Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 7]

Kapitein in eigen badkuip
Columns van Martin van Amerongen

Een kleine dondersteen door Martin van Amerongen Uitgever De Arbeiderspers, 218 p., f 29,90

Diny Schouten

Sómmige columnisten drijven het ‘plaisir de se voir imprimé(e)’ wel ver. Tenminste, Martin van Amerongen vertelt in een van de (55) afleveringen van zijn zaterdagse rubriek in NRC Handelsblad die hij bundelde tot Een kleine dondersteen, dat hij rekent op opname in de jongste druk van het Guinness Book of Records. De prestatie die hij beloond wil zien is dat hij zijn verslag van een door linkse journalisten gepleegde coup binnen de PvdA-gelederen van de afdeling Transvaal-Oosterpark tien keer in druk zag verschijnen. De auteur blikt noch bloost bij de beschrijving van de ‘merkwaardige rondgang door de media’ die zijn ‘Transvaalse notities’ (men vermoedt in de helft der gevallen: door eigen toedoen) maakten. Wat in oorsprong een reportage was in Vrij Nederland, kwam als ‘sociale geschiedschrijving’ terecht in een jubileumuitgave, een brochure, een congresmap, twee bloemlezingen (inclusief voorpublikatie in De Groene Amsterdammer); werd verwerkt tot televisiedocumentaire, promoveerde vervolgens - wellicht in een wat rustige week, wellicht door drukke werkzaamheden elders - tot column in NRC Handelsblad, en vond een voorlopige rustplaats in Een kleine dondersteen.

De trouwe lezer van Van Amerongens zaterdagse rubriek op de opiniepagina van NRC Handelsblad is niet helemáál ondersteboven van dit sterke staaltje van double usage. Eerlijk gezegd vermoedde die lezer dat zoiets wel eens passeren kon wanneer Van Amerongen zijn wekelijkse causerie zonder merkbare aanleiding besteedde aan nadere studie van de karakters van Judas Iskariot, Wolfgang Amadeus Mozart, William Shakespeare, Heinrich Heine, Jeanne d'Arc, Vader Abraham of Karl Kraus. De schrijver gaat enige nadruk op zijn leven als drukbezet man nooit uit de weg. Laten we het er dus op houden dat de treffende gelijkenis van sommige passages uit een beschouwing als die over W.H.M. van den Hout, alias Willem W. Waterman, alias Willy van der Heide, alias Silvia Sillevis, met die uit een eerder, elders verschenen bijdrage over dezelfde ‘alcoholhoudende brulaap’ van dezelfde hand, niet op toeval berust. Het is trouwens te zien aan een kleine retouche: het dertienjarig zoontje van de auteur, dat in beide schetsjes sprekend ten tonele wordt gevoerd, is in de versie van tien jaar later leeftijdloos, maar oogt, als kenner van de Bob Evers-serie altijd nog zeer jong. Maar komaan, wat er óók over te zeggen valt, is dat Van Amerongen over de flair beschikt die eenmaal veroverde feiten goed doet beleggen. Wel lijkt mij het aantal ingezonden brieven dat zijn slordigheden terechtwijst, afgezet tegen de reacties die men zo aantreft op collega NRC-columnisten, in verhouding onrustbarend hoog, al helemaal omdat het gaat om iemand wiens specialiteit het is om waar dat te pas komt op archiefonderzoek uit te gaan. Met soms aardig resultaat, zoals in twee stukken over prof. F.C. Gerretson - de dichter Geerten Gossaert - die als CHU-senator de stem der christelijk-historischen uitdroeg middels de hoofdartikelen van De Telegraaf.

Martin van Amerongen
bert nienhuis

Kwinkslagerigheid

Wat er, ter gelegenheid van de bundeling, verder van te zeggen? Aan Een kleine dondersteen is goed te zien dat Van Amerongens penvoering veel beter is dan zijn - archaïsch-Bomansiaanse - reputatie het wil. Mogelijk is die opvatting wat te ruim genomen. Helemáál overwonnen heeft Van Amerongen zijn neiging tot ietwat oubollige kwinkslagerigheid niet. Een typerend-Van Amerongense zin is: ‘De Nederlandse journalist staat qua maatschappelijke waardering ten onrechte ergens in de buurt van de postbode en de filiaalchef ener middelgrote drogisterij.’ Ook is te zien dat hij onmiskenbaar gretig poseert als een twintigste-eeuwse uitgave van de ‘oude heer Smits’. Die vergelijking dringt zich op bij een stukje als ‘Een misantroop eerste klasse’, over de bezwaren van het reizen per trein. Zo'n stukje valt perfect in de traditie van goedmoedig gemopper à la Nicolaas Beets op het vervoer per trekschuit en diligence. Maar bij serieuze onderwerpen (het moedig gedragen lot van Nadezjda Mandelsjtam, het Tsjechische doodzwijgen van Tomás Masaryk) laat Van Amerongen na om té opzichtig te koketteren met zijn wijsneuzig imago, en valt zijn onberispelijke wijze van een grapje presenteren samen met zijn keuze voor het gedistingeerde driedelig grijs: ‘Bon chic, bon genre.’ Bovendien valt er aan de stijl iets af te kijken voor wie er jaloers op is.

Een kleine dondersteen (de titel is ontleend aan Van Amerongens opmerkingen bij de interviewtechniek van Ischa Meijer, ‘'s lands nationale specialist in het door de wringer halen van babbelzieke, in het eigen mes tuimelende ijdeltuiten’, een ambitie die overduidelijk ijverzuchtig gedeeld wordt) bevat meer educatiefs. Ze zijn leerzaam, de wantrouwende blikken die Van Amerongen slaat op wat er zoal aan hedendaagse waanzin passeert: de berouwvolle brief van de Twee van Breda (‘gegeven het opvallend wrakke Duits, gevoegd bij de kanselretoriek van de formuleringen, is het duidelijk dat de brief van de Twee niet door de Twee, maar door een derde is geschreven. Ik durf er haast gif op in te nemen, dat het de gevangenispastor is’); de ‘ayatollah’-reputatie van Max van den Berg (‘het lag, naar mijn stellige overtuiging, ook aan die baard van hem’); of het gejubel van muziekrecensent Leo Samama bij een Mahler-uitvoering die hij wegens de geografische afkomst van dirigent Eliahu Inbal prees als ‘door en door joods, Boheems en Weens’ (schaterend commentaar van Van Amerongen: ‘Hoe zou zo'n aan de polderklei onttrokken, lichtelijk kalende christenhond als Haitink ooit een behoorlijke Mahler-symfonie kunnen uitvoeren’).

Helaas zijn niet álle feuilletons zo prettig hygiënisch en opvoedend. Van Amerongen, door W.F. Hermans voor ‘beschuitkruimeltje’ uitgemaakt, verliest krediet en charme door een column lang te speculeren welke grief Maarten 't Hart tegen bedoeld beschuitkruimeltje kan hebben bezeten om Hermans' kwalificatie publiekelijk zo pijnlijk toe te juichen. Het stukje doet wat het beter niet zou kunnen doen: terugslaan naar een eerder. Dat heet ‘Over het columnisme’, en handelt over de ‘alibifunctie’ alswel ‘amusementswaarde’ van het ‘zelfgenererend’ columnisme. In de gezochte passage wordt ‘de getrainde veellezer’ opgevoerd, die weet dat de meerderheid binnen de beroepsgroep van ‘kapiteins in eigen badkuip’ gevormd wordt door ‘babbelzieke kletsmeiers met kippedrift’. Er wordt, zo weet diezelfde getrainde veellezer, nogal eens reden gegeven voor dat beklag, maar als generalisering van een geliefd en veelal nuttig genre is het al te hooghartig. Bescheidenheid past hier Van Amerongen: ook een beschuitkruimel is wel eens in de rui.

■