Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 8]

Een geur van droefenis
De onvolmaakte helden van Guy Vanderhaeghe

Het volmaakte einde van een volmaakte dag door Guy Vanderhaeghe Vertaling Ernst Ris e.a. Uitgever Van Gennep, 288 p., f 34,50
Tegen de morgen in slaap gevallen door Guy Vanderhaeghe Vertaling Ernst Ris Uitgever Van Gennep, 296 p., f 38,50

Hans Schoots

Guy Vanderhaeghe

Het gaat niet goed met de personages in Guy Vanderhaeghes verhalenbundel Het volmaakte einde van een volmaakte dag. Als er geen vader is die wordt vernederd door zijn schoonfamilie omdat al zijn zaken mislukken, is er wel een ontslagen handelsreiziger zonder toekomstperspectieven die paranoïde wordt, of een impopulaire jongen die in de schaduw moet leven van een broer met veel succes bij de meisjes, een patiënt die sterft in de armen van de verzorgster die hem in zijn laatste dagen alleen maar getreiterd heeft, of een echtgenoot die door zijn vrouw bedrogen wordt waar hij zelf bij staat. Het zijn stuk voor stuk suckers, zouden ze in Amerika zeggen: als ze mislukken kan dit alleen maar hun eigen schuld zijn. Vanderhaeghe schrijft echter met grote mildheid over zijn antihelden en beziet hun getob met sympathie: moet niet iedereen het vroeg of laat een keer afleggen? Is op zijn sterfbed niet ook de grootste winner uitgepraat?

Hoofdpersoon in het titelverhaal is Tom Ogle, die nooit tijd heeft gehad voor anderen en op zijn beurt van niemand bezoek krijgt als hij ongeneeslijk ziek in een hospitaal belandt. Bezeten van angst voor het einde proeft hij even ‘de smaak der volmaaktheid’ als een demente vrouw op de gang hem aanziet voor haar overleden echtgenoot en hem voorstelt te gaan picknicken.

Hoewel zijn onderwerpen daartoe gemakkelijk aanleiding kunnen geven, wordt Vanderhaeghe nergens larmoyant. Integendeel, hij schrijft zeer direct, vaak in kemachtige dialogen en het is juist de krachtige taal die de beschreven droefenis des te schrijnender maakt.

Guy Vanderhaeghe (1951), Canadees met Belgische voorouders, ontving in 1982 voor deze bundel de hoogste Canadese literaire onderscheiding, de Governor General's Award. De auteur woont in de Canadese provincie Saskatchewan, waar ook de meeste van zijn verhalen zich afspelen, te midden van families woonachtig in steden en dorpen gelegen in een eindeloos prairielandschap. In Vanderhaeghes werk komen nogal wat emigranten voor die lijden aan een gevoel van ontheemding. Ze leven in een vacuüm, in een land zonder verleden, soms met wat vage herinneringen aan het oude Europa. De thematiek van Het volmaakte einde van een volmaakte dag wordt voor een belangrijk deel samengevat in de slotzin van het verhaal ‘Het emigrantenfeest’: ‘waarom was het zo moeilijk - zo moeilijk voor elke emigrant, voor iedereen die het onderspit gedolven had om te leren hoe hij moest overleven?’

Frustraties

In Regina of Sasketoon woont ook Ed, de mislukkeling die de hoofdrol speelt in de buitengewoon indringende roman tegen de morgen in slaap gevallen. Het is het soort boek dat de lezer dwingt tot zelfreflectie en dat is ongetwijfeld de reden voor de verontwaardiging die het naar verluidt bij lezers in Canada en de Verenigde Staten teweeg heeft gebracht. Wanneer je met alle geweld winner wilt zijn is het natuurlijk moeilijk te verdragen in deze spiegel te moeten zien dat je zelf hier of daar wel iets van Ed weg hebt. De hoofdpersoon zelf vertelt ons de geschiedenis van zijn falen met een wrange, niets verbloemende openhartigheid. Bijvoorbeeld als het gaat over zijn mislukte boek Cool, clear waters en over de op niets gebaseerde schrijflessen die hij geeft aan enige would-be letterkundigen. Er is evenwel een dubbele bodem, want zit hij intussen niet Tegen de morgen in slaap gevallen te schrijven? Van zijn frustraties maakt hij literatuur en zo behaalt hij uiteindelijk toch een overwinning, al heeft hij er zelf geen erg in. Ed is onhandelbaar en een beetje gek, maar niet helemaal zonder reden: hoe moet je ook van je paranoïde neigingen afkomen met een benedenbuurman die herhaaldelijk naar een radioprogramma belt om live te schelden op werkschuw tuig dat bijvoorbeeld bij hem boven woont? Ed hoeft helemaal niet zo nodig succesvol te wezen en komt daardoor in botsing met zijn omgeving: ‘Pa hecht het meest aan succes en plichtsgevoel. Victoria aan succes en intellect.’ Victoria is zijn exvrouw die in het begin van de roman in onduidelijke moeilijkheden verkeert en zich op een onbekend adres voor iedereen verscholen houdt. Ed besluit haar te gaan zoeken en met deze speurtocht is de grote lijn van het verhaal gegeven. Tegen de morgen in slaap gevallen is een roman die midden in de jaren tachtig staat. Het jonge dynamische wordt erin te kijk gezet als eeen waan, als een kwalijke verschraling van het leven.

■