Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Mainstream

Bas Heijne

Enkele weken geleden zond de VPRO een gefilmd portret uit van een man die uitblonk in gewoonheid. Alles wat hij zei of deed, alle situaties waarin de makers van de documentaire hem lieten zien, werden gekenmerkt door een alledaagsheid die even ergerlijk als slaapverwekkend was. Net toen de vraag zich opdrong waar deze man alle aandacht, voor zijn persoon aan te danken had - was hij een onverwachte Nederlandse Nobelprijswinnaar? Ging achter al deze nadrukkelijke middelmatigheid een groot en miskend wetenschapper schuil? Of een baanbrekend medicus? - werd het duidelijk: de man heette Rob van Vuure en hij was hoofdredacteur van het damesblad Margriet, dat zijn vijftigjarig jubileum vierde.

Het zou van een mateloze arrogantie getuigen om neer te kijken op een man die week in, week uit miljoenen huisvrouwen weet te bevredigen, maar niettemin was het niet eenvoudig om te zien wat Van Vuure tot zó'n boeiende persoonlijkheid maakte dat het jubileum van zijn blad geheel en al aan hem kon worden opgehangen. In de aan hem gewijde documentaire orakelde hij over het belang van boerenkool voor de vaderlandse cultuur, vertelde over zijn scheiding, we zagen hem genoeglijk brainstormen met zijn redactie, en zijn oude moeder bezoeken om haar goedkeuring te vragen voor het jubileumnummer van Margriet. Niet echt stof voor een programma van een halfuur, dacht ik.

Dat had ik verkeerd begrepen. Het bijzondere, volgens velen het geniale, van Rob van Vuure zat 'm nu juist in zijn wonderbaarlijke kleurloosheid. In de Haagse Post van afgelopen week werd het opnieuw uitvoerig uit de doeken gedaan. Van Vuure is niet zomaar een hoofdredacteur van een blad voor apathische huisvrouwen, nee, hij is een man met een Visie, een belangrijk cultuurdrager. Niet alleen voelt hij feilloos aan wanneer de huismoeders van Nederland spontaan naar de breipennen grijpen, of hun huizen van zolder tot kelder gaan volstouwen met fuchsia's en vetplanten, of zich massaal zorgen beginnen te maken over de naderende overgang, hij voelt zich ook werkelijk verbonden met zijn lezeressen. Tussen Rob van Vuure en de gemiddelde Margriet-lezeres gaapt geen kloof van ironische distantie. Er bestaat tussen hen een welhaast telepathisch contact, een mystiek verbond. De hoofdredacteur van hun lijfblad geeft hun wat zij willen, bijna nog voor zij het zelf weten.

Zijn sleutelwoord is dan ook ‘dichtbij’. Oma-puddingen, pleinvrees, vier manieren om spruitjes (‘spruitjes zijn belangrijk’) klaar te maken, baarmoederhalskanker, het kan allemaal in Margriet, als het maar ‘dichtbij’ is. ‘Hij houdt niet alleen van gezelligheid van knusheid,’ zegt een redactrice bewonderend, ‘hij cultiveert die dingen. Hij vindt Kerst zeer belangrijk, hij vindt omgaan met kinderen zeer belangrijk. Hij vindt gewoon de dingen die de meeste vrouwen in dit land belangrijk vinden ook belangrijk. Dat is niet gespeeld of aangeleerd. Ik denk dat-ie zo is.’ Met andere woorden. Van Vuure staat zijn lezeressen zo ‘dichtbij’ omdat hij zelf een oud wijf is.

De redactie van Margriet ziet de lezeressenschare dan ook niet als een apathische kudde die aangespoord moet worden. Integendeel, deze miljoenen huisvrouwen vertegenwoordigen het echte Nederland, de backbone van onze cultuur. ‘Je kan erom lachen, natuurlijk kan je erom lachen,’ zegt adjunct-hoofdredactrice Renie van Wijk. ‘Maar dan zie je iets verkeerd. Wat je met spruitjes kunt doen is ook heel wezenlijk. Vier manieren om iets met sperziebonen te doen - waarom zou je er eigenlijk schamper, over doen?’

Enkele jaren geleden, zo vermeldt de Haagse Post, ging het minder goed met Margriet. De toenmalige hoofdredactrice probeerde de lezeressen aan het denken te zetten, confronteerde hen met zaken en ideeën die ze niet kenden, en verloor dientengevolge het contact met de mainstream. Nu de redactie onder leiding van Rob van Vuure de lezeressen domweg in alles bevestigt, nu de spruitjes en de borduurwerkjes weer heilig verklaard zijn, nu het blad weer vol onderwerpen staat waarover urenlang gezellig geklessebest kan worden, zit Margriet weer in de lift.

En niet alleen de lezeressen worden geboeid, maar ook de VPRO en de Haagse Post. Want in een land waarin tradities node gemist worden, blijkt er nu plotseling, achter de horizon van de Amsterdamse grachtengordel, toch een traditie te bestaan: vijftig jaar Margriet. De doorsnee-huisvrouw in de provincie, nog geen tien jaar geleden alom beschouwd als de vleesgeworden achterlijkheid, kan nu onbeschaamd verheerlijkt worden als de hoedster van het Nederlands cultuurgoed. En Rob van Vuure is hun held.

Het is deze tendens die de Franse filosoof Alain Finkielkraut bestrijdt in zijn pamflet De ondergang van het denken. De neiging om cultuur gelijk te stellen aan wat wordt aangeduid met de Volksgeist, is funest voor het intellectuele denken gebleken. Cultuurdragers zijn niet langer de mensen die de infantiele wereld van patronen en recepten en handige tips ontstegen zijn, maar diegenen die zich er volledig aan geconformeerd hebben. En in een dergelijke wereld oogsten mensen als Rob van Vuure bewondering, juist omdat ze zo doodgewoon, kleurloos en middelmatig zijn. Zij schenken Nederland een heuse traditie, een authentieke cultuur, waarin de Margriet-lezeres centraal staat en spruitjes ‘heel wezenlijk’ zijn.