Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Op zoek naar homoseksualiteit in de geschiedenis
David Greenberg geeft een sociologische rijsttafel van de homoseksualiteit

The construction of homosexuality door David Greenberg Uitgever University of Chicago Press, 635 p. Importeur F. Hermans/Academic Book Promotions, f 72,20

Gert Hekma

David Greenberg heeft met The Construction of Homosexuality de onmetelijke taak op zich genomen zowel een wereldgeschiedenis van homoseksualiteit te schrijven als de these te verdedigen dat homoseksualiteit een sociaal en historisch verschijnsel is. Ik heb de indruk dat hij met het laatste is begonnen en dat het steeds meer van het eerste is geworden: een historisch magazijn van homoseksuele uitingen. Antropologie, archeologie en geschiedenis zijn de ingrediënten voor Greenbergs sociologische rijsttafel waarop alle belangrijke culturen prijken, van hedendaagse schriftloze volkeren en computersamenlevingen tot en met het begin van de grote beschavingen in China, India, Mesopotamië, Egypte en Amerika.

Het mag geen wonder heten dat deze studie zo struis is uitgevallen, 635 pagina's waarvan 115 bibliografie! Naast de enorme rijkdom aan materiaal over homoseksueel gedrag vormt een ander voordeel van deze studie Greenbergs uitgangspunt dat (homo)seksualiteit strikt genomen niet meer dan een cultureel en historisch kenmerk is. Dat standpunt kan niet genoeg worden benadrukt in een tijd dat biologische reducties als ‘Wij zijn onze hersenen’ (Swaab) klakkeloos op (homo)seksualiteit worden losgelaten.

Meteen al in het eerste hoofdstuk van zijn boek geeft Greenberg aan dat homoseksualiteit geen uniform verschijnsel is, maar een onwaarschijnlijk veranderlijke schepping. Hij onderscheidt drie veel voorkomende patronen op basis van partnerkeuze: transgenerational, transgenderal en egalitarian - relaties en handelingen waarbij de partners sterk in leeftijd verschillen, zoals bij pedofilie en pederastie; die waarbij één van de partners de rol van de andere sekse aanneemt, zoals wel het geval is bij travestieten en berdaches; en tenslotte die waarbij partners eenzelfde leeftijd en sekserol hebben, zoals bij de hedendaagse homoseksuelen. Na zulke veelbelovende aanzetten kan het tapijt van de homoseksuele geschiedenis worden uitgerold. Daarbij gaat het helaas van alle kanten mis. Greenberg hinkt op veel te veel gedachten.

Subculturen

In de eerste plaats is het doel van de studie onduidelijk: gaat het over de vormgeving van alle homoseksuele uitingen uit de geschiedenis of meer specifiek om de uitdoktering van de moderne homoseksualiteit? De modernisering van homoseksuele patronen begon 120 jaar geleden, toen homoseksualiteit voor het eerst op moderne wijze werd beschreven door spraakmakende en professionele intellectuelen: artsen, juristen, literatoren. Greenbergs boek heeft nu twee hoofddelen: Before homosexuality en The construction of modern homosexuality, waarbij de scheidslijn ergens tussen 1300 en 1900 in West-Europa ligt. In het eerste deel lijkt het Greenberg vooral te gaan om de wording van specifieke vormen van homoseksualiteit, die ook voor doorgewinterde homo's nauwelijks invoelbaar zijn, zoals de homoseksuele tempelprostitutie in Assyrië. Het tweede deel draait daarentegen om de constructie van de moderne homoseksualiteit. Greenberg maakt voldoende duidelijk dat het vroeger allemaal nogal anders lag met de vormgeving en plaatsbepaling van homoseksualiteit, maar hij overtuigt mij allerminst met zijn materiaalverzameling en analysen over de periode vóór 1300, in de eerste plaats omdat hij zeer selectief gebruik maakt van de beschikbare secundaire literatuur. Bovendien is de samenhang tussen de analysen van de onderscheiden vormen van homoseksualiteit ver te zoeken, omdat de context van de bepaalde cultuur er niet bij betrokken wordt. Om het homoleven bij Chinezen of Azteken te analyseren, moeten we die culturen kennen. Te vaak kan Greenberg niet meer dan een slag in de lucht doen. Grotesk van willekeur wordt het wanneer hij de middeleeuwse Japanse homoseksualiteit opeens binnenwurmt in een hoofdstuk over homoseksualiteit in middeleeuws Europa - de krijgsculturen van beide ‘feodale’ samenlevingen zouden zo op elkaar lijken.

In het tweede deel gaat het om de constructie van de moderne homoseksualiteit. Greenberg blijft uitermate vaag over de moeilijke en eigenlijk centrale vraag wanneer de moderne homoseksueel nu ongeveer zou zijn uitgedokterd. Zijn voorkeur lijkt uit te gaan naar een datering aan het eind van genoemde periode, in de achttiende eeuw. Reeds daarvoor had de repressie van homoseksueel gedrag, zo lijkt Greenberg te beweren, geleid tot de ontwikkeling van homoseksuele subculturen waarbinnen zich langzamerhand een homoseksuele identiteit uitkristalliseerde. Een ‘verklarende’ factor voor deze ontwikkeling zou de opkomst van een markteconomie zijn. De voortdurende discriminatie van homoseksuelen als deviante groep is te wijten aan de opkomst van bureaucratische systemen. In dit verband analyseert Greenberg zowel kapitalisme, stalinisme als nazisme. Hoewel we nu alweer ruimschoots in de twintigste eeuw zijn gearriveerd, schrikt hij er niet voor terug de bureaucratisering van de middeleeuwse kerk en van de Ottomaanse en Chinese rijken hier mede in zijn analysen te betrekken, hoewel in deze culturen allerminst sprake is van de ontwikkeling van een homoseksuele identiteit.

Greenberg heeft zich vertild aan zijn materiaal en is verstrikt geraakt in zijn analysen. Want behalve sociaal-economische en interactionistische verklaringen, gebruikt hij ook

Vervolg op pagina 12