Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 10]

De regels ontduiken
Nieuw proza van Gerrit Krol en Huub Beurskens

Een ongenode gast door Gerrit Krol Uitgever: Querido, 92 p., f 17,50
Badhok door Huub Beurskens Uitgever: Meulenhoff, 200 p., f 32,50

Jacques Kruithof

Alles van Gerrit Krol is aardig, en bijna alles bijzonder goed. Daarom heb ik in VN al eens eerder gezegd dat ik eigenlijk niet graag over hem schrijf: ik lees hem voor mijn genoegen, en wat je daarna nog in een recensie kunt zetten, klinkt al gauw zo zuinig of docerend. Het werk van Krol bezit een unieke lichtvoetigheid, die een groot bereik in de dingen die het aansnijdt niet in de weg staat. Eerder is de glimlach, soms ironisch, soms verwonderd, soms vertederd, een voorwaarde om de schrijver toegang te verschaffen tot lastig te doorgronden regionen van de menselijke geest.

Een ongenode gast is een novelle die, in opdracht van de jubilerende universiteit geschreven, zich in Groningen en in het academische milieu afspeelt. De orde wordt er ernstig verstoord door een Russische gastdocent die de vrouwen op een raadselachtige manier aantrekt, en van de weeromstuit de mannen hoofdzakelijk ergernis geeft. Hij is een figuur als de onrustzaaier van Willem G. van Maanen, of de jongeling in Pasolini's Teorema: een vreemdeling die een vertrouwde wereld op haar kop zet. Daarbij maakt hij, althans in het oog van de mannen, slachtoffers: het wondermooie meisje Freddy verdwijnt voor een tijd, en komt onherkenbaar verfomfaaid terug, de nog miraculeuzere Linda pleegt zelfmoord - denkt men. De toverkracht van de Rus wijkt abrupt zodra hij een vrouw tegenkomt die hem letterlijk niet ziet staan, en dat voert tot zijn val van de A-toren. Daarop volgt nog een merkwaardig happy end.

Dit verhaal dient slechts als ladder om de werkelijke onderwerpen van Een ongenode gast te bereiken: het einde van Linda is een beeldschone beschrijving van de mystieke ervaring, in gedachten en dialogen speelt Krol met allerlei noties van tijd (en eeuwigheid): hij gaat in op de tegenstelling tussen poëzie en natuurkunde (aan de hand van Vasalis' beroemde en omstreden regels: ‘Ik droomde dat ik langzaam leefde,/langzamer dan de oudste steen’), en tussendoor zijn er rake opmerkingen over vreemdelingen en (Nederlandse) verdraagzaamheid, de jaren zestig en wat dies meer zij. Een aardige vondst is ook de afwisseling van blauw en rood, twee kleuren die bij uitstek in zo'n miniatuur thuishoren.

Niet de minste verdienste van dit kleinood wordt gevormd door de trefzekere, poëtische bewoordingen. Ik volsta met een voorbeeld, lichtelijk gecomprimeerd: ‘Hoe lang kennen we elkaar nu?’ Hij keek op zijn horloge. ‘Zes uur.’ ‘Hoe komt het dan dat het wel zes weken lijkt? Je kunt zeggen dat we zoveel gepraat hebben en van alles gezien, maar dat heb ik wel vaker, dat is het niet.’ ‘Het komt,’ zei hij, ‘doordat wij zo lang op elkaar gewacht hebben. Die tijd moet je erbij tellen.’

De novelle lijkt me verplichte lectuur voor iedereen die verliefd is (meteen cadeau doen, beter dan bloemen of juwelen), iedereen die in Groningen woont, iedereen die zich van Nescio ‘wat geeft het eeuwige aan de ontroering’ herinnert en, als ik eerlijk ben, iedereen die Nederlands leest.

Surreële effecten

De bundel Badhok van Huub Beurskens heeft wat mij betreft met Een ongenode gast gemeen dal ik er ongaarne over schrijf. Een paar van deze verhalen kende ik al uit tijdschriftpublikaties, en ze vielen me toen op als vermakelijk en intrigerend, met sun-eële effecten die er mochten zijn.

Nu ik ze zo bij elkaar zie, spring ik er evenwel geen gat voor in de lucht, en daar kan iets onrechtvaardigs aan kleven. Vele personages hebben iets aandoénlijks door de onbereikbaarheid van wat zij nastreven (een engel worden en vliegen, bijvoorbeeld), of door hun hulpeloosheid onder de overstelpende, het ego-aantastende dingen die hun overkomen (zoals het meisje dat door een zwijgende jongen, een naaktloper met een niet aflatende erectie, gevangen wordt gehouden). In een afzonderlijk verhaal weet Beurskens de aandacht gewiekst gevangen te houden, maar de bundeling doet zijn overtuigingskracht geen goed.

Gerrit Krol
BERT NIENHUIS

Elf maal hoogst onwerkelijke wendingen, gedaanteverwisselingen (man wordt stier, of kikker, of een tweetal rubberenballen), absurde verschuivingen - ik houd er het gevoel aan over dat hier, hoe superieur dan ook, een spel zonder noemenswaardige inzet wordt gespeeld. Ook Krol bedient zich natuurlijk van kunstgrepen, sommige zelfs zeer doorzichtig, maar wat er bij hem op het spel staat, is van niet gering belang. Bij BÏeurskens kan ik nergens ontdekken wat de noodzaak, de drijfveer, de vitale betekenis van dit alles is.

Ik ontwaar iets vrijblijvends, zoals je dat ook bij Belcampo hebt: men kan dit schrijven, men kan het ook achterwege laten. Met ander werk van Beurskens, die mij als auteur na alle ‘ja maars’ van de boekbespreking sympathiek is, heb ik dat gevoel nooit gehad, vandaar dat ik mijn indrukken wantrouw. Wie weet is in Badhok een gedachtengoed vervat waar ik geen zintuig voor heb. Aan de verhalen valt in ieder geval af te lezen dat ze met groot plezier en een opmerkelijke behendigheid zijn gemaakt, en dat geeft recht op krediet.

Deze bundel lijkt mij op het lijf geschreven van iedereen die zich graag laat verrassen door vindingrijk bedachte en in beeld gebrachte metamorfosen en irrealiteiten, van iedereen die gevoelig is voor onnadrukkelijke, meer gesuggereerde dan precies aanwijsbare symboliek en, als ik eerlijk ben, van iedereen die Nederlands leest en ontvankelijk is voor een soort humor die het aardse en erotische onnavolgbaar verbindt met datgene waarover men zou moeten zwijgen. Evenals Krol trekt Beurskens zich van deze fameuze regel niets aan, en dát is waarvan de literatuur het moet hebben: verbeeldingskracht.

■