Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Het drumstel van ‘Doe maar’ en andere vraagstukken
Henk Overduin en het museumbestel in Nederland

Het museum als obsessie door Henk Overduin Redactie J. Vaessen en W.H. Vroom Uitgever: AHA-Books, Nieuwe Herengracht 15, 1011 RK, Amsterdam 135 p., f 29,90

Bram Kempers

Het museumbestel in Nederland is op een wonderlijke manier verzuild, niet het minst in katholieke zin. Het Rijksmuseum is naar vormgeving en iconografie een katholiek monument, gebouwd onder auspiciën van De Stuere, Alberdingk Thijm en Cuypere. Professor F.G.L. van der Meer verruilde een priesterlijke roeping voor een loopbaan als hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Katholieke Univereiteit te Nijmegen. Hij vormde daar een generatie studenten die later als museumdirecteur een grote invloed heeft doen gelden: W.A.L. Beeren, R.W.D. Oxenaar en Th. van Velzen.

Het is typerend voor de benadering van Henk Overduin dat hij oog heeft voor dit soort saillante details. Zelf opgevoed in het calvinistische geloof en opgeleid als socioloog vond hij in het Nederlandse museumbestel de weg naar de top. (Hoe die weg door Overduin met groot enthousiasme en wisselend fortuin werd afgelegd is onlangs uitvoerig beschreven in het decembernummer van Museumvisie. Het nummer bevat een combinatie van algemene beschouwingen en persoonlijke herinneringen aan de in oktober 1988 overleden Overduin.) Overduin noemt die details over de achtergrond van het museumbestel in Nederland in verband met een studie over museumdirecteuren uit 1968 waarin een sociologische visie juist ontbreekt. Uit het hoofdstuk ‘De legitimering van de kunst; tussen het persoonlijke en institutionele’ wordt duidelijk wat dergelijke observaties voor Overduin nog meer betekenen. Daar schrijft hij: ‘Wandversiering is schaars. Uit de huiskamer herinner ik me een reproduktie naar een schilderij van Gerard Dou, De moeder van Rembrandt die de Bijbel leest.’ De passage riep een herinnering bij me op omdat dezelfde reproduktie in het huis van mijn grootoudere hing. De opmerking trof me echter vooral door de persoonlijke inslag ervan: een van de vele emotionele getuigenissen in het boek.

Henk Overduin
persburo stokvis

Er laat zich waarschijnlijk geen groter contrast denken dan dat tussen Frits van der Meer en Henk Overduin. Massacultuur zoals Over-

[p. 7]

duin die in het Haags Gemeentemuseum bracht moet Van der Meer een gruwel zijn geweest, evenals het pleidooi van Overduin om ook het drumstel van Doe Maar, Oisterwijkse meubelen, Europese make-up, elektronische orgels en plastic tassen op museale schaal te verzamelen. En het allerergste is misschien nog wel een socioloog als stafmedewerker in het museum. Zo tekent zich de context van Henk Overduin in het Nederlandse museumwezen af. Overduins ideeën, zijn stijl, zijn emotionele betrokkenheid: het is er niet bij iedereen ingegaan als Gods woord in een ouderling.

Nu valt het ook niet mee om het eens te zijn met alles wat Overduin schrijft. Een groot socioloog is hij niet. Theoretisch en methodisch heeft de sociologie in Overduin niet de sterkste pleitbezorger gevonden. Dit hangt onder meer samen met zijn nogal springerige betoogtrant. Een verhaal over een potkachel, citaten uit Spreuken, Norbert Elias, de Wet Cultuurbehoud, de ‘Hilversumse’ Mondriaan, bezuinigingen, Chopin, Anton Pieck, VVV's, Willem van Oranje, Henny Vrienten en vettige pinda's: ze wisselen elkaar in een denderend tempo af.

Never a dull moment is waarschijnlijk niet alleen een goede karakteristiek voor Het museum als obsessie maar ook voor de andere activiteiten van Overduin, waarvan dit boek de intellectuele neerslag is. Het is evenwel geen uitgewogen verhandeling, maar veeleer een stimulerend verslag van veelzijdige ervaringen, van een bloemrijke geest en van een groot engagement.

Music for the millions

De problemen die Overduin aan de orde stelt, zijn vraagstukken van groot gewicht. Geen van de kwesties is op echt bevredigende wijze opgelost door andere deskundigen, die minder gezegend zijn met genoemde eigenschappen en meer met andere, zoals een al of niet saaie, maar in elk geval systematische betoogtrant, ambtelijkheid en handigheid. Overduin behandelt een aantal museale taken die problematisch zijn en dat zullen blijven, ook al doek je alle educatieve diensten op en pest je de sociologen uit het museum. De opvang van de toenemende aantallen bezoekers die als belastingbetalers de musea in hoge mate financieren is een van die blijvende problemen. De opleidingseisen die gesteld moeten worden aan museummedewerkers is een andere kwestie: is een ‘echte kunsthistoricus’ toch het beste, of verdient een bredere samenstelling van deskundigheden de voorkeur; moet je het hebben van zakenlieden à la Becht, moet je privé-verzamelaars de ruimte geven, of ligt het heil toch bij een ‘echte ambtenaar’?

Weer een ander probleem waarop Overduin de aandacht vestigt, is de ‘Grote Klapper’ ook wel aangeduid als ‘blockbuster’, ‘Goldausstellung’, ‘monsterexpositie’ of ‘publiekstrekker’. Het gaat om tentoonstellingen zoals Het Goud der Thraciërs of La Grande Parade, waar meer dan honderdduizend bezoekers mede door de aandacht in de kranten, het NOS-journaal en de talkshows, in rijen langsschuifelen. Overduin noemt ze museale ‘Music for the millions’.

Het verzamelen van eigentijdse gebruiksvoorwerpen en meer in het algemeen van produkten van de arbeidersbeschaving of de populaire cultuur is een ander keuzeprobleem dat nadere overweging vergt, evenals de ‘verpretparking van het museum’ waarmee Overduins tekst wordt besloten. Er volgen nog een naschrift van mr. dr. A.J.E. Havermans, burgemeester van Den Haag, en van de redacteuren, J. Vaessen en W.H. Vroom. Met gepaste eerbied memoreren zij het vroegtijdge overlijden van de auteur.

Het is een voor sommigen omstreden, en ook een voor de auteur zelf niet altijd onverdeeld vreugdevol, maar in ieder geval welbesteed, visionair en verre van saai leven geweest. De visie van Overduin voorzag niet in het gedurende vijf maanden voor het publiek sluiten van het Haags Gemeentemuseum en wel in het reizen van de eigen collectie; kortom stof voor een belangrijke en interessante discussie, die het verdient metterdaad gevoerd te worden, ook al leiden niet alle door Henk Overduin aangedragen oplossingen tot heil en zegen.

■