Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 7]

Zwart geld in een mosterdkleurig schrift
Een gedegen reconstructie van de affaire-Slavenburg

Voorheen Slavenburg De geheimen van Nederlands grootste bankonderzoek door Robert van de Roer Uitgever Balans, 221 p., f 27,50

Tomas Ross

De zaak-Slavenburg was een affaire die door de vaderlandse thrillerauteurs als ‘verkwikkelijk’ werd ervaren. Zo eentje in de categorie Lockheed, ABP, RSV en Willem Aantjes. Nietwaar? Tot in de jaren zeventig ging inspecteur Snuf op pad om de moordenaar van Kwin Yan op de Amsterdamse Wallen te zoeken (een zoektocht waarin Koperen Ko, Zwarte Annie, Henkie de Heler en Wilde Sjaan figureerden, allen bolster-pittypen), nu bleek ook dit landje binnen de dijken rot als een mispel te kunnen zijn. In de vaderlandse thrillers figureerden plots Aantjes, Den Uyl, Bernard von Lippe, Menten en ook de broertjes Ruud en Piet Slavenburg.

Het was een logisch vervolg op de research-journalistiek in vooral de opinieweekbladen waarbij autoriteiten met steeds minder ontzag werden behandeld. Niet langer waren de Wallen of Terschelling het researchcentrum voor de thrillerauteur, maar de afdeling Documentatie van Vrij Nederland of de Haagse Post.

Het wachten was na verslaggeving en dit genre thrillers (factie) op de non-fictie over deze zaken. Inmiddels zijn er boeken over Heineken, Aantjes, Menten, RSV en ABP verschenen, niet zelden haastig in elkaar geflanst met hier en daar wat herschreven kranteartikelen om maar zo actueel mogelijk te zijn. De kwaliteit was navenant. Zelfs als thrillerauteur had je er geen donder aan. Zelf schreef ik niet lang na de affaire-Slavenburg een thriller waarin de connecties tussen die bank en de Sovjetunie centraal stonden, en ik herinner me dat er één onzinboekje over was verschenen waar ik niets aan had. Merkwaardig vond ik dat, want ‘Slavenburg’ was een zaak met enorme consequenties. (Net zo merkwaardig is het dat niemand hier ooit een doorwrocht boek over de Lockheed-affaire schreef.)

Sinds enkele weken is er nu Voorheen Slavenburg van de Rotterdamse journalist Robert van de Roer. En wat je er ook van kunt zeggen, gedegen ís het! Wie wil weten hoe banken onze spaarcenten wit dan wel zwart maken, ze wegsluizen, aanwenden voor wapenfinanciering et cetera, kan er van leren. Een wirwar van namen, bedrijfjes en ‘banquaire constructies’ vult de 221 pagina's waarbij je je van tijd tot tijd afvraagt waar je eigen spaargeld op dit moment circuleert en wat er toch eigenlijk tegen die goeie, oude kous is.

Voorin het boek is als voorzorg een lijst Personae Dramatis gepubliceerd: bomen in een dicht, ondoordringbaar bos. Vijftig namen van hoofd- en bijrolspelers, onder wie zulke illustere als die van Frans Afman, dé filmfinancier in Nederland; van Ton Fagel, een ook uit andere duistere zaken berucht geworden handelaar in onroerend goed; Friso Endt, primeurjager; mr. Frits Korthals Altes, huisadvocaat van Slavenburg en niet veel later de minister onder wiens supervisie het onderzoek tegen die bank werd verricht; drs. Pieter Lakeman, de Kuifje onder de financiële speurneuzen; mr. Willem Rookus, de commissaris Bulle Bas van de Fiod; Onno Ruding; Maurits de Vries alias Zwarte Joop, bij leven eigenaar van het ook al beruchte sekspaleis Casa Rosso; de fine-fleur van de Haagse advocatuur Spong en Wladimiroff. Een cast om van te smullen!

Kettingreactie

Achterop het boek staat dat het in een ‘bijna thrillerachtige stijl’ is geschreven. Wat dat is weet ik niet: bíjna thrillerachtig, maar het is een ontegenzeggelijk fascinerend relaas van hoe het op zichzelf onbetekenende privé-faillissement van een onroerend-goedhandelaar de trekker wordt waardoor een bankimperium wordt afgeschoten. Hoe een kettingreactie tot stand komt doordat een simpele curator achter het bestaan van een Zwitserse bv komt, waardoor grond in Nederland werd aangekocht, gefinancierd door zwart geld van een rekening bij Slavenburg. Er is sprake van ‘een mosterdkleurig schrift’ waarin veel meer zwart geld en zwarte kredieten staan geboekstaafd, waarin miljoenenkredieten aan het Amsterdamse seksleven staan geregistreerd, en waaruit niet alleen langzaam blijkt dat de top van Slavenburg daar willens en wetens aan meewerkte, maar ook dat recherche- en Fiod-naspeuringen politíéke consequenties zullen kunnen hebben. Navrant is de handelwijze van ‘Den Haag’ wanneer het vuur te nabij komt: van Korthals Altes natuurlijk, maar ook van Lubbers en vanzelfsprekend van Ruding (‘... zelfs een ingekrompen onderzoek kan nog altijd ernstige en wellicht onaanvaardbare monetaire consequenties met zich meebrengen,’ meldt deze laatste droogjes tot woede van vermoeide rechercheurs en officieren van justitie). Tot leedvermaak toch ook stemmen de passages waarin het de nieuwe eigenaar Credit Lyonnais begint te dagen met de aankoop van Slavenburg een vreselijke kat in de zak te hebben gekocht.

De inval bij Slavenburg's Bank
anp

Onontkoombaar dringen tijdens het lezen de begrippen ‘klassejustitie’ en ‘doofpot’ zich op, zoals de rechtgeaarde onderzoekers dat tijdens hun langdurig onderzoek hebben moeten ervaren. Van de Roer beschrijft dat mooi wanneer ‘Den Haag’ verordonneert voorlopig af te zien van arrestaties: ‘Verslagenheid en ongeloof maken zich meester van de speurders. “Waarvoor zijn we nu twee maanden bezig geweest? Klassejustitie! Ze willen de zaak in de doofpot stoppen” galmt het door het recherchekantoor. Hoe is het mogelijk dat juist de voormalige huisadvocaat Korthals Altes en oud-Amro-topman Ruding de loop van dit onderzoek bepalen, spookt het door vele hoofden. Een van de rechercheurs smijt een typemachine tegen een pilaar.’

Van de Roer is ongetwijfeld de belangrijkste verslaggever die de zaak-Slavenburg heeft gevolgd. Hij deed dat vanaf een prachtige locatie, de burelen van zijn toenmalige krant tegenover de bank in Rotterdam. Als een heuse private eye belt hij met niet genoemde informanten, benadert 's avonds sleutelfiguren, drinkt een glas met tipgevers. Storend daarbij is dat hij, Van de Roer, zo graag wil laten weten hoe belangrijk hij is. Zo doet hij het voorkomen dat ‘Den Haag’ zich zorgen maakt over zijn verslaggeving (‘Iedereen kijkt elkaar aan: wie klept er met Van de Roer?), vervalt hij in heavy dramatizing (‘Ogenschijnlijk onaangedaan, maar innerlijk sidderend blader ik het proces-verbaal door...’) en is er niet te beroerd voor zichzelf op te laten draven waar het volstrekt overbodig is. Maar ach, dat is per slot de tragiek van de journalist: je ontleent de glans aan anderen. (Al bemerkt hoeveel columnisten geld verdiend hebben aan de dood van J.H. Donner?)

Het grootste bezwaar is de duizelingwekkende hoeveelheid namen en feiten. Daar had de uitgever het mes eens in moeten laten zetten. Maar de ongemeen spannende topic van het boek laat dat niet echt onoverkomelijk zijn. Van mij mogen veel echte thrillers zo geschreven worden.

■