Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Onverschrokken in de Afrikaanse bush
Autobiografie van Beryl Markham

De nacht achterna door Beryl Markham Vertaling Gerrit Jan Zwier Uitgever Veen, 319 p., f 29,90

Louise Fresco

In 1942 verscheen een opmerkelijk boek dat echter in die oorlogsjaren nauwelijks enige aandacht kreeg, behalve in een kleine kring van ingewijden zoals Hemingway. De nacht achterna, nu na vele jaren heruitgegeven en vertaald, is ongebruikelijk, door het onderwerp maar vooral door de persoonlijkheid van de schrijfster. Het is een min of meer autobiografisch verslag - hoewel veel van de autobiografische elementen zoals vroege jeugdherinneringen, ontbreken - van een ongewoon leven. Wie de film White Mischief heeft gezien, kan zich er een voorstelling van maken. Beryl Markham maakte deel uit van de betere kringen die zich in het toen nog - althans voor blanken - paradijselijke Kenia onledig hielden met safari's, cocktailparty's en af en toe een halfhartige poging ondernamen om het land in cultuur te brengen. Een kleine, door roddel en overspel door en door verziekte gemeenschap.

In Beryl Markham werden die eigenschappen als het ware verhevigd: ze was berucht om haar seksuele indiscretie en om de onverschrokkenheid waarmee ze het gevaar opzocht. Ze groeide op op een farm in de binnenlanden waar ze van haar vader paarden leerde fokken, van Afrikaanse krijgers leeuwen leerde schieten en op mysterieuze wijze een talent ontwikkelde om zich, ondanks chronisch geldgebrek, in de high society staande te houden. Via de jacht en de paardenraces kwam ze in aanraking met bekende figuren zoals Denys Finch Hatton, minnaar van Karen Blixen, en Bror von Blixen, haar echtgenoot. Wat Beryl echter onderscheidde van haar omgeving was het feit dat ze haar vliegbrevet haalde en een ‘baan’ aannam als piloot. Ze werd de eerste vrouwelijke mail pilot in Afrika, een van de eerste piloten die zich inzetten voor het systematisch opsporen van wild voor grootschalige safari's en bovendien presteerde ze het in 1936 om als eerste vrouw solo en non-stop de Atlantische Oceaan over te vliegen. Die nachtelijke vlucht - waarvan ook de titel West with the Night refereert - vormt het laatste deel van het boek, en zeker niet het meest prominente deel. Hoewel ze na haar succesvolle landing, die eigenlijk maar op het nippertje slaagde omdat er een luchtbel in haar brandstoftank zat, als een held werd onthaald, was dat record voor Beryl Markham zelf maar een van de vele exploits die ze ondernam. Ze schrijft erover op een koelbloedige, afstandelijke manier. ‘Ik weet niet hoe dicht ik de golven ben genaderd als de motor weer met een knal aanslaat. Maar het geluid is haast betekenisloos. Ik zie hoe mijn hand gas terugneemt en ik voel de Gull (het vliegtuig, LF) in de storm omhoog klimmen en ik zie hoe de hoogtemeter weer als een wervelende klos tekeer gaat, waarbij de afstand tussen mijzelf en de zee weer wordt vergroot.’

Commerciële safari's

Verreweg het grootste deel van Markhams autobiografie speelt echter in Afrika en beschrijft haar dagelijks leven in de bush, op de boerderij, op jacht, te voet, te paard en per vliegtuig. Over haar geruchtmakende verhoudingen is nauwelijks meer dan een zijdelingse opmerking te vinden. Met een zeker nostalgie, en een af en toe wat geforceerd aandoende poging om poëtisch te schrijven, vertelt ze haar belevenissen. ‘De boerderij in Njoro was eindeloos groot, maar er was eerst helemaal geen boerderij totdat die daar door mijn vader werd gebouwd. Hij bouwde haar uit niets en uit alles op - de dingen waar alle boerderijen van gemaakt zijn. Hij bouwde haar uit het woud en uit de rimboe op, uit rotsen, nieuwe aarde, zon en neerstromende warme regen.’

De parallel tussen West with the Night en het zes jaar eerder verschenen Out of Africa van Karen Blixen dringt zich onmiskenbaar op. We horen in bovenstaande passage de echo van de bekende openingszin van Out of Africa: ‘I had a farm in Africa, at the foot of the Ngong hills...’, zoals ook de zinnen waarin beiden de Afrikaanse savanne vanuit de lucht beschrijven, aan elkaar herinneren. Een literaire vergelijking tussen beide boeken valt zonder twijfel in het voordeel van Blixen uit, zoals Martha Gellhorn in haar voorwoord bij West of the Night laat zien. Maar het is onredelijk om het werk van een professionele schrijfster te vergelijken met dat van een vrouw die nauwelijks lagere school had en voor wie een boek publiceren net zoals recordvliegen iets was dat je eenmaal deed om te laten zien dat je het ook kon. Overigens liepen ook de persoonlijke levens van beide vrouwen op verschillende punten parallel. Niet alleen werd Beryl Markham uiteindelijk de vaste piloot van Bror von Blixens commerciële safari's, ze ontsnapte ook aan de dood toen ze op het laatste moment besloot niet mee te gaan met Finch Hatton op de vlucht die hem fataal zou worden, en die daarmee een keerpunt vormde in het leven van Karen Blixen.

West with the Night sluit goed aan bij de hernieuwde belangstelling voor de koloniale levensstijl, en als zodanig is het een heel eigen aanvulling op Out of Africa, en zeker op de verfilmde versie ervan. Bovendien biedt het een fascinerend (en selectief) zelfportret van een onconventionele vrouw waaraan vele pleitbezorgers (m/v) voor positieve discriminatie een voorbeeld zouden kunnen nemen. Niet dat Beryl Markham iets met het feminisme op had of zich op haar vrouw zijn liet voorstaan. Ze deed gewoon wat ze wilde, met de onverschillige arrogantie van de overmoedigen, en zo schreef ze er ook over.

■