Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 2]

Ter zake

Hans Bouman & Ed van Eeden

Renate Dorrestein heeft een kort geding aangespannen - en won - tegen een exploitant van 06-telefoonlijnen. Deze had een regel uit een van haar artikelen gelicht, om als aanbeveling in een annonce te dienen. Nu is ze echter opnieuw de blikvanger in een advertentie: onder de vetgedrukte kop Ook gij, Renate? maakt Playboy goede sier met het feit dat de vooraanstaande feministe gestrikt is voor een interview. Dorrestein zelf schrikt niet van de manier waarop Playboy publicitair gebruik maakt van haar medewerking: ‘Ik word nu rechtmatig gestraft voor het feit dat ik zelf zes jaar lang voor Opzij de inhoudsadvertenties heb geschreven, waardoor menigeen mij met een bijl achterna kwam. De Pietje Bell in mij kon de verleiding niet weerstaan om, toen Playboy me vroeg, nu eens te doen wat niemand van me verwachtte. Het was op een leuke manier onbetamelijk. Nee, ik heb geen reacties gehad op die aankondiging, in mijn kringen leest niemand dat blad. Die drie fans van mij die vanwege de advertentie tot aankoop overgaan, zullen onvermijdelijk teleurgesteld worden, want ik zeg helemaal niets nieuws. Ze zullen gewoon iemand aantreffen die gedurende vele pagina's verstandige feministische taal uitslaat.’

Ondanks het verbod van de regering-Moebarak circuleren er in Egypte enige honderden exemplaren van The Satanic Verses. In de Engelse editie, want het boek is uiteraard niet in het Arabisch vertaald. Dat betekent echter niet dat men in Egyptische intellectuele kringen erg enthousiast is over Salman Rushdies roman. Dr. Abdil Monen Tallima, hoogleraar Egyptische letterkunde aan de universiteit van Cairo, noemt The Satanic Verses een zwak boek.

‘Rushdie is in zijn roman op een veel te directe manier agressief tegen de islam. Daar maak ik bezwaar tegen, niet vanuit religieus opzicht maar als criticus. Rushdie gaat op een propagandistische manier te werk. Ik haat dat. Volgens mij kun je zo nooit kunst maken.’ Volgens Tallima, die zichzelf beschouwt als een marxistisch socialist en door die overtuiging tweemaal in de gevangenis is beland, is bij een zekere discretie het bezit van The Satanic Verses in zijn land niet gevaarlijk. Nobelprijswinnaar Nagieb Mahfoez heeft het boek niet gelezen en wil dat ook niet. ‘Ik ben principieel van mening dat boeken niet verboden dienen te worden, maar naar ik heb begrepen is The Satanic Verses beledigend. Dat is verkeerd. Als jij het met mij oneens bent kunnen we daarover discussiëren, maar als je mij beledigt praten we niet langer. Dan gaan we vechten.’

Op 4 mei gaat in Nederland Stephen Frears' film Dangerous Liaisons in première, naar Choderlos de Laclos' beroemde briefroman Les liaisons dangereuses, en volgend jaar volgt Wajda's verfilming van dezelfde titel. Een succesvolle film betekent vaak nieuwe aandacht voor het verfilmde boek. Uitgeverij Veen brengt daarom een Amstel-herdruk van het al lang niet meer leverbare Gevaarlijke liefde, en voorziet deze vertaling van R. de Jong-Belinfante van een omslag met een foto van de hoofdrolspeelsters. Bij uitgeverij De Arbeiderspers komt bovendien een herdruk van de lang geleden opgeruimde Adriaan Morriën-vertaling Gevaarlijk spel met de liefde. Volgens uitgever Theo Sontrop heeft de verschijning hiervan echter niets te maken met de film: ‘Omdat Adriaan vorig jaar zo'n succes had met zijn Plantage Muidergracht, zijn we eens met hem gaan praten over allerlei andere zaken. Toen bleek dat enkele van zijn vertalingen waren uitverkocht. We hebben daarom een afspraak gemaakt over een heruitgave van dat boek van Laclos, en tegelijkertijd over L'histoire d'O van Pauline Réage, ook een topper in de erotische sfeer. Adriaan is een secure vertaler, met voeling voordat soort onderwerpen. Het contractje was zo getekend, en pas daarna hoorden we van die film. Dat kwam natuurlijk mooi uit, maar was het was puur toeval.’

‘Bij deze stuur ik u een aflevering uit de Bouquetreeks. Het is mogelijk dat u nog nooit iets dergelijks gelezen heeft, maar misschien kent u de reeks ook heel goed en is het een van uw geheime liefdes.’ Een groot aantal journalisten en schrijvers ontving kort geleden een brief met deze aanhef van het bureau B.V. Marktview, dat inventariseert ‘waarom dit soort triviaal-literatuur gelezen wordt’. De opdrachtgever voor dit marktonderzoek, Harlequin Holland, is de uitgeefster van de Bouquetreeks. In enkele jaren zijn de Bouquetromannetjes, voor ongeveer drie gulden per stuk te koop bij inloopboekhandel en supermarkt, een begrip geworden, al zal het grootste gedeelte van de lezers ervan tegenspreken er ooit een onder ogen te hebben gehad. Harlequin produceerde het afgelopen jaar driehonderdvijftig titels, bijna een Bouquetje per dag, in een totaaloplage van meer dan tien miljoen exemplaren. Sales-manager Coen Abbenhuis van Harlequin schat bovendien dat elk boekje een ‘doorgeeffunctie van bijna tien’ heeft: ‘Het taboetje rond de Bouquetreeks valt langzaam aan weg. Er is kennelijk behoefte aan het ontspannende, onderhoudende, kabbelende, romantische genre. Onze lezeressen geven dat heel duidelijk aan.’ Om de groep al dan niet heimelijke lezers niettemin nog verder uit te breiden laat Harlequin de verschijning van het duizendste Bouquetje, in oktober, vergezeld gaan van een symposium, een componisten-concours om de Bouquet Award, een schilderswedstrijd (‘wie schildert het mooiste boeket’), een schoolkrantproject en een talentenjacht voor romantische verhalenschrijvers. Dit alles om ‘meer dekking te geven aan het begrip romantische lectuur’, aldus Abbenhuis.

Enige tijd geleden werd de wekelijkse boekeninformatierubriek van de Volkskrant, ISBN, verplaatst van de woensdagse kunstpagina naar het kunstkatern op vrijdag. Daarmee blijkt niet iedereen in het boekenvak gelukkig. Rob Mendel van uitgeverij Meulenhoff heeft de indruk dat ISBN sinds de verplaatsing naar vrijdag niet meer wordt gelezen: ‘Dat is ontzettend jammer, want het is altijd een zeer belangrijke boekeninformatierubriek geweest, die nu dreigt te verdrinken in het kunstkatern.’ Jan Meng van de Amsterdamse Athenaeum Boekhandel deelt die mening. ‘Vroeger kregen we dagelijks zeker een à twee mensen in de zaak die over een boek hadden gelezen in ISBN en daar nu om kwamen. Dat is nu voorbij.’ Importeur Jan Kuyzer (Van Ditmar) spreekt van een ‘triest besluit’. De verplaatsing van ISBN is niet het idee van samensteller Martin Ruyter. Hij vindt het ‘een onverstandig besluit omdat ISBN nu zijn voorsprong op de weekbladen kwijt is en het karakter van nieuwsrubriek heeft verloren’. Chef van de kunstredactie Willem Kuipers noemt twee redenen waarom de rubriek nu in het vrijdagse katern staat. ‘Vanwege de vaste halve pagina ISBN op woensdag was er op die dag altijd gebrek aan ruimte om verslag te doen van het “vlottende kunstaanbod”: recensies van theater, muziek etc. Toen we vervolgens uitbreiding van het kunstkatern kregen ontstond het voorstel ISBN voortaan daarin op te nemen. Dan was het bovendien goed te combineren met een halve pagina vergelijkbare informatie over het muziekaanbod.’ Kuipers is niet verbaasd over de reacties uit het boekenvak. ‘Het duurt altijd even voordat men aan dit soort veranderingen is gewend, vooral bij de belanghebbenden. Protesten van lezers heb ik nog niet ontvangen.’

Gestolen goed heet het prozadebuut van Rob Schouten, waarin hij onder andere het thema kleptomanie behandelt. Daarin gaat hij echter verder dan het beschrijven van de diefstallen die zijn hoofdpersonen plegen: Rob Schouten steelt zelf ook. In het titelverhaal van zijn bundel blijkt een passage te zijn opgenomen die rechtstreeks afkomstig is uit De ziener van S. Vestdijk. Hoe verklaart letterdief Schouten dit? ‘Ik heb ooit in De Revisor een artikel geschreven over plagiaat, “Feest der herkenning”, en daarin onder andere gesteld dat plagiaat onder bepaalde omstandigheden verdedigbaar is.

Vervolgens bedacht ik dat ik een verhaal moest schrijven waarin ik zelf plagieerde, doch zonder dat dat mij te verwijten zou zijn, mocht het worden ontdekt, eenvoudig omdat dat plagiaat thematisch helemaal in dat verhaal zou zijn verwerkt.’ Tot zijn stiekeme spijt had tot voor kort nog niemand Schoutens plagiaat ontdekt. Vorige week vrijdag was NRC Handelsblad-critica Janet Luis de eerste die hem ‘betrapte’. Voor de als Vestdijk-kenner en -bewonderaar bekend staande Schouten is zijn diefstal tevens een hommage aan de oude meester. Zei Nabokov immers al niet dat diefstal het mooiste compliment is dat je kunt maken?