Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Peter Burke
Vervolg van pagina 7

lopen decennium teruggekeerd naar een cultuur of leefwereld die ergens in het verleden lag en radicaal verschillend zou zijn van de onze. Als antropologen die onderzoek doen op een eiland ver van hier of onder een stam die in niets op de westerse samenleving lijkt.

Dat heeft - nogmaals - prachtige resultaten opgeleverd, getuige Montaillou, De kaas en de wonnen van Ginzburg en De terugkeer van Martin Guerre van Natalie Zemon Davis. Maar deze goede voorbeelden kunnen niet verhullen dat de boekenkast met nieuw historisch werk even hapsnap lijkt als de kaart met eilanden in de Stille Zuidzee. Het doel van geschiedschrijving, zo zei Ranke in de negentiende eeuw met een citaat dat tot vervelens toe herhaald wordt, was tonen hoe het eigenlijk geweest is, ‘zeigen wie es eigentlich gewesen’. Een bij ons vrij onbekende Amerikaanse historicus, James Harvey Robertson, uitte daarop in het begin van deze eeuw een vrij scherpe kritiek die nog altijd hout snijdt. Volgens hem mocht de historicus niet stil blijven staan bij deze opdracht. Het achterhalen van de feiten was in zijn ogen slechts een begin. De geschiedschrijving moest Verdergaan, ‘try todetermine how things had come about. (zeigen) wie es eigentlich geworden’. Ze had met andere woorden ook een actuele taak en moest proberen het vastgelegde beeld te plaatsen in de film van de tijd, in die lange stroom die loopt tussen het heden van de onderzoeker en het verleden dat onderzocht wordt.

Synthese

Het eiland dat de antropoloog beschrijft, zo zou je dit kunnen parafraseren, is geen vlekje land in een oceaan van niets dan water. Het is een plek op de wereld. En het beeld ervan zou ook als zodanig geplaatst moeten worden. Burke heeft begrip voor dit soort denkbeelden. ‘Mensen vragen me regelmatig wat ik doe. Als ik dan zeg dat ik Italië in de zestiende eeuw bestudeer, is hun volgende vraag steevast: met welke stad houd je je bezig? Ik wil me met geen stad bezighouden. Ik wil een overzicht bieden. Dat was ook mijn ambitie toen ik in het begin van de jaren zeventig die studie over de renaissance schreef. De visie van Burckhardt was op dat moment nog altijd dominant. Ik wilde een synthese maken die bij onze tijd hoort en die een midden probeert te vinden tussen de “idealistische” opvatting van Burckhardt (cultuur maakt samenleving) en de marxistische (samenleving maakt cultuur). Dat was de les van de Franse Annales-school waarmee ik via een vriend al in de jaren vijftig werd geconfronteerd. Na dat boek schreef ik een groot aantal case-studies waarmee ik die grote lijn wilde verfijnen. Die zijn nu gebundeld in dat nieuwe boek. Nog altijd wil ik niet over slechts één stad schrijven, ik wilde gewoon vuile handen krijgen in de archieven. Maar ik zie het gevaar hiervan wel degelijk in. Een van mijn vertrekpunten is het werk van Elias die het historisch onderzoek plaatst binnen een theorie over de westerse samenleving. En al kan ik die theorie met mijn onderzoek maar zeer ten dele bevestigen, dat neemt niet weg dat ik meen dat er behoefte bestaat aan iets vergelijkbaars. Twintig jaar geleden waren de historici sterk onder de indruk van de sociologie en zochten zij naar grote lijnen. Nu staat het vak in het teken van de antropologie, de micro-historie. Deze laatste vorm van geschiedenis zal binnen enkele jaren een dood punt bereiken, mits ze opnieuw geïntegreerd kan worden binnen een vorm van “sociologische geschiedenis”, de studie van macro-trends. Want als historici zonder diepere reflectie blijven schrijven over al die leuke vondsten in de archieven, zal het vak aan amusement bezwijken.’

■