Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Brieven

Spreekwoordenboek

Liesbeth Koenen is lief. Maar zij is (Boekenbijlage 18 februari) een sufje. Want als de Tol afgelopen is valt hij. Je ziet toch zó dat Bol een drukfout bevat in het spreekwoordenboek van Cox? Overigens is ‘le crime ne paie pas’ direct gelieerd aan het, in goed Nederlands niet voorkomende ‘misdaad betaalt niet’. Hetgeen bovendien niet waar is. Misdaad betaalt uitstekend; zelfs per kolom: in het Frans is de vertaling fameus abacadabra: het gaat hier om ‘gestolen goed gedijt niet’ en men zegt daarvoor ‘bien mal aquis ne profite pas’. Dus toch je ‘dr. F.A. Stoett’, 4e druk 1918, maar eens van de plank nemen. Daar staat dan tevens wel in dat het bedoelde gezegde in het Engels niet is ‘crime does not pay’, maar ‘ill-gotten goods never prosper’. Liesbeths conclusie in kolom vier van haar stuk is dan ook te beperkt: niet ‘opvallend veel’ van onze uitdrukkingen komen ook in de Romaanse talen voor. Nee, ze komen er allemaal in voor. Als je ze maar foutief vertaalt. Drie kuilen graven voor de spreekwoorden van Cox. En er dan achtereenvolgens in stuiven. Dat is erg. Maar daar kom je wel overheen, want: ‘Dieu mesure le vent.’ Meet Hij de wind? Nee, hoor. Hij geeft kracht naar kruis. In de Romaanse collectie heb je kans op: ‘Dieu donne de force selon la croix.’ Zéér goed! Doch niet vallend onder ‘omissies’, maar onder structurele fouten. Komt een Franstalige niettemin tot het oplossen van zo'n rebus dan begrijpt hij van de spreekwoordelijke inhoud geen hol. Zijn ingesleten taalgevoel is volledig gepasseerd. Als leraar - niet in de twee talen - word ik niet meer boos. Wel: bedroefd. En gelukkig dan ook dat Liesbeth nog meldt dat ‘Cox wel erg weinig toevoegt aan wat ik al had’.

Welnu, Koenen voegt erg véél toe aan wat ik nog níét had: een hoop lol over onopgemerkte kromme vertalingen. Zullen we nog een keer dan? ‘De vos verliest wel zijn haren...’ Le renard perd ses...? Laat maar, we zijn al wég. Het staat in de ‘Campagne’ van 1906.

Schagerbrug,

H. van Asten

Ernst Jünger en ‘Der Friede’

In zijn bespreking van het Parijs dagboek 1943-44 van Ernst Jünger (Boekenbijlage, 18 februari) schrijft Mels de Jong dat Jüngers pamflet Der Friede ‘nog tijdens de oorlog in Amsterdam ondergronds (is) gedrukt’. Als deze informatie juist was, zou de uitgave wel vermeld staan in Dirk de Jongs bibliografie van de clandestiniteit, Het vrije boek in onvrije tijd. Dit is niet het geval.

In werkelijkheid is Der Friede. Ein wort an die Jugend Europas und an die Jugend der Welt enkele maanden na de bevrijding gedrukt in Leiden. Opdrachtgever was een aankomende student in de rechten, J.G. van Rossum du Chattel, als uitgever wordt vermeld ‘Die Argonauten’, een naam die verwijst naar een clandestien verschenen ‘Argonautendruck’ uit de bezettingstijd (Wolfgang Cordan, Besinnung auf Mallarmé).

Omdat het militair gezag zo kort na de oorlog moeilijk geacht kon worden toestemming te geven voor Duitstalig drukwerk, was die ook niet gevraagd. Er zat dus toch iets ondergronds aan deze tweede Argonautendruk. De inleiding, ondertekend met ‘R. van Rossum’, was geschreven door de Duitse dichter Wolfgang Frommel, die tijdens de oorlog ondergedoken had gezeten in Amsterdam en tot het eind van zijn leven, enkele jaren geleden, op zijn onderduikadres is blijven wonen.

Het was de eerste gedrukte uitgave van Der Friede. Wel circuleerden er tijdens de oorlog afschriften in Duitsland en de bezette gebieden. Ook zijn er, aan de andere kant van de frontlijn, afschriften van een Franse en een door Amerikaanse militairen vervaardigde Engelse vertaling gesignaleerd. Zie Castrum Peregrini, de tentoonstellingscatalogus van de gelijknamige Amsterdamse uitgeverij, Brussel 1979, pagina's 53 en 156.

Utrecht,

Hans van Straten