Brieven aan Salman Rushdie (5)
Wanda Reisel, schrijfster van Jacobi's tocht en Het blauwe uur is na Marga Minco, Willem Brakman, Hermine de Graaf, J. Bernlef, Willem van Toorn en A.F.Th. van der Heijden de achtste in de rij van schrijvers die zich richten tot Salman Rushdie. ‘We geloven eenvoudigweg onze oren en ogen niet.’
Amsterdam, 22 april 1989
‘Hallo mevrouw Rushdie, mag Salman buiten komen spelen?’ Dat is natuurlijk een wat vreemd begin voor een brief aan iemand die ik niet ken. Bovenstaand zinnetje bezigde ik de laatste tijd wel eens (in plaats van: godsammekrake-attenoje-wattisditvooreenachterlijkidioteklotewereld, kristeneziele) als er weer een mededeling in het nieuws verscheen die de oproep om de schrijver Salman Rushdie te doden nog absurder en zijn lot nog schrijnender maakte. Tegen het allerergste kan je je alleen nog maar wapenen met ironie.
Wij leven hier in een democratie en regel is: wie zich gekwetst voelt, loopt naar de rechter. Zo gaat dat nu eenmaal bij ons, dat heet: westerse beschaving.
Beste Salman Rushdie, dat de woorden ‘fiction’ en ‘faction’ maar één letter, en verder een hele wereld verschillen zal voor jou (ik zeg maar ‘jou’ omdat het straks toch ‘you’ wordt en dan mag je dat, godzijdank, interpreteren zoals je het zelf wilt) geen aanleiding zijn om die twee door elkaar te halen. Voor mij ook niet. Dat sommige mensen dat wel doen omdat ze het onderscheid tussen zoveel dingen niet kunnen maken, blijft een feit.
Wat ik zelf alleen zo vreemd vind, is dat er veel situaties aan te wijzen zijn, die zich onmiskenbaar voordoen als ‘fiction’, maar in werkelijkheid ‘faction’ zijn. Ik bedoel dit: als men de gegevens die tot jouw ‘veroordeling’ geleid hebben, de manier waarop dit gegaan is, het feit dat je nu ondergronds bent omdat je anders gedood zou kunnen worden, als iemand die gegevens tot, zeg, een filmscenario zou verwerken dan zou zelfs Ian Fleming zo'n scenario afgekeurd hebben en zijn kritiek besluiten met: ‘...en die man die opgeroepen heeft de hoofdpersoon te vermoorden, is ook nog een man met een witte baard? Een soort Sinterklaas dus? Dat ligt er wel erg dik boven op hoor, dat gelooft tocht geen hond.’ Wat hetzelfde is als een uitgever gezegd zou hebben, die rond 1930 een roman onder ogen krijgt waarin een gefrustreerde huisschilder genaamd Adolf Schickelgruber uit een dorpje in Oostenrijk, erin slaagt om een gevreesd dictator van een uitgestrekt rijk te worden en die machinerieën in gang zet die de systematische uitmoording van ongewenste individuen in heel Europa ten doel hebben. Met het stempel ‘kunstmatige roman met ongeloofwaardige trekken’ zou het manuscript zijn eind vinden in de overvolle prullenmand van de homerisch lachende uitgever.
De absurditeit, de ongeloofwaardigheid en de kitsch van de werkelijkheid, zoals die zich dagelijks voordoet, hebben geen plek binnen de kunsten en zelfs geen plek in ons hoofd, we geloven eenvoudigweg onze ogen en oren niet. De werkelijkheid levert een drakerige kitsch-film op, die je alleen zou kunnen benaderen als je Sissy, Bambi, James Bond, Nightmare on Elmstreet 9 en The Terminator in een hoog tempo door elkaar zou snijden.
Ik kan me voorstellen dat je je in een oneindige nachtmerie waant, of in een film die niet na anderhalf uur afgelopen blijkt te zijn, in een smakeloos toneelstuk, of in een boek van een of andere slechte schrijver. Ik kan me voorstellen dat je het niet echt kan geloven wat je gebeurt. Maar ik kan me niet goed voorstellen hoe het voelt om werkelijk bedreigd te zijn, als enige uitgeroepen tot zondebok die zogenaamd geofferd moet worden. Overheden plegen op gevaarlijke kruispunten stoplichten te plaatsen die onze veiligheid moeten waarborgen. Maar duidelijk is dat het in werkelijkheid om de schijn van veiligheid handelt. Het enige wat ik kan bedenken is dat we iets dergelijks besluiten te doen als de Denen in de oorlog ter bescherming van de Deense joden gedaan hebben: iedereen een davidster op, zodat er geen onderscheid viel te maken. Dus met behulp van alle make-up mensen, schoonheidsspecialistes, cosmeticakunstenaars ter wereld moet iedereen een week lang als jou geschminkt rondlopen, zodat jij je ergens in de wereld kan vestigen. Een wisselend legertje vrijwilligers blijft zich daarna als jou verkleden. De echte Rushdie kan alleen uit zijn boeken gelezen worden. Ik wens je alle sterkte en nog meer verbeeldingskracht toe.
Wanda Reisel
Auteursrechtelijk beschermd