Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 10]

De verstikkende rok van een Tilburgse pastoor
Een opmerkelijke reconstructie van de moord op een klein meisje

Moordhoek De moord op Marietje Kessels in een katholieke kerk door Ed Schilders Uitgever Boekhandel Gianotten Tilburg, 223 p., f 27,50

R. Ferdinandusse

Na In Cold Blood van Truman Capote is er een hausse in waar-gebeurde-misdaad-literatuur ontstaan. Vooral in Amerika, waar nog vaak gedroomd wordt over het recht van de sterkste, staan de journalisten en publicisten tegenwoordig in de rij bij een mooie moord of een opzienbarend strafproces, en het zal er nog wel eens van komen dat iemand een intrigerende misdaad verzint en uitvoert omdat hij rijk wil worden van de auteursrechten. Bijna al die boeken hebben één ding gemeen en dikwijls is dat ook het meest boeiende: het geklungel van politie en justitie. Naast die massale aandacht voor hedendaagse misdaad bestond en bestaat er een nog steeds herdrukte belangstelling voor waar gebeurde misdaad uit vroegere dagen. Die verhalen missen, omdat ze zijn opgedolven uit archieven en knipsels, het smakelijke van de ‘oral history’, maar ze blijven intrigeren, dikwijls door het geklungel van politie en justitie. (De stelling dat de misdaad-fiction juist is ontstaan door het geklungel van politie en justitie is best te verdedigen.)

In het pas verschenen boek van Ed Schilders Moordhoek (zijnde de beschrijving en opheldering van de moord op Marietje Kessels in 1900 te Tilburg) is het ook weer raak. Marietje Kessels ging op woensdagochtend 22 augustus 1900 om halfelf even naar haar muziekleraar om vrij te vragen, want ze zouden die middag, tot besluit van de vakantie, een tochtje met een ezelwagen gaan maken. Ze zou tevens een brief posten en in de kerk een weesgegroetje doen omdat ze zich die ochtend verslapen had en daardoor de ochtendmis had gemist. Marietje, elf jaar, dochter van een fabrikant van muziekinstrumenten, kwam niet meer thuis en al in de midddag begon een grote zoekactie. In de bossen, bij de zigeuners; Marietjes vader gaf de arbeiders in zijn fabriek zelfs al vroeg - om halfzeven - vrij om massaal mee te gaan zoeken. Er waren getuigen genoeg die zeiden dat ze Marietje naar de kerk hadden zien gaan, er waren zelfs mensen die in de kerk gingen kijken. Maar de politie zocht overal, behalve waar het inmiddels gedode kind te vinden was: boven in de overkappingen (het verwulfsel) van de immense Heilig Hart-kerk. Pas op vrijdag, toen het overduidelijk werd dat de kerk niet overgeslagen kon worden, werd het ontklede kind, gewurgd met een kledingstuk, daar door de politie gevonden.

Pastoor George van Zinnicq Bergmaan

Er waren twee directe verdachten, die ook gearresteerd werden: een schilder die in de kerk aan het werk was en de koster. Van het begin af is aan de manier waarop deze verdachten behandeld werden al te zien dat de autoriteiten de koster willen sparen, en dus werken justitie en politie eendrachtig samen bij het in beschuldiging stellen van de verkeerde: de schilder. Dát is de man die voor het gerecht gesleept wordt, op basis van weinig feiten en veel verdachtmakingen (het verslag van beide rechtszittingen, eerst in Breda en later in hoger beroep in Den Bosch is verbijsterend hilarisch, vooral als blijkt dat de verdachte een nogal wild sexueel leven achter de rug heeft.) De schilder werd tweemaal vrijgesproken, vooral door het uitstekende werk van zijn advocaat, mr. Frans Pels Rijcken. Het boek van Schilders zou bijna niet te schrijven zijn geweest als het ‘werkdossier’ van Pels Rijcken over deze zaak niet was bewaard gebleven en gevonden.

Folklore

Ondertussen was het wantrouwige burgers en journalisten al gauw duidelijk dat er nog een derde verdachte was: de pastoor. George van Zinnicq Bergmann heette hij en bij zijn plotselinge dood in 1910 werd gemeld dat hij in de laatste jaren van zijn leven zeer had geleden ‘tengevolge van de gruwelijke verkrachting en vermoording der 12-jarige (ze was 11) Maria Kessels, die in zijn kerk plaats had’. Opvallend was dat hij de morgen na de verdwijning van het meisje naar Den Bosch was gereisd voor een gesprek met zijn broer, procureur-generaal in die plaats. En wat ook merkwaardig was waren de woorden die hij sprak toen hij de moeder van het gedode kind ging troosten, hij zei: ‘Ik heb alles verloren’ - zijn pasgebouwde kerk en zijn carrière hadden een merkteken gekregen dat altijd zou blijven. Een flink deel van het idee dat de pastoor er wel meer van zou weten, zowel bij de brave burgers als bij de antiklerikale pers, kwam uiteraard voort uit de folklore, die vooral beneden de grote rivieren welig bloeide: geestelijken, kleine jongens en kleine meisjes, dat deugt per definitie niet, veel pornografische lectuur is op dat axioma gebouwd. Maar dank zij Pels Rijcken werd steeds duidelijker dat de pastoor een zeer actieve rol speelde bij de regie van het onderzoek: getuigen die hun waarnemingen aanpasten na een gesprek met de pastoor, meningen die op zijn gezag werden gewijzigd. En Ed Schilders toont tamelijk overtuigend aan dat de aanvankelijke onwilligheid van de politie om in de kerk te zoeken ook met de invloed van Zinnicq Bergmann te maken had.

De moord op Marietje Kessels hoort bij de Tilburgse legende als ‘de grote gruweldaad’ en op het kerkvolk (en dat waren er in die tijd zeer velen) moet het gebeurde ook een diepe indruk hebben gemaakt: een verkracht kind hoog in de bogen van het godshuis, een machtiger idee van martelares is niet te bedenken. Uit publikaties, in het boek geciteerd, blijkt dan ook dat de herinnering aan Marietje, al gebeurde het in 1900, nog steeds leeft. (Het boek, in Tilburg uitgegeven, is al door zijn eerste oplaag heen; het heeft geleid tot ingezonden brieven in de plaatselijke pers en er zijn dames die de auteur

Vervolg op pagina 12