Onbekrompen dramatiek
Graham Swift beschrijft familieperikelen
De wereld uit door Graham Swift Vertaling Rien Verhoef Uitgever De Bezige Bij, 230 p., f 34,50
Hans Schoots
Tegen het einde van Graham Swifts roman De wereld uit is Sophie, de dochter van Harry Beech, met haar kinderen per jumbojet op weg van New York naar Londen om zich te verzoenen met haar vader die ze vele jaren niet heeft gezien. Voor Sophie is vliegen een bijzondere ervaring. Ze vertelt haar kinderen hoe de tijd wordt bekort als ze de zon tegemoet vliegen, hoe lang de reis vroeger per boot duurde en ze wijst hen op de indrukwekkende wolkenlandschappen die onder hen voorbij glijden. Ze zijn de wereld uit (Out of this World luidt de Engelse titel van de roman), maar er resteert nog genoeg van de werkelijkheid. De kinderen hebben geen oog voor wat zich buiten afspeelt en willen alleen maar weten wanneer de film begint.
Hiermee zijn in kort bestek de hoofdlijnen gegeven waar De wereld uit omheen is gebouwd: de familieperikelen van enige generaties Beeches en hun houding tegenover de grote wereld. In huize Beech zijn de drama's nooit bekrompen. Het wereldtoneel ligt meestal om de hoek en eenmaal zelfs direct op de oprijlaan. Daarvoor heeft Swift wel gezorgd, door grootvader Robert het beroep van wapenfabrikant te geven en vader Harry dat van een oorlogsfotograaf die iets weg heeft van Robert Capa. Alleen loopt Harry niet op een mijn, zoals Capa, maar komt zijn grootvader om het leven door een bom onder zijn autozitting, pal voor zijn eigen huis. Als het nieuws zo dichtbij komt en Harry de rollen van beroepswaarnemer en betrokkene niet meer uit elkaar dreigt te kunnen houden, geeft hij zijn baan open wordt luchtfotograaf: de wereld uit.
Is een oorlogsfotograaf een held of een schoft? Of zou hij een held zijn als hij de Vietnamoorlog fotografeerde en een schurk als hij de moord op zijn eigen vader vastlegde? De wereld uit toont de onoplosbaarheid, de onmenselijkheid van dit dilemma. Sophie moet niets hebben van Harry's beroep, maar dat opa wapenhandelaar is stoort haar niet. ‘Wat het oog niet ziet, het hart niet deert,’ aldus het motto dat aan de roman voorafgaat. Ze wil niet kijken in de spiegel die haar met Harry's foto's wordt voorgehouden. Tot een verzoening lijkt het tussen hen pas te kunnen komen als ook Harry de grote wereld ver achter zich heeft gelaten en vredig op het land woont.
Net als in de werkelijkheid gaan de ellende van miljoenen en het geluk van de enkeling in De wereld uit heel goed samen. Harry ontmoet zijn vrouw Anna kort na de oorlog in Neurenberg, waar ze aanwezig zijn bij de processen tegen Duitse oorlogsmisdadigers, hij als verslaggever, zij als tolk. Een in puin gegooid land en onthullingen over de holocaust bepalen de atmosfeer waarin hun liefde opbloeit. ‘Die gezichten die zeiden: mogen we nu misschien een eigen leven leiden? Ik had dat stel moeten fotograferen - en het voor eeuwig en altijd (de blasfemie!) “Neurenberg, 1946” moeten noemen. Dat verrukte stel, vluchtig waargenomen (dus hoe had ik hen kunnen fotograferen?) in de spiegel met de vergulde lijst - wonder van overleving - boven de bar.’
De wereld uit bestaat grotendeels uit twee elkaar aanvullende visies op de familiegeschiedenis: Harry vertelt de ene aan de lezer, Sophie vertelt de andere aan haar Newyorkse psychiater. Het optreden van deze laatste duidt er al op dat Swifts roman niet alleen de plaats van de mens in de wereld tot onderwerp heeft. Al vertellend ontrafelen Harry en Sophie de psychologie van hun familierelaties. Dat blijft spannend doordat zo gaandeweg ook de grote en kleine geheimen van de Beeches worden onthuld.
Hoe intrigerend de thematiek van Swifts roman ook is, tijdens het lezen verlaat het gevoel je nooit helemaal dat je kennis neemt van een intellectueel geconstrueerd werk. Ik kan me niet voorstellen dat Swift zijn gedachten vaak de vrije loop heeft gelaten en als de auteur zijn onbewuste niet aanspreekt, lijkt het mij onvermijdelijk dat ook zijn romanpersonages een schrale psychologie behouden.
Swift heeft voor zijn eerdere Waterland terecht veel lof geoogst, maar De wereld uit is slechts een gewone aardige roman.
■
Auteursrechtelijk beschermd