Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 8]

De levenswijze der besluitelozen
Laconieke roman van Kristien Hemmerechts

Brede Heupen door Kristien Hemmerechts Uitgever De Arbeiderspers, 216 p., f 28,50

Jacques Kruithof

Laura, de hoofdpersoon van Kristien Hemmerechts' roman Brede heupen, beweegt zich in twee werelden: die van het ouderlijk huis, dat vol scheuren en barsten zit, en die van haar privé-leven, dat aan alle kanten rammelt. De oorzaken van de misère zijn duidelijk: Laura's zuster is opgenomen in een psychiatrische inrichting, haar relatie met Jasper, vader van haar dochtertje, is op de klippen gelopen, en de vreemde verhouding met haar werkgever Vincent is tot mislukken gedoemd. Het manco waar de vele personages aan lijden, is dat zij elkaar te weinig vertellen.

Laura herinnert zich de verhalen van haar moeder: ‘Het waren de zinnetjes waarmee ze waren opgegroeid, de verhalen die het gezin samenhielden, die maakten dat zij met hun vijven bij elkaar hoorden.’ Aan dat vertellen is door de ziekte van het zusje een einde gekomen, en ook buiten de familie leeft Laura met mensen die elkaar gebrekkige verhalen vertellen, of helemaal geen, zodat men zich niet werkelijk aan elkaar kenbaar maakt. Ook voor vrienden wordt de eigen geschiedenis achtergehouden, wie weet vertellen deze mensen tevens te weinig aan zichzelf. Het doet Laura ernaar verlangen gedachten te kunnen lezen.

Wat rest, is in vele gevallen: er het zwijgen toedoen. Jasper begint na de geboorte van zijn dochter te drinken en stommetje te spelen, Laura verzwijgt het bestaan van het meisje tegenover nieuwe bekenden, en ook die volstaan met halve verhalen, toespelingen of samenvattingen. Vincent spreekt hoofdzakelijk instructies uit over verbeteringen van Laura's uiterlijk; hij vrijt ook met een minimaal lichamelijk contact. Laura ontmoet een oudere man, die zij begeert, maar die houdt het bij een rollenspel van vader en dochter, en laat naderhand niets meer van zich horen. Al deze averechtse of afwezige communicatie culmineert in de jarenlange afzondering van het zusje, dat na de dood van de vader weigert nog met haar familie te praten. In de kliniek wordt ze verzorgd door lieden die ook al niets te melden hebben, behalve dat geduld vereist is.

Kristien Hemmerechts
bert nienhuis

Geen wonder dat er uiteindelijk van alles spaak loopt, wrang genoeg hoofdzakelijk doordat de figuren nieuwe relaties en huwelijken aangaan of nastreven. Tegen het einde overweegt Laura dat voorbeeld toch maar te volgen. Brede heupen is dan toe aan het vrijwel onvoorspelbare, maar logische en goed gevonden slot, dat veel open laat, maar dit in menig opzicht gedegen vertelde verhaal voortreffelijk afrondt.

Sartriaans

De opzet van de roman brengt met zich mee dat de lezer niet gauw vat krijgt op de personages. Het gezichtspunt ligt gedurig bij Laura, in de derde persoon, maar niet voor niets heeft W.F. Hermans dit perspectief ooit de ‘verhulde ik-vorm’ genoemd. Mensen zijn in het leven niet transparant; het is een sartriaans uitgangspunt hen dat ook in een boek niet te laten zijn.

De figuren in Laura's omgeving lijken ook weinig in zich te hebben om te laten doorschemeren: in meerderheid tamelijk braaf tot burgerlijk, met artistiek of intellectueel niet veel in hun mars. Laura zelf wordt als introvert getekend, maar zij heeft geen bijzondere binnenwereld van reflectie of verhalen die ze zichzelf vertelt. Tegenover Vincent voelt ze zich ‘geprogrammeerd’, zonder zich af te vragen hoe dat komt. De rivaliteit met het mooiere, oudere zusje is nauwelijks voorwerp van bespiegeling. Wat dat aangaat, is de verwantschap met de personages uit Kristien Hemmerechts' verhalenbundel Weerberichten (1988) onmiskenbaar.

Dit is geen kritiek: het gaat om onvermijdelijke eigenschappen van mensen die met hun bestaan geen plannen (meer) hebben, en voornamelijk improviseren. Ze zijn, Laura incluis, ánders dan zoveel figuren in de moderne literatuur die zich van hun milieu los willen maken, die dissident zijn, en vaak met kunstzinnige of intellectuele middelen aan hun wereld pogen te ontsnappen, zoals tot op zekere hoogte de hoofdpersoon van haar debuut Een zuil van zout (1987).

Brede heupen is een verhaal ‘van binnenuit’ over een meisje van zesentwintig dat in zekere zin wel ‘weg’ wil (al vrij jong voelt ze zich aangetrokken tot de huiselijke kring van haar vriendin), maar daar geen raad mee weet - wat nu eenmaal voor de meeste mensen geldt. Ze blijven besluiteloos, zonder idee van een andere, mogelijke levenswijze; deze roman is de beschrijving van hun condition humaine.

Op de achterflap staat een opmerking uit de koker van de schrijfster: ze heeft de betrekkelijkheid van de begrippen ‘normaal’ (Laura) en ‘abnormaal’ (haar zuster) willen laten zien in een gezin dat uiteenvalt. Een ‘beschrijving van het ziekelijke die gaandeweg een pathologie van het gezonde wordt’, voegt de uitgever daar aan toe. Zulke woorden doen uiteraard aan het naturalisme denken, en inderdaad heeft Brede heupen iets weg van een ‘studie’ in de zin van de gebroeders de Goncourt, een schets ‘uit het leven’ - zij het, een eeuw later, zonder naïef geloof in objectiviteit.

Kristien Hemmerechts is een Vlaamse, die haar vorige boeken bij een Vlaamse uitgever heeft ondergebracht. Dat Brede heupen in Nederland verschijnt, werkt stellig in haar voordeel - veel landgenoten zijn haar voorgegaan -, maar kan de Nederlandse lezer bovendien tot betere gedachten over de zuiderburen brengen. Het is bij hen niet een en al Brusselmans, Lanoye en Alstein wat de klok slaat, ze hebben ook mensen die iets te vertellen hebben en kunnen schrijven. Ik doe Kristien Hemmerechts reeds onrecht door deze namen te noemen, en dan moet ik er nog bij zeggen dat zij ongetwijfeld ‘geschoold’ is door de Engelstalige literatuur, die bepaald mijn favoriete niet is. Het is dus geen parti-pris dat ik haar werk waardeer.

Integendeel, het enige dat ik erin mis, is wat mijn gallomanie mij ingeeft: een meer lyrische, subjectieve schrijftrant, een stijl die de taal onder spanning zet. De boeken van Kristien Hemmerechts hebben stuk voor stuk stilistisch iets nuchters, laconieks, Engels - wat natuurlijk zeer wel past bij de Angelsaksische voorkeur van veel Nederlandse lezers. Het is mijn enige voorbehoud, en ik maak het, om zo te zeggen, meer als lezer dan als criticus: die dient nu een keer oog te hebben voor het vakwerk.

■