Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 2]

Ter zake

Hans Bouman & Ed van Eeden

Het aantal bijlagen van de landelijke dagbladen neemt nog altijd toe. Na de Volkskrant met Folio en Economie is nu NRC Handelsblad weer aan zet. Met ingang van vrijdag 3 maart zal het wekelijks Cultureel Supplement worden gevolgd door een vier tot zes pagina's tellend katern CS Thema: een special die geheel gewijd zal zijn aan één onderwerp op cultureel gebied. Het eerste CS Thema is gewijd aan Russische beeldende kunstenaars. Op de verschijningsdatum van het themakatem opent in het Stedelijk Museum een tentoonstelling die gewijd is aan de Russische kunstenaar Malevitsj.

Niet zonder trots verstrekte Penguin-sales manager Peter van Gorsel vorige week op de halfjaarlijkse presentatie van het boekenvak Vers voor de pers recensie-exemplaren van A Theft, de nieuwe roman van Saul Bellow, die voor het eerst rechtstreeks in paperback vorm verschijnt. Recensenten die een exemplaar hebben bemachtigd beschikken over een uniek boek, want de editie zal in die vorm niet in de winkel komen te liggen. Bij een feestelijke presentatie van A Theft bleek de auteur allerminst ingenomen met het omslagontwerp. Aangezien de wil van een Nobelprijswinnaar wet is, werden eind vorige week alle voor de Nederlandse markt bestemde exemplaren van A Theft teruggezonden naar Engeland, waar ze worden gestript en van een nieuw omslag voorzien. Penguin Nederland verwacht dat de hele procedure niet meer dan een à twee weken vertraging zal opleveren.

Na herhaald hoor en wederhoor zijn Hans Visser, auteur van de omstreden biografie Simon Vestdijk, een schrijversleven, en uitgeverij Kwadraat in een gerechtelijke procedure verwikkeld geraakt. Visser heeft, ruim een jaar na de verschijning van zijn boek, nog altijd geen geld ontvangen, en zelfs geen contract. Hij heeft zijn uitgever, Hans Uijtdewilligen, nu gedagvaard voor een bedrag van f 71.057, -. Visser, die tien procent royalty's eist in plaats van de hem aangeboden vijf procent, zegt de indruk te hebben dat er een spelletje met hem wordt gespeeld. ‘Ik heb steeds gezegd dat ik niet aan de biografie hoef te verdienen, maar ik wil er ook niet op toeleggen.’ Uitgever Uijtdewilligen: ‘Visser denkt waarschijnlijk dat wij een vermogen aan zijn boek hebben verdiend, maar dat valt zó tegen. Indertijd was hij dolblij dat wij bereid waren het risico te nemen zijn boek te publiceren. Aanvankelijk wilde hij het in eigen beheer uitbrengen, bij de Bosbespers, en dat had hem zeker f 40.000, - tot f 45.000, - gekost. Zijn wens was dat de financiële uitkomst voor de belasting uiteindelijk f 0,00 zou zijn. Dus hebben wij hem een honorarium gegeven in de vorm van een personal computer. Die staat bij ons voor f 11.000, - (inclusief onderhoudscontract) op de balans.’ Een van de problemen, aldus Uijtdewilligen, is het feit dat niet alleen Visser, maar ook Max Nord en Emanuel Overbeeke als auteurs kunnen worden beschouwd: ‘Ik kan ze moeilijk allemaal tien procent geven.’ Volgens Visser zijn Nord en Overbeeke echter slechts tekstredacteuren en kan hun honorarium in overleg van zijn tien procent royalty's worden afgetrokken. Blijft de vraag waarom Visser niet reeds bij inlevering van zijn manuscript een contract ontving. Uijtdewilligen: ‘Omdat Visser geen geld wilde maar gehonoreerd wilde worden met een pc. Dat is toen schriftelijk vastgelegd, zodat een contract overbodig werd. Pas later is hij alsnog aanspraak gaan maken op een contract.’ Visser is inmiddels met een andere uitgeverij in zee gegaan. Zaterdag vindt in besloten kring de presentatie plaats van zijn boek Brieven rondom de Vestdijk-biografie, uitgegeven door Sijthoff. Heeft hij hiervoor wel een contract? Visser, lachend: ‘Zeker. En het geld heb ik ook al gekregen.’

Begin januari nam de Zutphense boekhandelaar Ad ten Bosch uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep over. Al na anderhalve maand valt een veranderd beleid op in dit kwaliteitsfonds: van nieuw te verschijnen titels worden gelijktijdig gebonden uitgaven en paperback-edities aangekondigd. Ad ten Bosch bevestigt dat het hier een structurele verandering betreft: ‘Als boekhandelaar heb ik de laatste jaren gezien dat Athenaeum veel verkoopkansen heeft gemist. Daarom kies ik er nu als uitgever voor om primair een goedkope paperback te leveren, en met hetzelfde zetsel een paar honderd exemplaren op luxe papier op te leggen en die dan te laten binden. Met dezelfde boeken bereik ik zo een beter bedrijfsresultaat, want de consumentenprijs voor het gebonden exemplaar wordt zo al snel een paar tientjes lager.’ Ten Bosch wil altijd zorgen dat ook de vanouds bekende, bibliofiele Athenaeum-edities blijven bestaan, maar mikt in eerste instantie op de grote groep lezers ‘die het nu eenmaal om de tekst zelf te doen is’. De eerste weken van zijn bestaan als uitgever heeft hij veel tijd en energie moeten steken in het heropbouwen van de contacten met Athenaeum-medewerkers. Door de liquiditeitsmoeilijkheden bleven vertalingen soms jaren op de plank liggen, wat tot grote onvrede leidde. Om zijn goede wil te tonen, wil Ten Bosch nog dit kalenderjaar een negenhonderd bladzijden dikke uitgave verzorgen van Laurence Sterne's klassieker The Life & Opinions of Tristam Shandy, in een vertaling waaraan Jan Staring en diens vrouw twaalf jaar hebben gewerkt. Op deze manier hoopt Ten Bosch het vertrouwen in Athenaeum weer te herstellen: ‘Als het me lukt, lukt het me op deze, literaire manier.’

Geruchten dat het boek van Jules Croiset over zijn merkwaardige rol in de consternatie rond Fassbinders toneelstuk Het vuil, de stad en de dood zouden verschijnen bij De Poortpers in Amsterdam, worden door mevrouw Croiset ontkend: ‘Ik verbaas me iedere keer weer, maar wat ze allemaal verzinnen en opschrijven is voor hun eigen rekening. Jules is gebeld door een meneer van de VPRO, die dat gesprek zonder het te zeggen heeft opgenomen en vervolgens heeft uitgezonden. Laatst kwam er iemand die zich voordeed als verwarmingsmonteur, maar toen ineens naar het manuscript vroeg. Ik heb er de strot vol van.’ Nadat het uitgeven van Croisets manuscript voor Bzztôh en Amber op onoverkomelijke bezwaren was gestuit, hebben zich nog andere uitgeverijen aangediend, vertelt Jules Croiset: ‘Elke dag krijg ik wel een briefje met een aanbod. Uitgevers sturen me boeken toe en bellen me op, maar ik ben nergens meer op ingegaan. Ik wil niet wéér een klap op mijn kop krijgen. Daarom laat ik me alleen nog maar in met grote en gedegen uitgeversmaatschappijen die zich níét na drie dagen terugtrekken vanwege mijn “criminele verleden”. Wie mijn boek wil hebben, moet het om de artistieke waarde ervan gaan, en nergens anders om.’ Het manuscript is inmiddels klaar en heeft een heel andere opzet, vertelt Croiset, die over de inhoudelijke kant en de titel echter nog niets kwijt wil. Hoewel het vooronderzoek nog niet is afgesloten, is zijn proces vooralsnog gepland voor april. Croiset heeft nog steeds hoop dat zijn boek dan ook gedrukt zal kunnen zijn: ‘Als een uitgever echt wil, kan hij het boek nog wel tijdig op de markt hebben. Nu is het manuscript nog alleen van en voor mezelf, maar het hoort ook gepubliceerd te worden, denk ik.’

Uitgeverij De Arbeiderspers had het zo fraai gepland. De Nederlandse Spoorwegen bestaan honderdvijftig jaar, dus wat is er voor de hand liggender dan het uitbrengen van enkele boeken rond het fenomeen treinreizen? Zo werd, tien jaar na publikatie van de Engelse editie De oude Patagonië-express in vertaling uitgebracht, terwijl er tevens een goedkope herdruk verscheen van De grote spoorwegcaroussel - de twee boeken waarmee Paul Theroux de beroemdste treinreiziger ter wereld werd. Om het feestje rond Theroux compleet te maken, werd ook van diens werk De muskietenkust een goedkope editie vervaardigd en nodigde men de auteur uit voor een promotiebezoek. ‘Voorjaar 1989 komt Paul Theroux voor een uitgebreid bezoek naar Nederland! Hij zal veel interviews geven en in een aantal boekhandels signeren,’ beloofde de uitgever op de eerste bladzijde van de voorjaarscatalogus. De eerste gegadigde journalisten hadden zich inmiddels gemeld. Helaas, het mag niet zo zijn. Arbeiderspers-redacteur Emile Brugman excuseert zich: ‘Het was de bedoeling dat Theroux in het programma van Adriaan van Dis zou komen. Hij had op verzoek van diens redactieteam twee mogelijke data opgegeven, maar uiteindelijk bleek er geen ruimte meer in de programmering. Ik denk dat Theroux daar toen met enige opluchting kennis van heeft genbomen, want hij heefnt het razenddruk.’ De schrijver is momenteel in Califomië werkzaam aan een filmscript. Daarvan is niet meer bekend dan dat in elk geval geen bewerking is van een van zijn boeken.