Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 6]

Een krans voor de doden
De liefdes van Majakovski en Anna Achmatova

Ik heb lief door Vladimir Majakovski Vertaling Marko Fondse Uitgever G.A. van Oorschot, 120 p., f 24,90
Het zevende boek door Anna Achmatova Vertaling Frans-Joseph van Agt Uitgever Ravenberg Pers (Oosterbeek), 96 p., f 29,50
An age ago A Selection of Nineteenth Century Russian Poetry Vertaling Alan Myers Voorwoord Joseph Brodsky Uitgever Penguin, 172 p., f 25,95 Importeur Penguin Nederland

Willem Weststeijn

Een teken van de grote kracht van de Russische poëzie van het begin van deze eeuw is dat er vertalers zijn die een levenslange verbondenheid voelen met een dichter uit deze periode en daar in hun werk steeds weer naar terugkeren. Het bekendste voorbeeld in het Nederlandse taalgebied is natuurlijk Marko Fondse, de vertaler van Vladimir Majakovski. De vertaler is hier zo gebiologeerd door de dichter, dat hij in de loop van de tijd zelfs een specifiek woordgebruik en een specifiek verssysteem heeft ontwikkeld om Majakovski zo goed mogelijk in het Nederlands te laten ‘klinken’. Het publiek waardeert dat ook, Fondses vertalingen worden relatief goed verkocht. En geen andere vertalers wagen zich aan Majakovski, alsof men wel voelt dat de intense relatie zoals die bestaat tussen Fondse en zijn dichter, toch niet overtroffen kan worden.

Ik heb lief is Fondses vierde Majakovski-bundel. Hij begon in 1967 met de vertaling van het lange gedicht Een wolk in broek. Twaalf jaar later verscheen Luidkeels, een bundel die naast langere ook een aantal kortere gedichten bevatte, en vervolgens, in 1986, het fraaie poëem Mens. Een ding. Ook Ik heb lief bevat, naast het langere titelgedicht, een reeks kortere gedichten, waarvan sommige, al dan niet in een andere versie, reeds eerder zijn gepubliceerd.

‘Ik heb lief’ (1922) is een ode aan de liefde. Het is duidelijk dat Majakovski hier zijn liefde voor Lilja Brik bezingt, de vrouw van de literatuurcriticus Osip Brik, die hij zijn hele leven heeft bemind (het echtpaar Brik en Majakovski vormden een merkwaardige ménage à trois). Eerst schetst de dichter ‘het gebruikelijke patroon’ van de liefde (let op de fraaie rijmvondsten!):

Opeens - niet meer twintig -

zij aan de crème en de rimmel,

hij aan het zwemmen en trimmen.

Maar te laat.

Door rimpels vermeerdert de huid.

De liefde bloeit,

bloeit uit -

en verschimmelt.

Vervolgens, in korte hoofdstukjes, komt zijn eigen liefdesbiografie: de schamele liefde die hem ten deel viel tijdens zijn kindertijd, jeugd, studentenjaren, tot hij, volwassen, het haast niet meer uithoudt van onvervulde liefde. Dan wordt hij ‘getemd’ door de ‘jij’:

Ik weet dat andermans hart zijn woning

gewoon in zijn borst heeft - u weet dat ook.

Maar mijn lijf raakte anatomisch

compleet van de kook.

(...)

Jij kwam -

zonder poespas,

keek dwars

door postuur,

door vertoon,

onderscheidde: gewoon - een knulletje

‘Ik heb lief’ is een blijmoedig gedicht en weerspiegelt zonder twijfel een positieve fase in de liefde tussen Majakovski en Lilja Brik. Dat de relatie vaak problematisch was blijkt uit het poëem ‘Hierover’ uit 1923 (we hopen op een spoedige vertaling) en uit het in de bundel Ik heb lief opgenomen gedicht met de titel-hartekreet ‘Lilitsjka!’ De geliefde heeft haar hart gepantserd en wil niets van de ik weten; deze verlaat haar.

De deur uit
zal 'k mijn lijf de straat in smijten,
een dolleman,
van radeloosheid splijtend,
verwilderd, schuw.

Verbod

Anna Achmatova in 1964

Nog niet zo lang als Fondse werkzaam als vertaler van Russische poëzie, maar even gegrepen door het métier, is onze vroegere ambassadeur in Moskou, Frans-Joseph van Agt. Van Agts favoriet is de dichteres Anna Achmatova, van wie hij twee keer eerder, in 1983 en 1984 gedichtenbundels heeft gepubliceerd. Het zevende boek, een typografisch zeer verzorgde uitgave, met de Russische tekst naast de Nederlandse afgedrukt, bevat een keuze uit Achmatova's latere, voornamelijk in en na de Tweede Wereldoorlog geschreven poëzie. ‘Het zevende boek’ is de titel van een bundel van Achmatova die in 1946 zou verschijnen, maar waarvan de publikatie op het laatste moment verhinderd werd door Stalins cultuurpaus Zjdanov. Het verbod luidde een nieuwe periode van gedwongen zwijgen voor Achmatova in, waaraan pas met de destalinisatiepolitiek van Chroesjtsjov (sinds 1956) een einde zou komen.

Achmatova's poëzie ademt een totaal andere sfeer dan die van Majakovski. Majakovski is een exuberante dichter, altijd bezig met de expressie van zijn eigen stormachtige, weerbarstige, maar o zo gevoelige ik. Achmatova is veel meer bezonken en spreekt, althans in haar latere werk, niet alleen uit naam van zichzelf, maar uit naam van haar hele generatie, soms zelfs uit naam van het hele Russische volk. Een goed voorbeeld is de cyclus ‘Een krans voor de doden’, waarvan de gedichten zijn opgedragen aan bekende dichters en schrijvers van haar tijd, zoals Boelgakov, Pilnjak, Pasternak, Tsvetajeva en de, tegelijk met haar in 1946 uit de Schrijversbond gestoten auteur van satirisch proza Michail Zosjtsjenko. ‘In memoriam M.M. Zosjstjenko’ is kort na de dood van de schrijver ontstaan.

Verweg kan ik een stem haast ontwaren,
maar er is niets of niemand rondom.
Aan de goede en donkere aarde
hier geeft gij nu zijn lichaam weerom.
Geen graniet en geen treurwilgen dekken
deze luchtigste asresten af,
slechts de Baltische zeewinden trekken
in een rouwbetoon op naar zijn graf...

Gouden eeuw

De Engelse Penguin-uitgave An Age Ago is een bijzonder aardige anthologie van Russische negentiende-eeuwse poëzie. De grote Russische klassieke (proza)literatuur is vooral in de tweede helft van de negentiende eeuw geschreven. Daarvoor echter, in de jaren twintig en dertig, valt de ‘gouden eeuw’ van de Russische poëzie. Deze is ten onrechte in het Westen nauwelijks bekend. Poesjkin overschaduwt natuurlijk alles en iedereen, zodat begaafde de dichters als Pjotr Vjazemski, Jevgeni Baratynski en Konstantin Batjoesjkov altijd op de achtergrond zijn gebleven. An Age Ago geeft een goede introductie in het werk van deze en ook latere negentiende-eeuwse dichters, zoals Lermontov, Fet en Tjoettsjev. De vertalingen van Alan Myers, die het metrum en rijmschema overal heeft gehandhaafd, zijn heel competent. Als voorbeeld zijn versie van Poesjkins beroemde achtregelige gedicht ‘Ja vas Ijoebil...’ (‘Ik had u lief...’):

I loved you once: of love, perhaps, an ember

Within my soul is not extinguished yet;

But let that be no prompting to remember,

Or be a cause of sadness and regret.

I loved you once, quite hopeless, dumbly tender,

By jealousy and diffidence oppressed;

I loved you once with such complete surrender

As may God grant you may again be blessed.

■