Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 2]

[12 november 1988 - Nummer 45]

Ter zake

Diny Schouten

Het fundamentalistisch verzet tegen The Satanic Verses van Salman Rushdie heeft zich naar een ander continent verplaatst. In India werd Rushdies roman begin oktober officieel verboden, na een succesvolle kruistocht van parlementslid Sayed Shahabuddin, hoofdredacteur van het magazine Muslem India. Shahabuddin weet evenals veel van zijn protesterende mohammedaanse geloofsgenoten heel zeker dat Rushdies boek ‘smerig en blasfemisch’ is. Als bewijs daarvoor geldt dat Rushdie de harem van zijn personage ‘Mahound’, die trekjes vertoont die hem op de profeet Mohammed doen lijken, in een bordeel heeft gesitueerd - al heeft Shahabuddin dat van horen zeggen, want hij gaf toe het boek niet zelf te hebben gelezen, noch de intentie daartoe te bezitten. Vorige week werd Rushdie de mond gesnoerd door elders gevestigde nazaten van dezelfde Indiaas-Pakistaanse ‘diaspora’ als die Rushdie zelf naar Engeland dreef: de islamitische gemeenschap van Zuid-Afrika ageerde tegen zijn komst naar Kaapstad. Bij de organisatie van Zuidafrikaanse schrijvers, die Rushdie ter lezing hadden uitgenodigd ter gelegenheid van een Zuidafrikaanse ‘Boekenweek’, kwam een reeks dreigbrieven en aankondigingen van bomaanslagen binnen, die te sterk aanzwol ‘om Rushdies veiligheid te kunnen garanderen’. De invitatie aan Rushdie, die op het punt van vertrekken stond, werd derhalve ingetrokken. Het onderwerp had - eenmaal raden - censuur zullen zijn.

Literatuur is goedkoop, bij de Hema. Van de meest recente Hema-uitgave - nü voor f 6,75, straks voor twee gulden meer - de klassieke Zweedse roman Dokter Glas van Hjalmar Söderberg, begrijpt publicist Henk Raaff hoe dat kan: ‘Ze zorgen dat ze zo weinig mogelijk kosten aan de inkoop hebben, in mijn geval nul cent, en waarschijnlijk in het geval van Maarten 't Hart, wiens nawoord ze hebben herdrukt evenmin.’ Raaff vernam uit de ISBN-rubriek van de Volkskrant dat zijn vertaling van Dokter Glas, ‘op verzoek van de Hema’ zou zijn vervaardigd. Maar Raaff wist zelfs van geen uitgave; hij maakte de vertaling in een ver verleden voor de Literair Paspoort-serie van Meulenhoff en De Bezige Bij. Uitgeverij Bzztôh heeft die vertaling ooit herdrukt en blijkt nu ook de producent te zijn van het Hema-boekje. Raaff slaagde er niet in om uitgever Phil Muysson aan de telefoon te krijgen en schakelde inmiddels een advocaat in ter bestudering van het contract. Phil Muysson reageert laconiek: ‘Volgens mijn interpretatie van het contract zijn de rechten van de vertaling overgedragen aan de uitgeverij. Als ik daarin ongelijk heb kan Raaff zijn royalty's heus krijgen, hoor. Er is al een brief naar hem onderweg.’ De rechten aan de erven Söderberg (Söderberg stierf in 1941) zijn wél betaald, verzekert Muysson. Muysson ‘hoorde niets van Maarten 't Hart, dus dat zal wel in orde zijn’. De laatste gevolgtrekking is niet correct: voor Maarten 't Hart is de uitgave evenzeer een verrassing: ‘Ik kom nooit in de Hema, dus hoe zou ik dat hebben moeten weten? Het zou me verbazen als ze me niet zouden moeten betalen, maar uitgeversfatsoen is kennelijk niet iets waar je op rekenen moet.’

‘Het treft ons inderdaad heel pijnlijk,’ zegt Leo van Grunsven, uitgever van Novib, wiens bemiddelingspoging niet tegenhield wat Novib niet had willen laten gebeuren: titels uit de Novib-reeks Derde Spreker-serie zijn afgeprijsd. ‘Ja, ramsj heet dat, daar valt niet aan te ontkomen,’ zegt Van Grunsven spijtig, en het is ook hem alsof de Derde Wereld daarmee aan opkopers is overgeleverd. Het komt vervelend uit dat het besluit van uitgeverij Unieboek/Wereldvenster, met wie tot 1986 werd samengewerkt, om de te grote voorraden op te ruimen, samenvalt met het vertrek van Novibs algemeen secretaris Sjef Theunis. Onder Theunis viel destijds het besluit om de samenwerking met Unieboek stop te zetten en de serie over te hevelen naar uitgeverij Ambo. ‘Dat besluit kan ik billijken, omdat Unieboek zich toen in een precaire situatie bevond,’ zegt Van Grunsven, die pas na de overgang naar Ambo als uitgever bij Novib arriveerde. Van Grunsven ‘respecteert’ het besluit van Unieboek, maar realiseert zich de ‘repercussies’: ‘Als de prijs van boeken uit een serie wordt opgeheven, maakt dat dat mensen aarzelen met de aanschaf van nieuwe delen. Wij zijn nu gedwongen om ook de prijzen van nieuwe titels te verlagen.’ Ook als ideële uitgeverij heb je te maken met commerciële wetmatigheden, concludeert Van Grunsven: ‘Ik heb nog geprobeerd of ik de resterende voorraden niet aan scholen cadeau kon doen, maar dan ontneem je plaatselijke boekhandels een deel van hun markt. Van onze eigen voorraden hebben we een deel vernietigd, juist omdat we alles willen doen om de serie te beschermen. We hebben ook niet meer zulke optimistische verkoopverwachtingen als toen. Inderdaad: we maken onze oplagen tegenwoordig kleiner.’ Móét Novib, die zich met de Derde Spreker-serie zette aan een zo groot mogelijke verspreiding van de Derde-Wereldliteratuur, zich wel houden aan die vermaledijde profijtbeginselen? Van Grunsven voelt zich beklemd: ‘We moeten wel met uitgevers in zee gaan, want we hebben hun distributie nodig. We hoeven dan wel geen winst te maken, maar verlies maken mag ook weer niet. De giften die mensen aan Novib doen zijn tenslotte bedoeld om projecten in de Derde Wereld te subsidiëren, niet om er hier een uitgeverij van te laten bestaan.’