Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 12]

Mijn roman zit op de rand van het plagiaat
Gesprek met Leo Geerts alias Marcel van der Linden

Twee maanden geleden verscheen bij De Bezige Bij ‘De mentor’, geschreven door Marcel van der Linden, van wie niet meer bekend was dan dat het een Vlaamse schrijver van drieënvijftig jaar was die met deze roman zijn debuut maakte. Over de kwalificatie ‘debutant’ bestond twijfel omdat dit boek een kunstig geconstrueerde parodie of pastiche op ‘De pupil’ van Harry Mulisch bleek te zijn. Piet de Moor sprak met degene die zich achter het pseudoniem verschool. Het was Leo Geerts, gedurende twintig jaar recensent van het inmiddels ter ziele gegane Vlaamse weekblad ‘De Nieuwe’, en van wie De Bezige Bij al eerder een boek publiceerde: ‘Een held die armoe zaait’, een gefictionaliseerde autobiografie.

Piet de Moor

Wat is de reden van al die mystificaties? Waarom mocht de buitenwereld niet weten dat de schrijver van De mentor gewoon Leo Geerts heet? En wat heeft u ertoe gebracht om aan die geheimdoenerij een einde te maken?

‘Het gebruik -van dat pseudoniem had verschillende redenen. De belangrijkste reden was dat ik tegenover de alom bekende Mulisch geen auteur met een onduidelijke reputatie wou plaatsen, wel een volslagen onbekende. Uiteraard wou ik ook eens zien wat die mystificatie voor reacties zou opleveren. Ik ben altijd van het standpunt uitgegaan dat het niet gaat om auteurs, imago's of namen, maar om een produkt, het boek. Ik was heel blij met de recensies van Frans de Rover en Koos Hageraats. Het kon ze niet schelen wie de auteur is: ze vonden het een leuk boek en hebben het als zodanig besproken. Eigenlijk is dat de normale houding. Maar het vreemde is dat velen daarvoor terugdeinzen. Tot nog toe zijn er in het Vlaamse land geen recensies verschenen, al is De mentor al twee maanden uit. Dat ik nu voor mijn ware identiteit uitkom? De opzet is geslaagd, getuige de reacties in Nederland. Het spelletje is gespeeld.’

De mentor zit vol met bedekte en openlijke verwijzingen naar De pupil, en uw roman heeft ook veel aan de structuur van Mulisch' verhaal ontleend. Wat was er het eerst, uw verhaal of Mulisch' constructie, waarop uw roman is geent?

‘Het thema was er het eerst. Ik ben ongeveer achtenveertig uur in Manhattan geweest, en ik heb er zeker niet meer dan acht uur geslapen. Gewapend met een stevige voorkennis heb ik zeer intens de stad verkend. Het idee om in die afschuwelijke chaos van geld - de grond is er eerder op de vierkante centimenter dan op de vierkante meter berekend - een verhaal te situeren was er meteen. Het is tegelijk een prachtige en barbaarse stad met een heel eigen schoonheid. Met dat idee speelde ik al een jaar of twee. Maar ik vond geen goede vorm. Ik moest vermijden dat ik dingen zou opnemen die geen plaats hadden in het verhaal. Maar dat valt nu echt best mee. Want ook dat ik Manhattan niet zo goed ken was een uitdaging à la Karl May, die Indianenverhalen schreef zonder dat hij ooit een voet in Amerika had gezet. Toen ik De pupil van Mulisch gelezen had, wist ik het. Alle elementen waarmee ik mijn verhaal dacht op te kunnen bouwen vielen netjes op hun plaats als ik de structuur van De pupil zou gebruiken.’

War u niet bang dat De mentor door de veelheid van thema 's een erg brokkelig verhaal zou worden?

Er komt inderdaad nogal wat aan bod in De mentor. De mentor is meer dan het verhaal van een relatie tussen een knappe jonge vrouw en een verlopen oudere dronkaard. Het hoofdthema is immers de inspirerende werking die uitgaat van een man die zelf aan niets vorm kan geven. Maar daarnaast is de roman ook een cultuurbeschouwing over de hedendaagse architectuur, over het superkapitalisme van de Amerikaanse samenleving, over de zinloosheid van kunst en literatuur in zo'n samenleving. Er is de thematiek van de drank, waarin vergetelheid wordt gezocht, en van het reizen, het vergeefse pogen weg te komen van zichzelf. Het is ook een zedenschets over rijkelui met stretch-limo's, extravagante interieurs, onvermijdelijke neurosen. Het is een ratjetoe, die dank zij de vertelstructuur mooi in evenwicht wordt gehouden, vind ik. En precies omdat ik mij door de structuur van De pupil heb laten inspireren, kon ik met tegenbeelden werken, waardoor de roman er een dimensie bij kreeg. Mijn Paloma bijvoorbeeld heeft twee kleine hondjes, chihuahua's, terwijl de Mme. Sasserath uit De pupil twee grote honden heeft. Maar die hondjes hebben in mijn verhaal niettemin een heel precieze functie: de grilligheid die door het optisch bedrog in Paloma's kamer, een Escherachtige ruimte, wordt teweeggebracht, wordt door de aanwezigheid van die beestjes scherper in beeld gebracht. De hondjes lopen er zonder moeite over trappen die naar omhoog lijken te voeren maar in werkelijkheid naar beneden leiden. De toeschouwer wordt gewoon ziek van het gemak waarmee die beestjes zich door die gekke ruimte heen bewegen. Dat was een leuk spel. Tegenover de loodzware ernst van Mulisch plaatste ik ironische toetsen. Verder bestond het gevaar dat zo'n verhaal zou ontaarden in iets wat puur papier, bloedeloos is. Dat wou ik vermijden door mijn personage over zijn dochters en zijn verleden in de wereld van de vakbonden te laten praten.

Design

Vandaar dat u werkt met scherpe contrasten: de verzopen Vlaming die Mister Dangerous wordt genoemd tegenover de High Society van Manhattan?

‘Ja, de vonk komt niet uit de gladde designwereld die voortdurend naar nieuwe dingen aan het zoeken is. De vrouw die me geïnspireerd heeft, Paloma Picasso, werkt dikwijls met heel eenvoudige dingetjes. De goede design van vandaag is niet per definitie de design van stereoketens en compact-discs. Die heeft een sfeer van iets dat niet echt is, alleen maar elektriciteit. Ik zie liever een primaire, primitieve design, waarbij je ook het binnenwerk kan zien. Daarom komt de gloeilamp ter sprake als de eenvoudigste vorm om licht te maken. De roman is dus ook een poging om over design te spreken. Je hebt daar twee richtingen, de modernistische, die wil voortbouwen op wat is bereikt, en de postmodernistische, die zegt dat je alles door elkaar mag gooien. Ik ga met geen van de twee akkoord. Kijk naar de nieuwste reclameborden van Perrier, al die flesjes in spermatozoïde vormen, dat is een teruggrijpen naar een heel simplistisch idee. Die eenvoud spreekt me erg aan.’

Leo Geerts

Kun je het zo zien: de veiligheidsspeld in Mulisch' De pupil is ook een beeld van de monomane bezetenheid die de schrijver bezielt, terwijl het veelvuldig terugkerende beeld van de wasknijper in De mentor omgekeerd een beeld is van de ambiguïteit?

‘Mijn roman is een boek dat je zonder meer op zichzelf kan lezen. Ik zou niet graag hebben dat dit uit het oog verloren wordt. Maar zeker is De mentor ook een hommage aan Mulisch omdat ik de structuur van De pupil overneem en anders invul, op de rand van het plagiaat. Mijn hommage geldt dus de vertelstructuren van Mulisch, ook al heeft hij ze niet zelf uitgevonden. Hij beheerst ze alleen heel sterk. In feite staat er in De pupil niet veel wat me kan boeien, en toch las ik het in één ruk uit. Dat is meesterschap. Maar het is inderdaad ook een afzetten. Wat ik bij Mulisch niet apprecieer is zijn voorkeur voor het alchemistische, het magische en mythische. Daarom plaats ik Manhattan tegenover Mulisch' Vesuvius als centraal punt. Het kunstmatige in plaats van het oerelement. In mijn ogen is Mulisch inderdaad sterk monomaan. Ik verwijs bijvoorbeeld naar De compositie van de wereld, waarin het heelal gereduceerd wordt tot één principe, het akkoord, de contradictorische gelijkheid van twee verschillende toonwaarden. Vanuit die contradictie componeert Mulisch de hele wereld, dat is het ei van Columbus. Dat is ook zijn kracht, dat hij vanuit een heel klein idee een heel boek kan opbouwen. Ik vind het heel typerend dat Mulisch in De pupil graag met het beeld van de veiligheidsspeld opereert en beschrijft hoe die uit een draadje bestaat dat uiteindelijk het hele ding vormt. Dat is in zijn andere werk ook dikwijls zo. Mulisch reduceert de dingen tot iets te simpels. Ik integendeel wou zoveel mogelijk openlaten. Ik wou een tegenbeeld van die monomanie creëren. Vandaar dat ik speel met de twee identieke torens van het World Trade Center: ze zijn elkaars spiegelbeeld, maar toch aparte giganten. Ze zijn verdeeld, niet monomaan, symbolen van een gebroken cultuur. Ze worden verbonden door lichtstralen, in de vorm van een wasknijper. De megalomanie van het kunstwerk botst op de eenvoud van het uitgangspunt: de oerdegelijke design van vroeger in de vorm van de wasknijpers, colaflesjes en gloeilampen. De wasknijper is ook een seksueel symbool. Ik wou Freud erin brengen, ook om er de draak mee te steken. Ik wou vermijden dat het zwaar op de hand zou worden. Ik ken een psycholoog die zijn patiënten in zijn tuin laat werken en ze daarvoor nog doet betalen ook. Dat vind ik schitterend. Ik wou een beetje de spot drijven met die al te serieuze Amerikaanse freudiaanse opvattingen. Er komt nogal wat bij kijken. Geen wonder dat veel lezers me nu vragen: waarover gaat dat boek nu eigenlijk? Maar het was juist mijn bedoeling om de mens als een beetje een chaotisch, waggelend en dronken wezen voor te stellen, een wezen dat zich in zijn carrièreplanning voortdurend gedwarsboomd ziet door absurde incidenten die elk voor zich het uitgangspunt van een verhaal zouden kunnen vormen.’

McDonaldisering

Alles samen genomen is uw roman ook een kritiek op gemakkelijke appreciatie van al te gladde literatuur?

‘Het is een evolutie van de laatste twintig jaar. Twintig jaar geleden, voor ik begon te recenseren, was er volgens mij meer aandacht voor serieuze literatuur. Het heeft te maken met de gestegen prijs van het papier en de drukkosten. De omloop moet sneller gebeuren, de oplage moet omhoog, wil het renderen. In Nederland heb je bijna een Amerikaanse situatie, een ware McDonaldisering van de literatuur. Ik vind dat je het merkt. Vakwerk is nog geen literatuur. Dat is dus een nieuwe ontwikkeling waarin je bijna moet meedraaien wil je nog aan de bak komen. Er zijn interessante teksten die nooit een uitgever halen, juist omdat ze voor massaconsumptie niet geschikt zijn. Ze zijn onverkoopbaar. Dat is een heel droevige ontwikkeling. De schrijvers gaan eraan kapot. Truman Capote heeft nooit zijn meesterwerk geschreven omdat hij een society-figuur geworden was. Dat zie je ook in Nederland gebeuren, die slijtage.

■