Brieven aan Salman Rushdie (9)
In het Engelse zondagsblad The Observer van 14 mei jongstleden stond een recensie over What Am I Doing Here, het postume boek van de eind vorig jaar overleden Bruce Chatwin. Het stuk was geschreven door de zich nog steeds verschuilende Salman Rushdie. Omdat er nog niets veranderd is in zijn lot staat hieronder de negende aflevering van Brieven aan Salman Rushdie: ditmaal door de dichter H.H. ter Balkt, wiens laatste bundel Aardes deuren verscheen bij uitgeverij De Harmonie.
Geachte, onbekende Salman Rushdie
Onbekende, schrijf ik; en dat terwijl u inmiddels heel bekend bent. Uw beeld en uw stem bloeiden hier te lande op de glazen geestgrond die televisie heet, en iedereen weet van de moordaanslag die beraamd werd op uw geest. Doordat u een boek schreef, onwelgevallig aan de Keizer van een zwart en uitgebrand rijk dat drugs en sigaretten uitbande, maar waar een mensenleven niet erg hoog in aanzien staat, een doodongelukkig land rijk aan ruïnes en verliezen; doordat u dat boek schreef, wil de ayatollah Kh. uw naam in het woestijnstof doen veranderen dat zijn land en zijn povere ideologie nu bedekt. Ik schreef ‘onbekende Salman Rushdie’, want hoe radeloos moet iemand zich wel voelen naar wie een getulbande draak zijn adem des doods blaast. En aan die adem voegde de kindervriend Roald Dahl zíjn adem, in de vorm van een wolkje zwart welsh kolengruis nog toe. Ik schrijf onbekende omdat ik hoop dat u onbekend zult blijven aan de adem en de voetstappen van de draken.
In zijn Huizinga-lezing, ‘Een leerstoel in fatsoen’, gehouden in 1981, zei Stefan Themerson dat er tragische noodzaak zit in de Natuur, en dat er kwaad zit in de Cultuur. ‘(Er is) geen natuurlijk kwaad in de man die doodt om voedsel. En er is geen natuurlijk kwaad in de leeuwin die haar christenen doodt. Al het kwaad zit in de Cultuur van de Keizer die hen naar het zand van de arena gestuurd heeft. Misschien komt het daardoor dat hun geloof dat van de Keizer overleefde.’
Schrijven is 't vorm geven aan denken en voelen. Het is ook, hoop op overleven. De westerse wereld, die andere, waar u nu leeft, is, in de woorden van een Oude Zanger, ‘as helpless as a rich man's child’; ze is verwend; poreus; gif dringt er even makkelijk binnen als een naald in een zwakke arm; zwarte nagels uit Teheran, nagels lang als naalden, strekken zich naar ons uit, en een Franse denker uit Roemenië, Cioran geheten, voorspelde het al jaren geleden: nog voor de klokslag valt van het jaar 2000 (of was het later?) is de Notre Dame een moskee. Nét nu we de deuren van het christendom, dat klaarblijkelijk maar één opdracht had: de natuur te kruisigen, in het nachtslot hebben laten vallen, blikkeren er verre van witte tanden aan de horizon; satansverzen worden over ons uitgezongen uit de verre stad T.; bezweringen en vervloekingen worden gemompeld tegen ons. En natuurlijk bedoelt de bloeddorstige Motvlinder niet alleen maar ú, Salman Rushdie; nee, niet u, Salman Rushdie, wordt het einde aangezegd maar het westen.
Als het waar is (maar wat is waar) dat de aarde Christus is geworden, door toedoen van plm. 2000 jaar christendom, dan moet de natuur verschrikkelijk oppassen dat zij niet god wordt. (Ieder weet wat dat betekent.) U leeft nu - net als wij allemaal - in de couveuse van het westelijk denken; u, ver van Bombay, beseft dat het waar is als ik zeg, de mensen zijn ver van huis: sommigen iets verder dan anderen. Veel pleinen in veel steden zijn arena's. Veel landsgrenzen zijn roerloze zwepen, wachtend op een voerman. Wraak hangt aan de hemel. Wraak hangt aan de wilgen, wraak hangt aan de tederste gewassen. Wraak waartegen, en waarom?
U noch ik zouden het weten. Wraak wellicht tegen het weerlichten van waarheden die niet bleken te bestaan? Wraak tegen de vreselijke intolerantie die eeuwen en eeuwen de mensheid, of de mensen, in zijn vogelrocse greep hield?
Wraak jegens de zwartheid?
Zwarte stenen, geloof, hoop of liefde: de mensen hebben een of ander Mekka nodig. De schrijvers en de schrijvertjes, uit west, noord, oost of zuid, zijn demonisch en nederig beide; het is niet anders... Wie schrijft is Lucifer en goede vleugelslag tegelijkertijd; goed zowel als kwaad. Goed en kwaad - aloude maaltijd - gooi ze op de vaalt! stuur ze in een raket maanwaarts! maar ze bestaan en ze zullen blijven bestaan. En dikwijls lijkt het kwaad aan de winnende hand, de schrijver echter zet honende strepen onder het woordje lijkt.
Verschuil u en verweer u, besta en schrijf verder, Salman Rushdie. Hem, de Ayatollah Leverkanker, is - zogenaamd - de Weg, de Waarheid en het Leven, maar langzamerhand kan toch bekend zijn dat bij allen die het Leven en de Waarheid met hoofdletter schrijven 't Leven niet 't Leven betekent maar de dood. Op de vraag van de Academie van Wetenschappen van Dijon, ‘Of het herstel van kunsten en wetenschappen ertoe bijgedragen heeft de zeden te verheffen,’ antwoordde Jean-Jacques Rousseau ooit met ‘Nee’.
‘Er is geen vooruitgang,’ zegt Rousseau. ‘De geschiedenis biedt een beeld van achteruitgang.’
Ik denk dat hij (helaas) gelijk heeft. Wie degelijk denkt heeft, daar is tenminste kans op!, soms een beetje gelijk. Wie schiet, of dreigt te zullen schieten op een schrijver en zijn boek heeft altijd ongelijk. Trouwens, wie op de geest schiet schiet op de sterren.
Ik wens u veel sterkte toe en groet u hartelijk.
H.H. ter Balkt
Auteursrechtelijk beschermd