Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Bruce Chatwin
Vervolg van pagina 1

ders. Het verhaal van Utz is een zeepbel die na zijn dood door de feiten wordt doorgeprikt. The Viceroy of Ouidah is donker en dik aangezet, zoals de aankleding van de driehonderd kerken in het Braziliaanse Bahia, bevolkt door madonna's en ‘Stabat mater’ zingende zwarte koorknapen en het met schedels geplaveide paleis van de koning van Abomey. Francisco Manoel is de losgeslagen zoon van een Braziliaanse cowboy, die zich op wist te werken tot slavenhandelaar en het bracht tot de officieuze status van Afrikaanse onderkoning, met eenzaamheid en ballingschap als prijs. Het verhaal is pathetisch en artificieel, vol woeste passie en jarenlang treuren. Maar net als Utz accepteer je dat kunstmatige omdat het past bij het soort verhalen dat Chatwin vertelt: sprookjes, gekookt uit rauwe feiten, waarvan je mag weten dat de textuur grotendeels verzonnen is, maar waarin je toch bereid moet zijn half te geloven.

Vreedzame gekken

Utz en The Viceroy of Ouidah zijn twee van Chatwins beste boeken, maar het allerbeste is In Patagonia. Hoewel Chatwin een overtuigd aanhanger is van het idee dat de mens van nature voor het reizen is bestemd, lijkt hijzelf althans in literaire zin zijn biotoop in Patagonië te hebben gevonden, als een ideale uitkijkpost op het leven. Het mooie van In Patagonia is dat het alles bestrijkt wat in andere boeken is uitvergroot en teruggebracht tot een enkel thema of hoofdpersoon, terwijl het tegelijk zijn meest lichte en speelse boek is. De onderkoning van Ouidah is een uitvergrote variant van de beruchte bankrover Butch Cassidy, aan wiens ménage à trois van hemzelf, Etta Place en ‘The Sundance Kid’ in In Patagonia enkele bladzijden zijn gewijd. Kaspar Joachim Utz is een variant van de vele nakomelingen van oude Europese pioniers in Patagonië, die tussen de zandvlakten hun verre afkomst in stand proberen te houden, Chopin spelend op een oude piano, dromend van Venetië en de Ponte dei Sospiri, thee met room drinkend in ‘The British Club’, waar geen woord Engels meer wordt gesproken.

Bruce Chatwin
david levine

Zoals voor veel reisverhaalschrijvers bestond voor Chatwin een belangrjk deel van het avontuur uit het betreden van oude, illustere voetsporen: die van Magalhaes, Darwin, W.H. Hudson, J.L. Borges, zijn eigen zeevarende Uncle Charley en in het algemeen de oude zeereizigers die geloofden dat ze bij Patagonië het einde van de wereld hadden genaderd, waarvandaan geen terugkeer mogelijk was. Chatwin zag zichzelf ook als zo'n oude verteller, die zijn huis verlaat om in een ver land een legendarisch beest of amulet te vinden. Het zijn vooral die vele vroegere beschrijvingen die laten zien wat precies het speciale was in de manier waarop Chatwin de wereld waarnam. Groter verschil tussen zijn Patagonië en dat van zijn voorgangers is moeilijk denkbaar: ‘These plains are pronounced by all the wretched and useless’ (Darwin); ‘That grey, monotonous, and, in one sense, eminently uninteresting region’ (Hudson); ‘You will find nothing there. There is nothing in Patagonia’ (Borges) en zo gaat het verder. Wat ook voor Paul Theroux een tochtje woestenij was, de rafelige zoom van 's werelds onderjurk, was voor Chatwin een goudmijn vol prachtige verschietende luchten en meer of minder vreedzame gekken. ‘A land of strange beasts and birds.’ Ongetwijfeld zijn die er ook te vinden. Je moet alleen oog hebben voor wat zich tussen de zanderige plooien van de wereld ophoudt en dit observatievermogen typeert zijn nalatenschap. Chatwin is uiteindelijk net als Utz een verzamelaar, niet van porselein maar van vreemde typen, namen en verhalen geweest.

■

‘In Patagonië’, ‘De onderkoning van Ouidah’, ‘De zwarte heuvel’ en ‘De gezongen aarde’ verschenen bij uitgeverij Bert Bakker. In maart verschijnt bij Bert Bakker de vertaling van ‘Utz’.