Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 6]

Brieven

Irina Grivnina

In de Boekenbijlage van 14 oktober stond een zeer lovende kritiek van Sasza Malko over Wie bent u mijnheer Gorbatsjov. De keerzijde van perestrojka en glasnost van Irina Grivnina. Het is mij een raadsel hoe Malko tot zijn zo positieve oordeel is gekomen. Er staan zeker vele scherpe observaties en terechte kritieken in het boek, maar toch niet genoeg om de twijfel bij even zoveel andere passages weg te nemen. Het zo lang mogelijk verzwijgen van de ramp in Tsjemobyi was inderdaad allesbehalve glasnosterig, maar ook nauwelijks Sovjet. Ook in het Westen wordt als het maar even kan een milieuramp in de doofpot gestopt. Dat de Sovjetunie hierop wees, is inderdaad propaganda en zegt niets over de ramp in kwestie, maar het is ook toevallig gewoonweg waar.

Volgens Grivnina was Gorbatsjov tijdens zijn Komsomol-periode een stalinist, en eens een stalinist, altijd een stalinist. Dat Gorbatsjov een stalinist was vroeger is geen geheim, dat kwam al uit Medvedevs biografie naar voren. En misschien is hij het inderdaad nog steeds. Maar de bewijsvoering is zwak. Het enige dat Grivnina noodzakelijk acht om haar mening te staven is een interview met een oude studiegenoot van Gorbatsjov, Zdenek Mlynar. Deze zei: ‘Gorbatsjov was een stalinist’, om daar echter gelijk op te laten volgen: ‘Maar dat waren wij allemaal in die tijd.’ Mlynar was luttele twintig jaren later een der meest gezaghebbende figuren van de Praagse Lente, dus nauwelijks meer een stalinist te noemen. Waarom zou Gorbatsjov dat na veertig jaar dan nog wel zijn?

Als antwoord op Gorbatsjovs verklaring dat de kapitalistische landen niet in staat zouden zijn het nationale vraagstuk op te lossen, schrijft Grivnina (met een duidelijke hint naar het treurige lot van de Krim-Tataren): ‘Inderdaad. Moet u zich eens voorstellen wat voor een tumult er in Amerika (en overal ter wereld!) zou zijn ontstaan, als de Amerikaanse regering in 1941 bijvoorbeeld alle in Amerika wonende mensen met een Duits klinkende naam had opgepakt en naar Alaska had gebuurd. (...) En veronderstel dat die mensen nu, meer dan veertig jaar na de oorlog, nog altijd in Alaska zouden wonen. Nou ja, eigenlijk is het onmogelijk dat de Amerikaanse regering zelfs maar op zo'n idee zou komen, laat staan dat dit uitgevoerd had kunnen worden in een land dat over een vrije pers beschikt.’ Zoiets is inderdaad de Duitsers niet overkomen.

De Japanners waren echter wat minder gelukkig en ook de bewoners van de Bikini-atol zullen Grivnina's woorden niet onweersproken laten, om over de paar overlevenden van Amerika's oorspronkelijke bewoners nog maar niet te spreken. Tegen al die zaken is in Grivnina's vrije pers slechts mondjesmaat of veel te laat protest gerezen, en die pers heeft al die zaken in ieder geval niet kunnen verhinderen.

Ik deel Grivnina's wantrouwen tegen Gorbatsjov, een wantrouwen dat sinds de machtsuitbreiding een maand geleden alleen maar groter is geworden. Maar haar ridicule scheiding West is goed en Oost is slecht verwerp ik ten zeerste.

Nijmegen

Leo van Bergen

Bas Heijne en Finkielkraut

De postmoderne kritiek cijfert zichzelf weg. Dat gaat bijvoorbeeld zo: Bas Heijne is in zijn stukje over het succes van het boek van Finkielkraut hypocriet of naïef. Hij realiseert zich blijkbaar niet dat zijn kritiek op de kritiek ‘in zijn onnadrukkelijke onmodieusheid bij uitstek modieus is’. Ergo ook hij moet accepteren dat zijn kritiek in de culturele grabbelton terecht komt. ‘Het is voor een criticus bijzonder moeilijk, en misschien wel onmogelijk, te aanvaarden dat hij het slachtoffer is geworden van zijn eigen kritiek,’ schrijft slimme Bas. Ik zou zeggen: probeer dat toch maar eens, jongen.

Ondergetekende wil niet slachtoffer, hypocriet of naïef, en al helemaal niet modieus door onmodieusheid zijn, en verwijst daarom wijselijk alleen nog maar naar zichzelf:

Den Bosch

Paul Janssen