Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Carel Vosmaer
Vervolg van pagina 3

maatschappelijk en politiek leven had hij weinig op, zo weinig dat men hem voor atheïst hield. Hij koos partij tegen het bijzonder onderwijs (‘er bestaat evenmin een gelovige als een ongelovige wetenschap’). Hij stond welwillend tegenover de opkomende vrouwenemancipatie. De overheid diende zich met de kunst te bemoeien, met name in het behoud van historisch gebouwen en in dit opzicht week hij af van de liberale thorbeckiaanse gedachte dat kunst geen overheidszaak was. In alle heftigheid streed hij tegen de neogothiek waar die in overheidsgebouwen of nationale standbeelden door begon te dringen. Als literair criticus was hij mild en stelde eerder de geslaagde dan de minder goede aspecten van een werk in het licht. Flanor werd veel gelezen en er werd veel gereageerd op zijn standpunten. Menigmaal echter werd hij het slachtoffer van pennen die scherper waren dan de zijne.

Maar behalve rubriekschrijver is Vosmaer ook de auteur van enige veelgelezen en vertaalde romans. Vooral zijn Amazone heeft grote waardering gehad, misschien ook omdat het een sleutelroman is waarin de figuren van Alma Tadema en Mina Kruseman te herkennen zijn, beiden spraakmakende figuren in die tijd. Met de strijdbare feministische actrice Mina Kruseman had Vosmaer een tijdlang een speciale band. Hij was gefascineerd door de brutale oorspronkelijkheid van deze wilde kat die relaties afwees maar tegelijk haar bewonderaars leegslurpte als rauwe eieren. In Amazone laat hij een dergelijke vrouw ten slotte bezwijken voor de liefde. Vosmaer wordt een voorloper van de Tachtigers genoemd. Zijn belangstelling voor de klassieken en zijn hoge opvatting van schoonheid wijzen in die richting. Hij herkende al vroeg het eigen geluid van jonge dichters als Kloos, Perk en Paap, gaf hen plaats in de Spectator en kwam met hen in correspondentie. Voor Perk werd hij een mentor en na diens vroegtijdig overlijden stelde Vosmaer, die van Perks vader de nalatenschap onder zijn hoede had gekregen, met Kloos de bundel Gedichten samen. Vosmaer schreef een sympathieke voorrede, Kloos zijn befaamde inleiding.

Multatuli, tekening van Carel Vosmaer

Juiste proporties

De Tachtigers zullen hem later heftig afvallen. Kloos schreef in 1890 dat Vosmaer van kritiek niets afwist en in de polemiek zou hij niets meer zijn dan de schaduw van een ander: ‘De letterkundige figuur van Carel Vosmaer heeft geen invloed bezeten en op niemand nagewerkt, omdat zij zelf een produkt van invloeden was.’ En Van Deyssel deed het nog eens over: ‘Ellendige Vosmaer, man van fijnen ernst, ik heb al lang eens verlangd te zeggen, wat ik over u denk (...). Om dat gij in uw Nanno een wel aardig beschilderd porceleinen theekopje geleverd hebt, meent gij daarom meê te mogen spreken over de groote schilderwerken der Literatuur?’ Bastet wijt de vergetelheid waaraan Vosmaer ten prooi is gevallen voor een groot deel aan de Tachtigers. Nop Maas wijst in zijn documentaire De literaire wereld van Carel Vosmaer op meer: het soort literatuur dat hij voorstond bleek achteraf een doodlopende weg te zijn. Maar er zijn reputaties die staande zijn gebleven ondanks persoonlijke aanvallen en verouderde literatuuropvattingen. Bij Vosmaer is het probleem dat men niet goed vat op hem kijgt, ondanks alle beschouwingen: een echte gestalte, een persoonlijkheid wordt hij niet en dat ligt niet aan Bastet, Maas of Heijbroek, de voornaamste auteurs van de 603 aan hem in dit jaar gewijde pagina's. De figuur Vosmaer wordt niet herkenbaar ik zou hem niet goedendag kunnen zeggen als hij voorbij zou komen. Vosmaer komt over als een van die mensen die altijd gelijk hebben, die nooit fouten maken, de dingen in hun juiste proporties zien en zich nooit misdragen in gezelschappen. En dat moet een verkeerd beeld zijn, want hij dweepte tot op het ridicule met enkele actrices, hij vertilde zich aan een Homeros-vertaling waar hij eigenlijk niet voldoende klassiek voor geschoold was, hij koos geëmotioneerd partij voor Multatuli en hij hield nogal openlijk een verhouding aan met de vrouw van zijn zwager, de onbekende maar bevallige schrijfster Holda. Van Vloten en Busken Huet waren zo onfris hem dit in tijdschriftpolemieken aan te wrijven. Stof te over dus voor een biografie, maar over het slagen daarvan houd ik toch mijn twijfels. Niet voor niets noemt Bastet zijn boek een ‘oriënterende verhandeling met enigszins biografisch karakter’, niet voor niets plaatst Nop Maas hem in de brede context van het literaire leven. De pogingen op deze manier recht te doen aan deze ‘beminnelijke en erudiete man’, zoals Bastet hem noemt, zijn een aanwinst voor de kennis van de tweede helft van de negentiende eeuw in Nederland. Wie zich daarvan op de hoogte wil stellen, kan niet volstaan met een van de drie verschenen boeken.

■