdekt dat mannen toch ‘van nature’ gewelddadiger zijn, kunnen we mooi de maatschappij aanpassen. Ik vind het onbegrijpelijk dat Morgan aan het einde van een intelligent boek zo door de mand valt. Het denken in tegenstellingen was toch het hart van de patriarchale doctrine? En zo naïef ook, alsof de heren sociobiologen niet wekelijks op de borrel komen bij het militair-industrieel complex dat wel raad weet met voor vrouwen onwelgevallige toepassingen van biologische kennis. Het zal wel een overblijfsel van Morgans linkse verleden zijn dat ze plotseling goedkoop wil scoren met een propagandistische voorstelling van zaken. Vooralsnog vestig ik mijn hoop op de feministische biologen, die al heel wat biologisch-deterministisch onderzoek genadeloos aan flarden hebben gescheurd, omdat het uitgaat van achterhaalde, reactionaire vooronderstellingen. Afgezien daarvan heeft Robin Morgan een huiveringwekkend meesterwerk afgeleverd, dat in brede kring moet worden gelezen. Het woord is aan mannen die niets van de demon lover moeten hebben.

■