Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 2]

Ter zake

Hans Bouman & Ed van Eeden

Naar nu pas bekend is geworden, heeft uitgeverij Random House met het Vaticaan overeenstemming bereikt om de katholieke kerk over te nemen. Dat is in elk geval de strekking van een als persbericht gepresenteerde circulaire op briefpapier van Random House, die het Amerikaanse boekenvakblad Publishers Weekly recentelijk ontving. In de huidige tijd van fusies en overnamen kon deze spectaculaire stap niet uitblijven, zo blijkt uit de achtergronden die het schrijven geeft: ‘Gesticht door twaalf arme Galileërs in het begin van het eerste millennium, is de kerk uitgegroeid tot een multinationale organisatie, die in grootte slechts te vergelijken is met American Express/Shearson-Lehman. Door monumentale onroerend-goedbezittingen en een waar monopolie in “Afterlife Insurance” heeft de kerk zich door de eeuwen heen een vaste plaats verworven op de lijst van Fortune 500 succesbedrijven.’ Voor Random House is de katholieke kerk vooral als uitgever interessant, omdat haar fondslijst veelgelezen auteurs bevat als Hans Küng, Thomas van Aquino, Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes. Het ‘kerkelijk management-team’ zal overigens als aparte divisie onafhankelijk kunnen opereren binnen het concern: de paus hoeft alleen verantwoording af te leggen aan Random House-directeur Si Newhouse.

Nog deze week wordt uitgeverij A.W. Bruna zelfstandig. Het bedrijf, dat de afgelopen jaren voornamelijk in het nieuws is geweest vanwege reorganisaties en inkrimpingen, maakt sinds 1982 deel uit van De Friese Pers. Volgens G.J. van Aalst, directeur van de holding Friese Pers Beheer, is Bruna in die tijd ‘behoorlijk verliesgevend’ geweest: ‘Het beleid van De Friese Pers was er tot voor kort op gericht om onze basis, bestaande uit de Leeuwarder Courant en enkele huis-aan-huisbladen, te verbreden.

Boeken uitgeven blijkt echter een ander vak te zijn, al moet ik vooropstellen dat we het tij niet hebben mee gehad. We trekken ons dus terug naar onze eigen activiteiten, kranten uitgeven, en geven Bruna de ruimte.’ Adjunct-directeur Cees de Bruin van Bruna heeft de onderhandelingen met De Friese Pers gevoerd, en wordt in de komende situatie directeur. Wijzend op een nieuw te verschijnen Frederick Forsyth en een Zwarte Beertjes-editie van de complete Janwillem van de Wetering, is hij ‘zeer optimistisch’ voor dit seizoen: ‘Een klein, enthousiast team kan slagvaardiger optreden als het op eigen benen staat. Voor de auteurs, de medewerkers en het publiek verandert er voorlopig niets aan Bruna, we gaan gewoon zo door als we sinds de sanering gewend zijn. Als middelgrote uitgeverij weten we natuurlijk niet of we ons zelfstandig zullen kunnen handhaven. Ik sluit voor de toekomst een samenwerkingsverband met een groter bedrijf dan ook niet uit. Nee hoor, dat is geen sollicitatie.’

Het rumoer rond de omstreden undercover-artikelen van de Nieuwe Revu-journalisten Pieter Storms en Henk Ruigrok, en rond de neerslag ervan in het bij uitgeverij Nijgh & Van Ditmar verschenen boekje Zaken zijn zaken, is nog niet verstomd. Op 8 maart wordt bij de Arrondissementsrechtbank te Amsterdam een proces geopend dat de in opspraak gekomen Bergen op Zoomse wethouder Stuart heeft aangespannen tegen Storms, Ruigrok, Nieuwe Revu-hoofdredacteur Derk Sauer, Nieuwe Revu-uitgeefster De Geïllustreerde Pers, en Nijgh & Van Ditmar. Stuart eist van de gedaagden een totaalbedrag van f 550.000, -, bestaande uit rechtsbijstandskosten, een schadeclaim wegens smaad, en een vergoeding voor gederfd inkomen (zijn kansen op een benoeming als burgemeester zijn van de baan). Een door de gemeenteraad van Bergen op Zoom ingestelde onderzoekscommissie concludeerde op grond van het voorliggende materiaal dat de wethouder ‘niet schuldig kan worden geacht aan omkoopbaar gedrag’. Hoewel een dergelijk oordeel geen rechtsgeldigheid heeft, en hoewel de gemeenteraad hem vervolgens wel dwong zijn portefeuille Economische Zaken neer te leggen, acht Stuart de tijd gekomen om juridische stappen te nemen. Het zou overigens verbazing hebben gewekt, wanneer een zichzelf respecterend politicus dat in een situatie als deze had nagelaten. Opvallend is dat Stuart heeft gekozen voor een zogenaamde Bodemprocedure, die tot twee jaar kan vergen, en niet voor een kort geding om het boek eerst uit de handel te laten nemen. Volgens Stuart zou een dergelijke actie ‘niet relevant’ zijn: ‘Het hele verhaal heeft al in de Nieuwe Revu gestaan, en van die paar duizend boekjes kan ik niet wakker liggen. Mijn advocaat heeft me deze procedure aangeraden, en daar ga ik mee verder.’ Stuarts advocaat, meester Vreijling, van Vreijling & Partners, wijst erop dat voor deze zaak een ‘verkorte procedure’ is aangevraagd: ‘Ik verwacht niet dat het proces langer dan vijf maanden zal hoeven te duren. Ik geef toe dat een kort geding een alternatief zou zijn geweest, maar dan zou de uitspraak slechts een voorlopig karakter hebben gehad. We hebben geen haast, het kwaad is nu toch al geschied.’ Derk Sauer blijft laconiek onder de ook tegen hem persoonlijk gerichte eis: ‘Als ik Stuart was, had ik ook voor deze omslachtige weg gekozen. Je kunt dan zo lang mogelijk zeggen dat je het niet pikt, en dat je zaak onder de rechter is.’

Van het lang verwachte Fin de siècle-boek van Martin Ros is eigenlijk niets meer gehoord sinds de manuscripten ervan eerst uit zijn auto gestolen en toen weer teruggevonden werden. Nu verschijnt er echter een hoofdstuk van Ros' studie als aparte uitgave bij Hadewych. Onder de titel Bloednacht Mayerling. 1889-1945 komt het uit ter gelegenheid van een door Hans Keller gemaakte documentaire over de honderdste geboortedag, op 20 april, van Adolf Hitler. In deze voor 21 april geplande uitzending zal uitgebreid worden ingegaan op Hitlers ‘leer- en lijdensjaren in Wenen’, waaraan hij later een heel hoofdstuk van Mein Kampf zou wijden. Keller beoogt vooral ‘het klimaat te schetsen waarin Hitler gevormd is, en waartegen hij zich zo heeft afgezet, het bruisend moderne Wenen, met de baanbrekende vernieuwingen in alle mogelijke kunstvormen’. De dubbelzelfmoord van kroonprins Rudolf van Habsburg en de jonge gravin Maria Vetsera in het jachtpaviljoen van Mayerling, enkele maanden voor Hitlers geboorte, heeft een prominente plaats in Kellers film. In het nu te verschijnen boekje, en ook in zijn dan toch voor vólgend jaar aangekondigde hoofdwerk, is het Mayerling-drama van cruciale betekenis, vertelt Ros: ‘Mijn theorie is dat Rudolfs dood niet zomaar een romantisch incident is, maar een beslissende wending in de Europese politiek. Rudolf wilde breken met Duitsland, en een verbinding aangaan met Frankrijk, hij was een liberale intellectueel en een filosemiet, kortom het radicale tegendeel van Hitler, begrijpt ge? Hij had wellicht de grondslag kunnen leggen voor een Europa zoals wij dat nu kennen. Dan hadden we de Tweede Wereldoorlog over kunnen slaan, en dat was toch mooi meegenomen geweest.’

De sfeer op de boekenafdelingen van De Bijenkorf was afgelopen vrijdag en zaterdag geanimeerd. Een fraaie overzichtstentoonstelling van verboden boeken trok de aandacht van veel belangstellenden, en het ontbreken van The Satanic Verses was aanleiding voor menige kwinkslag. Steekproeven in de Amsterdamse en Utrechtse filialen leerden dat het besluit van de Koninklijke Bijenkorf Beheer om Salman Rushdies boek noch te verkopen noch ten toon te stellen meer aanleiding gaf tot hilariteit dan ergernis bij het winkelend publiek. Menigeen bladerde voor het eerst van zijn leven door de koran - in 1530 door de paus verboden en bij De Bijenkorf maar liefst in twee edities te koop. Een anonieme Amsterdammer: ‘Weet je wat het verschil is tussen de koran (728 pag.) en The Satanic Verses (547 pag.)? De koran brandt langer.’